Joachim Lafosse over zijn film ‘Un Silence’, een incestverhaal dat al te bekend klinkt

Voor zijn nieuwe film Un silence zocht regisseur Joachim Lafosse inspiratie bij de zaak-Victor Hissel, advocaat van Dutrouxslachtoffers, veroordeeld voor het bezit van kinderporno en zelf neergestoken door zijn zoon.

Een groot, statig herenhuis waarin de plafonds zo hoog zijn dat woorden verloren gaan. Sowieso zwijgt Astrid, de vrouw van de bekende advocaat François Schaar, al jaren. De buitenwereld ziet een ideaal gezin. Wat de stilte uit de titel verhult, is het drama dat zich tussen de muren afspeelt. Tot tienerzoon Raphaël niet anders meer kan dan reageren, de kloof tussen het mooie plaatje dat iedereen kent en wat niemand ziet niet meer kan dichten. Dus spreekt Astrid.

Met Un silence wilde Joachim Lafosse, de Belgische regisseur van onder meer Nue propriété (2006), Élève libre (2008) en À perdre la raison (2012) ‘een psychologische thriller over stilte en schaamte maken, het verhaal van een familie gebukt onder het vergif van de seksuele misdaden die de man des huizes pleegt. Ik wilde het hebben over een plek waar – omdat niemand de waarheid vertelt – de waarheid uiteindelijk niets meer waard is.’

Wat brengt die stilte over wat toch geweten is teweeg? ‘Het is een destructieve logica. Astrid kan alleen maar in ontkenning leven. Omdat ze zichzelf niet goed genoeg vindt. Ik wilde tonen hoe deze vrouw vastzit. Je hebt een man die zich publiekelijk presenteert als een vader, een figuur die onze maatschappij respecteert. Maar zijn gedrag – incest – is niet wat een vader betaamt. Vanaf dan staat alles op losse schroeven.’

Een vroege aanzet tot het verhaal was een zaak die de publieke opinie in ons land hevig beroerde: de zaak-Victor Hissel, de advocaat van de families van Julie Lejeune en Mélissa Russo, twee slachtoffers van Marc Dutroux. Hissel raakte landelijk bekend toen hij kort na de arrestatie van Dutroux de pers toesprak, aan de zijde van de ouders Julie en Mélissa. De shock was dan ook groot toen Hissel in 2008 zélf aangeklaagd werd voor het bezit van kinderporno. Enkele maanden later raakte hij ernstig gewond toen zijn zoon Romain hem met een mes aanviel. De jongen verklaarde dat hij het dubbele gezicht van zijn vader niet meer kon verdragen.

Voor Lafosse symboliseert dat tragische verhaal hoe onze focus sinds de affaire-Dutroux verschoven is. ‘We komen van een tijd waarin we bang waren voor de geïsoleerde pervert die in het bos op de loer ligt. Nu vragen we ons af wat er zich bínnen gezinnen afspeelt. Binnen en buiten stonden voor mij centraal bij Un silence. Buiten is er een man die in de schijnwerpers van de media staat en het verhaal vertelt dat hij wil laten horen. Binnen is het heel andere koek. Zijn zoon wordt gek omdat hij niet meer weet welk verhaal hij moet geloven.’

Op de begrafenis van Julie en Mélissa nam ook meester Hissel het woord: ‘Laten we allemaal samen zeggen: dit nooit meer. Zodat in een nieuwe toekomst al onze kinderen zullen lachen en Julie en Mélissa herboren worden.’ Voor Lafosse zit in zijn film ook een uitnodiging om waakzaam te blijven. ‘Ik ben nooit vergeten dat Hissel me heeft doen huilen bij die begrafenis. Je moet uitkijken voor mensen die stralen, of ze je nu verblinden of een schaduw werpen. En ik weet heel goed dat ik dit zeg terwijl ik zelf in de schijnwerpers sta.’

De filmische uitdaging van Un silence was de stilte zichtbaar maken. ‘Voor mij is het visuele equivalent van stilte schaduw. Buitenshuis staat meester Schaar in het licht. Maar binnenshuis zoekt hij de schaduw op om zich beter te verbergen.’

De film begint en eindigt door de ogen van Astrid, gespeeld door Emmanuelle Devos, de blik waar al haar vragen, twijfels, angsten en begrip langs passeren. ‘Het draait om ontkenning en stilte, zaken die Emmanuelle opbouwt in een verloren ademzucht, een ingehouden snik, een stem die plots hoger klinkt. Daniel Auteuil had trouwens de moed om haar man François te spelen, een bittere, weerzinwekkende rol die veel acteurs hebben afgeslagen.’

Un silence confronteert ook twee generaties vrouwen. ‘Dochter Caroline is volwassen geworden in het MeToo-tijdperk, maar voor haar moeder Astrid blijft het moeilijk om zich uit te spreken. Astrid had haar dochter ook kunnen opvoeden tot een zwijgzame vrouw, maar ze heeft haar de moed gegeven die ze zelf mist. Dat raakt me.’

Een moeilijke vraag: zit er ook schuld in Astrids zwijgen? ‘Ik denk dat er verantwoordelijkheid in zit, maar niet schuld’, zegt Lafosse. ‘Maar die generaties wier spreken niet ‘bevrijd’ is, zullen toch moeten spreken. Maar als ze dat doen, en vervolgens erop worden aangekeken dat ze dat niet eerder hebben gedaan, zullen ze het nooit meer doen. Het moeilijkste in Un silence was voor mij een band smeden tussen de kijker en Astrid. Ik probeer je niet in de positie van aanklager of rechter te plaatsen, maar je te laten begrijpen waar dat zwijgen en die schaamte – en vervolgens schuld – uit voortkomen. Als we vooruitgang willen blijven boeken, moeten we ook een forum bieden waar getuigen of slachtoffers van seksuele misdrijven kunnen praten. Het is vaak de persoon die iets aan de kaak stelt die wordt uitgesloten, niet de misdadiger.’