Johan Grimonprez, Belg met een Oscarnominatie: ‘Ik moet met die Oscars altijd een beetje lachen’

Er zit straks een Belg in het Dolby Theatre: Johan Grimonprez maakt kans op de Academy Award voor beste documentaire.

Een jaar na het wegkapen van de prijs voor Cinematic Innovation op het Sundance Film Festival is Soundtrack to a Coup d’État nog steeds niet uitgezongen. De documentaire die de moord op de Congolese premier Lumumba linkt aan jazz-meesters, de Koude Oorlog, Belgische huurlingen en de Civil Rights Movement lokte 21.474 Belgen naar de biscoop, werd door dit blad tot de beste films van 2024 gerekend, verzamelde tig nominaties voor internationale filmprijzen en kan zondag ook een Oscar winnen. ‘Ik moet met die Oscars altijd een beetje lachen’, zegt de rebelse regisseur Johan Grimonprez. ‘De Oscar voor documentaire wordt er op het einde een beetje bij gezwierd. Zelfs de Oscars voor kostuums en maquillage gaan voor. Het is een beetje absurd. De documentaire is een stiefkind dat ze enkele jaren geleden nog wilden verstoten.’

Het neemt niet weg dat de vijf genomineerde documentaires best pittige, vaak politieke, films zijn. ‘Dat komt omdat de documentairebranche met negenhonderd onafhankelijke leden uit alle continenten de nominaties bepaalt. Maar na een nominatie kun je als maker niet veel meer doen, dan is het aan Brad Pitt en co. om het al dan niet voor je film op te nemen. Het valt inderdaad op dat het om vijf politieke en sterke films gaat. No Other Land (de favoriet, nvdr.) gaat over de vriendschap tussen een Palestijnse en Israëlische journalist op de Westelijke Jordaanoever. Shiori Itō brengt in Black Box Diaries misbruik en verkrachting van vrouwen op de hoogste niveaus van de Japanse regering aan het licht. Sugarcane onderzoekt een genocide in de scholen voor First Nations-kinderen. Als ik win, vraag ik iedereen het podium op, want zo’n competitie is toch wat ráár.’

Grimonprez had zijn Oscar-nominatie niet verwacht. ‘Mijn film paalt aan het experiment. Maar mensen gaan op in de muziek en de eigenzinnigheid van de vertelling. Via mond-tot-mondreclame bereiken we wereldwijd een groot publiek. Ook in Afrika. Dat er in Congo piratenversies in omloop zijn, vind ik een groot compliment.’
Als hij de kans krijgt, wil Grimonprez tijdens de ceremonie de aandacht vestigen op de oorlog in Oost-Congo.

‘We willen de Oscars als een megafoon gebruiken om de stilte te doorbreken rond de inval van M23 in Kivu met de steun van de Rwandese president Paul Kagame. Marie Daulne van Zap Mama, die in mijn film de stem vertolkt van de panafrikanistische activiste Andrée Blouin, komt mee naar de Oscars om lawaai te maken. Ze neemt een kleed mee met slogans over wat er in Kivu gaande is.’ Het huidige geweld in Oost-Congo is niet los te zien van wat Grimonprez in Soundtrack to a Coup d’État blootlegt. ‘De film verwijst naar conflict minerals zoals lithium en coltan die nodig zijn om onder meer iPhones en Tesla’s te maken. Maar ook het goud in Kivu steekt veel landen en bedrijven de ogen uit. Na de moord op Lumumba kwam Mobutu met de steun van de Belgische intelligentsia en de CIA aan de macht. Een kleptocratie ontstond en alles werd exponentieel erger.’