Is ‘Beau is Afraid’ de ‘Citizen Kane’ van de mommy issues?

Het gebeurt zelden nog dat een film zo de meningen verdeelt als Beau Is Afraid, met Joaquin Phoenix in de hoofdrol. ‘Conventionele films vervelen me’, aldus regisseur Ari Aster. Check!

Ari Aster liet Hereditary (2018) – na ook al een vroege onthoofdingsscène die je nooit meer uit je geheugen gewist krijgt – culmineren in de verschijning van hellekoning Paimon. De psychedelische folkhorror van Midsommar (2019) sloot hij na een geschifte seksscène af met de rituele verbranding van een Amerikaan in een ontweide beer. Méér dan genoeg om samen met Dave Eggers (The Lighthouse) en Jordan Peele (Get Out) uitgeroepen te worden tot voorganger van de zogenaamde art horror of elevated horror. Maar hoe overtref je dat alles? Blijkbaar met een drie uur durende komische nachtmerrie, met minder horror maar dubbel zoveel rarigheid.

Beau Is Afraid kun je eigenlijk in één zin samenvatten. De door angsten verlamde Beau moet op de begrafenis van zijn dominante moeder raken maar al wat (volgens hem) zou kunnen mislopen, loopt ook lelijk mis. Joaquin Phoenix maakt van Beau een doodbraaf personage maar dan wel eentje dat nog getroebleerder is dan zijn Joker.

De rarigheid zit in hoe die queeste naar de begrafenis concreet verloopt. Deel één speelt zich bijvoorbeeld af in een met Sodom en Gomorra rivaliserende grootstad waar de seksbioscoop Erectus Ejectus heet en je op straat moet uitwijken voor junkies, lijken en een naakte messentrekker. Later verdwaal je in een verhaal in een verhaal in een verhaal. Tel daar nog de meest freudiaanse moeder sinds Freuds moeder bij. En dan nog een zéér vreemd creatuur waar we u vooral niets over willen verklappen.

Bij degenen die professioneel tot een liefst pittige mening over films verplicht zijn, gaat het oordeel heerlijk alle kanten uit. De ene vindt Beau Is Afraid de ‘Citizen Kane van de mommy issues-films’, de andere houdt het op een kruising van de Odyssee en het boek Job ‘met een cronenbergiaanse ontknoping en een lynchiaanse finale’. Nog anderen zien ‘een reusachtige, episch zinloze odyssee van hipsternon-horror’ en een ‘pastiche op Charlie Kaufman, het gekke Mother! van Darren Aronofsky en het omstreden Southland Tales van Richard Kelly’. Knack Focus polste bij regisseur Ari Aster wat nu precies de bedoeling was.

Ari Aster: Beau Is Afraid had mijn debuut moeten zijn. De eerste versie van het scenario dateert van voor Hereditary en Midsommar en was een zuivere parodie. Die versie was veel schalkser, veel cartoonesker en minder emotioneel maar in de grond is het altijd een soort helse freudiaanse picareske film gebleven. Een komedie was de aard van dit beestje.

Ik vond dat heel bevrijdend. Zeker omdat die komedie zich dan ook nog eens in een verzonnen wereld situeert. Ik kon álle richtingen uit. Ik mocht doen wat ik wilde. En dat heb ik ook gedaan. Ik heb mijn driften gevolgd. De enige voorwaarde was dat er binnen die verzonnen wereld toch een beetje cohesie en harmonie was. Hopelijk is dat gelukt.

Beau is zo verlamd door angst dat hij vergeet te leven. Wat maakt van hem een goeie protagonist?

Aster: Euhm. Ik zou hem geen goeie protagonist noemen, dat zijn jouw woorden. Beau is voor mij wel een mens die het waard is om tot op het bot te onderzoeken. Ik denk dat Beau inderdaad iemand is die vergeet te leven. Beau Is Afraid gaat over een niet-geleefd leven. Rond dat enge idee cirkelden mijn gedachten de héle tijd.

Hoe heb je Joaquin Phoenix kunnen overtuigen om er tussen de Joker en Napoleon, in een film van Ridley Scott die in het najaar moet uitkomen, jouw moederskindje bij te nemen?

