In ‘Warfare’ toont Alex Garland oorlog op een neutrale manier: ‘Dat maakt ons nog niet niet-politiek’

Na zijn zelfverzonnen Civil War vuurt regisseur Alex Garland nu een waargebeurde brok oorlog op u af. Samen met Navy Seal Ray Mendoza reconstrueert hij een bloederige aanval in Irak. En dat is bijna niet te verdragen. ‘Eerlijk zijn over oorlogvoering is waardevol.’

Herinnert u zich de gevechtsscènes in Civil War, de spraakmakende film met Kirsten Dunst die een nieuwe Amerikaanse burgeroorlog verbeeldde? Om die zo geloofwaardig mogelijk te maken, haalde regisseur Alex Garland (Ex Machina, Annihilation) er een voormalige Navy Seal bij. Ray Mendoza werd een vriend en vertelde Garland over wat hij meegemaakt had in november 2006. Toen werd hij met zijn team in het Iraakse Ramadi tijdens een verkenningsoperatie aangevallen door Al Qaeda. Ze overleefden ternauwernood.

Nu reconstrueren Garland en Mendoza die gebeurtenissen zo nauwkeurig en zo overrompelend dat het bijna fysiek pijn doet. Warfare is een van de meest geloofwaardige en afschrikwekkende evocaties van oorlogsterreur in lange tijd. Voor wie en waarom? De coregisseurs gaan de moeilijke vragen niet uit de weg.

‘Elliot Miller, die destijds levensgevaarlijk gewond raakte, herinnert zich niet wat er gebeurd is,’ zegt Mendoza. ‘Voor hem wilde ik deze film maken. Om te laten zien wat er gebeurd is. Het secundaire resultaat is een zeer accurate weergave van oorlog. We reconstrueren alles op basis van de herinneringen van de mensen die erbij waren. Ik heb de film dus voor onszelf gemaakt, maar nu al gebruiken veel andere veteranen hem. Oorlogservaringen zijn moeilijk te delen. Zo’n film helpt om te praten. Als je wilt begrijpen wat soldaten meemaken in een gevecht, hoe dat voelt en klinkt, is dit een film die je zou moeten zien.’

Hollywoods onwetendheid

Garland, die zich vooral op het technische gedeelte concentreerde, verwijst naar de lange en ingewikkelde voorgeschiedenis van oorlogsfilms. ‘Er bestaan zo veel oorlogsfilms. Het is net zoals horror of romcom een genre op zich. Maar veel van die films geven een vertekend beeld van oorlog. Ze hebben zeker hun waarde, maar soms is het belangrijk om een zo waarheidsgetrouw mogelijk verslag te geven. Eerlijkheid over oorlogvoering is van groot belang. Je moet zonder verborgen agenda de feiten presenteren, zodat mensen met betrouwbare informatie hun eigen mening kunnen vormen over wat goed of fout is.’

Mendoza, die zich na zestien jaar bij de Navy Seals omschoolde tot militair adviseur voor films als Lone Survivor (met Mark Wahlberg) en documentaireseries als The Warfighters, lacht om de manier waarop Hollywood oorlog afschildert. ‘Hollywood heeft geen idee waar het zich op moet richten. Filmmakers kennen vaak niets van de cultuur die heerst bij gevechtseenheden zoals de Seals, Rangers of SAS. Behalve regisseurs met militaire ervaring, zoals Oliver Stone, weten de meesten niet hoe ze een gevecht authentiek moeten neerzetten. Ze hebben geen benul van de realiteit en vallen dan terug op clichés of kijken explosies en vuurgevechten af van films die ze cool vinden. Maar zo beland je in een vicieuze cirkel en krijg je steeds hetzelfde te zien. Ik toon explosies en vuurgevechten zoals ik die zelf heb meegemaakt, niet zoals ik ze in andere films heb gezien. Dat is het grootste verschil.’

Warfare zoomt in op een pijnlijk maar kort incident, volledig in real time en vanuit het standpunt van de Amerikaanse soldaten. ‘In Warfare proberen we eerlijk te zijn over hoe gevechten echt zijn. Dat sluit de typische grammatica van oorlogsfilms uit, waarin het vaak gaat over wie vanwaar op wie schiet. In werkelijkheid heb je zo’n helder overzicht haast nooit. Oorlog is chaotisch en claustrofobisch’, zegt Garland. ‘Bovendien hadden we ons te houden aan onze stelregel dat we alles zouden baseren op getuigenissen uit eerste hand. We hebben geen persoonlijke verslagen van de tegenstanders. We hebben wel wat onderzoek gedaan en enkele zaken over hen opgestoken. Maar we konden hen niet spreken. Veel van hen zijn ook niet meer in leven, want in 2006 had Al Qaeda de controle in de regio en later IS.’

