Veertig jaar geleden kwamen twee films uit die het aanschijn van Hollywood voorgoed zouden veranderen. De ene werd een intergalactische hit, de andere een gigantische flop. Of hoe George Lucas’ Star Wars niet alleen William Friedkins Sorcerer maar meteen ook heel New Hollywood naar een galaxy far, far away verwees.
Op woensdag 25 mei 1977 versloeg Liverpool Borussia Mönchengladbach met 3-1 in de finale van Europacup I, de PvdA van Joop den Uyl won de Nederlandse Tweede Kamerverkiezingen, Fleetwood Macs Dreams speelde op de radio en de VS voerden nucleaire tests uit in Nevada. Het belangrijkste nieuwsfeit van die dag was niet de bioscooprelease van een sf-filmpje over twee droids die een noodbericht bij een oude man in een bruine kamerjas moeten zien te krijgen. Tegenwoordig weet niemand nog dat de PvdA uiteindelijk toch in de oppositie terechtkwam of dat de Duitse keeper die Phil Neals beslissende penalty niet kon stoppen een lange broek droeg. Iedereen weet wél nog dat de twee blikken figuren C-3PO en R2-D2 heten, en dat die space opera waar George Lucas bij zowat elke grote studio in Hollywood vruchteloos mee had geleurd Star Wars heet.
Een paar maanden na de release van Sorcerer had Friedkin afgedaan. Weggevaagd door het succes van Star Wars. ‘Niemand had het zien aankomen’, vertelde hij jaren later
Wat William Friedkin precies uitgespookt heeft op die bewuste 25 mei is niet geweten, maar heel erg ongerust over het lot van zijn nieuwe film, die een maand later zou uitkomen, kan hij niet geweest zijn. De toen 41-jarige selfmade man uit Chicago was net vier maanden getrouwd met actrice Jeanne Moreau, had vijf jaar eerder voor zijn misdaadfilm The French Connection – als jongste filmmaker ooit – de Oscar voor beste regisseur gewonnen, en met The Exorcist (1973) had hij een voor tien Oscars genomineerd kritisch en commercieel succes gescoord. Dat zijn op dezelfde leest van donker realisme geschoeide remake van Henri-Georges Clouzots Le salaire de la peur (1953), over vier mannen die in de Zuid-Amerikaanse jungle een gevaarlijke lading springstof moeten vervoeren, een succes zou worden, stond in de sterren geschreven. In de lente van 1977 was Friedkin een van de succesvolste regisseurs van ‘New Hollywood’, het diverse groepje filmmakers waar ook Robert Altman, Martin Scorsese, Francis Ford Coppola, Steven Spielberg, Terrence Malick, Brian De Palma en George Lucas toe gerekend werden. Een paar maanden later had Friedkin afgedaan. Weggevaagd door het succes van Star Wars. ‘Niemand had het zien aankomen’, vertelde hij jaren later aan Vanity Fair. ‘Het gebeurde allemaal zo snel.’
Star Wars was het geesteskind van George Lucas, de minst cinefiele regisseur van de nieuwe lichting filmmakers die de Hollywoodcinema aan het herdefiniëren was. Hij had met de dystopische sf-film THX 1138 (1971) zijn talent getoond en met American Graffiti leverde de op een dieet van B-films, tv-series en comics grootgebrachte auteur in 1973 precies het soort adolescentenfilm af waar de studio’s op zaten te wachten. Waarop hij zich weer aan zijn jongensdroom zette: van film weer de heilzame vorm van entertainment maken die hij uit zijn jeugd kende. ‘Zonder veel seks, geweld en ander hip spul’, verklaarde hij destijds aan Rolling Stone. Lucas wilde eigenlijk de rechten op strippersonage Flash Gordon kopen, maar kreeg de deal niet rond en kookte met ingrediënten uit de boeken van Edgar Rice Burroughs, J.R.R. Tolkien, heel veel westerns en Akira Kurosawa’s The Hidden Fortress (1958) dan maar zijn eigen potje astronautenvoedsel. Alleen kon hij geen enkele studio vinden die zijn pseudomythologische ruimtepap lustte. United Artists, Universal en zelfs Disney (dat – o, ironie – in 2012 de hele franchise zou kopen voor iets meer dan 4 miljard dollar) wilden niks te maken hebben met Lucas’ universum vol Wookiees en daddy issues. Enkel bij 20th Century Fox waren ze bereid Lucas zijn zin te laten doen, en dan nog vooral omdat ze het niet al te grote budget een redelijk risicovrije en goedkope manier vonden om de maker van American Graffiti aan zich te binden.