Aster: Ik sta er zelf versteld van. Ik durfde er aanvankelijk zelfs niet van te dromen. Hij ging er niet licht over. We hebben veel samengezeten voor hij officieel aan boord kwam. Dat we tijdens die aftastende gesprekken zo goed overeenkwamen, heeft waarschijnlijk de doorslag gegeven. Joaquin zag het werk zoals ik het zag: zeer ernstig maar tegelijk ook erg speels. Ik denk dat hij een uitgelezen kans zag om terrein te verkennen dat hij nog niet eerder heeft verkend én dat hem persoonlijk interesseert.

Wie van jullie twee heeft Beau het meest vormgegeven?

Aster: We hebben Beau samen opgebouwd, en daarbij lieten we niets aan het toeval over. Zo is er een haarstylist een hele dag langsgekomen om allerlei haarstijlen uit te proberen met het haar dat Joaquin toen nog had. Een personage verbetert door er samen over te praten, te praten en te praten. En wanneer je denkt dat je alles besproken hebt, praat je best nog wat verder. Joaquin ging daar helemaal in op. Voor onze samenwerking vond ik hem mogelijk al de beste acteur ter wereld. Hij bleek nóg beter dan ik dacht. Het was mijn beste ervaring ooit met een acteur.

Beau Is Afraid is een stuk humoristischer dan Hereditary en Midsommar en toch is er een grote verwantschap.

Aster: Natuurlijk is er een link. Het is een net iets te grote reducering maar je zou Beau Is Afraid bijna een parodie op mijn vorige twee films kunnen noemen. Tegelijk vind ik – oprecht – dat Beau Is Afraid dieper gaat dan die voorgangers. Het begint als een parodie maar groeit uit tot… (denkt na) Iets ánders.

Ik hebt het stiekem altijd gezien als een officieuze trilogie. In al die films zit een obsessie met familie, met het juk dat je als ouder of kind draagt, met de zware last die in de relatie tot je naasten soms op je schouders rust. Jij haalt hen overhoop of zij jou. Ik ben daar nu wel klaar mee. Ik denk niet dat ik nog één druppel uit die dweil kan wringen. Mijn volgende films zullen ver van de eerste drie staan.

Je experimenteert erop los in Beau Is Afraid, onder meer met een onconventionele verhaalstructuur. Maak je het zo jezelf ook niet moeilijk?

Aster: Ik weet het niet. Waar sta je wanneer je stopt met het experimenteren met vorm en structuur? Nergens toch? Zo voel ik het toch aan. Conventionele narratieve structuren zijn zo vervelend. Films met zo’n herkenbare vorm en structuur dat je bijna alles kunt voorspellen en elke bocht van ver ziet aankomen, vervelen me dood. Heb jij daar geen last van? En het gaat er me niet eens om dat je kunt anticiperen op wat er zal gebeuren. Volgens mij volgen veel te veel scenaristen te strikt altijd dezelfde scenariohandboeken.

Je grappigste film is ook je meest verontrustende en moeilijkst te verteren film.

Aster: Horror en humor leunen dicht tegen elkaar aan. Of je nu een lach of rillingen beoogt, in beide gevallen bouw je op naar de punchline. Die moet je hebben. Ook als je scenario verontrust, vragen oproept en op verschillende manieren ontspoort. H.P. Lovecraft deed het in zo veel van zijn verhalen: ‘En toen zag ik dit en het was zo verschrikkelijk, zo afgrijselijk, zo huiveringwekkend.’ Hoe meer en feller je opbouwt, hoe moeilijker het wordt om te voldoen aan wat er in de hoofden van de lezer of kijker aan het borrelen is. Als je alleen maar opbouwt, loopt het slecht af. Er moet een punchline zijn. Je moet de vraag waar je naar opbouwt, kunnen beantwoorden.

Beau Is Afraid combineert humor en horror. Wordt er gelachen op de momenten dat jij het verwacht?

Aster: Ik heb de film nog maar een paar keer met een publiek gezien. Ik was tevreden met de lachsalvo’s. Af en toe viel er een stilte, en dan was ik meteen onzeker en verontrust. Tijdens het schrijven was het glashelder waar ik naar streefde: mezelf doen lachen. Ik hoop dat er nog mensen om zullen kunnen lachen. Ik begrijp het wel als niet iedereen het onmiddellijk grappig vindt, maar… (denkt na) Ik ben bang dat deze film méér mij is dan al mijn vorige films. Of je dat nu leuk vindt of niet, je kunt enkel jezelf zijn en vertellen wat je bezighoudt en verbaast. (onzeker lachje) Of dat in mijn geval een goeie of een slechte zaak is, laat ik in het midden.