Neutraal is niet apolitiek

Warfare rept met geen woord over de gecontesteerde motivatie van de Amerikaanse president Bush om Irak in 2003 binnen te vallen. De vraag wat die onder vuur genomen, jonge Navy Seals in hemelsnaam in Ramadi te zoeken hadden, past niet in het streng afgelijnde concept. Toch overmant een gevoel van totale zinloosheid de kijker. ‘Een neutrale voorstelling van de gebeurtenissen maakt ons niet niet-politiek’, zegt Garland ferm. ‘Dat is een totale misvatting van de aard van politiek. In het huidige jargon betekent politiek: ben je links of rechts? Maar daar ben ik het grondig mee oneens. Politiek is veel meer. Wanneer ik een doktersbezoek film, is dat politiek. Wat voor dokter is hij of zij? Wat voor zorg krijgt de patiënt? Neemt de samenleving de kost van de gezondheidszorg op zich of moet je een privéverzekering nemen? Het hele samenlevingsmodel komt in het vizier.’

De Brit is gehecht aan een neutrale presentatie van gebeurtenissen en maakt zich zorgen over het feit dat die alsmaar meer onder druk staat. ‘Je wordt tegenwoordig zelfs aangevallen als je dingen neutraal voorstelt. Ik vind dat problematisch. Als je Fox News volgt, vertrouw je CNN niet. Als je naar CNN kijkt, vertrouw je Fox News niet. Dat informatie niet meer vertrouwd wordt, besmet het publieke debat. Voor iemand van mijn leeftijd is dat heel vreemd, om niet te zeggen onwerkelijk. Het is waardevol om te proberen – naar beste vermogen en rekening houdend met belemmeringen zoals ons geheugen of de tijd die verstrijkt – feitelijk te zijn.’

Militair-industrieel complex

De film werd bijna volledig op een voormalig vliegveld uit de Tweede Wereldoorlog in Noord-Londen opgenomen. Mendoza bracht de acteurs de basisbeginselen voor elitesoldaten bij in een bootcamp van drie weken. Tijdens lange takes moesten ze continu acteren, alsof het live theater was. Het geluid, van vliegtuigen tot geschreeuw, overdondert de kijker. ‘De crewleden hebben ongelooflijk hard gewerkt. Ze begrepen de omvang van de verantwoordelijkheid. Ook omdat ze werkten voor iemand die het allemaal echt heeft meegemaakt. Ook de aanwezigheid op de set van twee soldaten die destijds zwaargewond zijn geraakt, zette iedereen op scherp.’

De vraag naar wat er nog beter kon, prikkelt Garland. ‘Wat ik anders had gewild? Iets meer tijd en meer geld. Meer tijd om nog meer betrokkenen te contacteren en hun ervaringen op te nemen in de film. Elke nieuwe getuige maakte de film ingewikkelder maar ook beter.’ Wat het materiaal betreft, slopen er enkele foutjes in de film, maar daar geven de twee regisseurs niet om. ‘We konden geen Bradley-tanks krijgen en hebben dus Britse voertuigen moeten aankleden. Maar ergens vind ik dat helemaal niet erg. Het laat zien dat we niet worden gefinancierd door het militair-industrieel complex.’

Garland leerde zelf ook veel bij. ‘Als burger heb ik nu een veel beter begrip van hoe oorlogen zich ontvouwen. Het is iets minder mysterieus voor mij. Ik heb het gevoel dat ik onze wereld, waarin oorlog nu eenmaal een verschrikkelijke rol speelt, een beetje beter begrijp.’ En voor Mendoza was het maken van de film bevrijdend. ‘Mijn overstap naar de burgerwereld was zwaar maar doenbaar op mijn eentje. Toen ik begon in de filmwereld was elke film een soort uitlaatklep. Ik kon er mijn ei in kwijt. Maar Warfare was toch anders. We konden niet liegen of wegkijken. Dat zou niet respectvol zijn tegenover veteranen en actieve militairen. We moesten alles onder ogen nemen. Maar dat doet goed. De waarheid bevrijdt.’ Uiteraard maakten sommige scènes grote emoties los. ‘Zelfs emoties die we twintig jaar in een hokje hadden verstopt en dat is niet gezond. Op de set heb ik alles doorgenomen met Elliot, die zich niets herinnert. We hebben gehuild. Maar dat lijkt me een gezonde therapeutische afsluiting van een belangrijk hoofdstuk uit ons leven.’