Lucas had uitgebreid onderzocht of er wel een groot genoeg publiek was voor sciencefiction en volgens zijn berekeningen kon een publiek van hardcore sf-adepten – en kinderen – voor een bescheiden winst van 9miljoen dollar zorgen. Omdat ze bij Fox niet dachten dat het heel veel meer zou zijn, vonden ze het geen enkel probleem dat Lucas, in ruil voor een lager loon, de rechten op de merchandising en de sequels behield. Wat kon hij daar immers mee doen? Een vervolgfilm zou er toch nooit komen en de rechten op merchandising werden destijds doorgaans gratis weggegeven aan bedrijven als Kellogg’s en McDonald’s, in ruil voor de extra reclame die hun ontbijtgranen en hamburgers opleverden. Maar zoals Steven Spielberg in 1978 al verkondigde: ‘George is waarschijnlijk niet alleen de beste filmmaker van onze generatie, hij is ook de beste zakenman.’ In dat laatste had hij alvast gelijk want George schreef Star Wars met T-shirts, posters, koffiekopjes en speelgoedpopjes al in het achterhoofd.
Dan was Friedkin een veel minder bedreven zakenman. Dat hij op 25 mei nog onbezorgd door het leven ging, kwam omdat hij het script van Star Wars gelezen had, én omdat het bedrijfje dat hij samen met Coppola en Peter Bogdanovich runde een van de vele was die de Star Wars-kelk ‘wijselijk’ aan zich voorbij hadden laten gaan. Maar tegen dat zijn eigen door productieproblemen geplaagde suspensefilm in de zalen kwam, had Friedkin Lucas’ intergalactische epos, en vooral de waanzinnig lange wachtrijen bij de bioscopen, gezien en voelde hij de bui al hangen.
Dat het budget van Sorcerer van 15 miljoen dollar was opgelopen tot 22 miljoen mag niet alleen in de schoenen van Friedkin geschoven worden. Kon hij weten dat de duurste scène uit de film, die waarin de trucks van zijn hoofdpersonages tijdens een woeste regenstorm over een gammele hangbrug moesten, maandenlang zou aanslepen: op elke locatie die ze aandeden, maakte een uitzonderlijke droogte het filmen onmogelijk. En dat de wereld zó massaal zou vallen voor de avonturen van Han Solo en vrienden, had niemand voorzien. Zelfs Lucas niet. Maar Friedkins commerciële instinct had hem niet alleen in de steek gelaten toen hij paste voor een investering in Star Wars. De erg ongelukkig gekozen titel Sorcerer deed misverstanden ontstaan over waar zijn film nu precies over ging en dat er in het eerste kwartier nauwelijks Engels wordt gesproken, deed Amerikaanse bioscoopbezoekers denken dat ze niet in een ver sterrenstelsel, of een actiefilm, maar in een buitenlandse film met ondertitels waren terechtgekomen. De horror!
Nu, laten we wel wezen, Friedkin mag met Sorcerer de beste film uit zijn carrière gemaakt hebben, het laatste grote, ondergewaardeerde meesterwerk van New Hollywood, hij had zijn passieproject Best F*cking Movie of the Decade kunnen noemen en dan nog had zijn op de bezwerende muziek van space rockers Tangerine Dream gemonteerde nagelbijter geen schijn van kans gemaakt tegen de keizerlijke en andere Forcesuit Star Wars. ‘Die film veranderde de tijdsgeest’, zei Friedkin daarover aan Variety.’Tachtig procent van de Amerikaanse films van vandaag zijn bijproducten van Star Wars. Als Star Wars geflopt was, zou Hollywood zich niet volledig hebben overgegeven aan verfilmingen van strips en computerspelletjes. Die films zijn uiterst succesvol, dus dat betekent dat het publiek ze wil zien, maar de appetijt voor dat materiaal werd opgewekt door Star Wars.‘
Dit is wat er gebeurde in Hollywood na het overrompelende succes van Star Wars: studiobonzen beseften plots dat hun jaarbalans afhing van een paar grote hits en begonnen hun blockbusters tegen of in de twee belangrijkste vakantieperiodes van het jaar (de zomer en kerst) met grote reclamecampagnes te lanceren. Om risico’s te vermijden, werd er niet te veel geëxperimenteerd met verhalen of stijl, maar vooral ingezet op filmreeksen, formules die hun succes al hadden bewezen en sequels.
Klinkt bekend? Dat komt omdat er sindsdien aan dat systeem nog nauwelijks iets gewijzigd is. Of dacht u dat het toeval was dat u net in deze tijd van het jaar Fast & Furious 8, Guardians of the Galaxy Vol. 2 en straks Alien: Covenant, Pirates of the Caribbean 5, Wonder Woman, The Mummy, Transformers: The Last Knight én Spider-Man: Homecoming voorgeschoteld krijgt? Star Wars, Spielbergs Jaws, en, toegegeven, ook het onverwachte succes van films als Friedkins The Exorcist en Coppola’s The Godfather gaven studiohoofden het gedroomde excuus om het klimaat van ongeziene creatieve vrijheid waarin die films waren ontstaan definitief de nek om te draaien en zich vooral op marketing te gaan concentreren. Robert Evans, de producent van The Godfather, vatte het in een interview met Time in 1974 al mooi samen: ‘Een blockbuster creëren is de nieuwste kunstvorm van de twintigste eeuw.’
Dus, voor elke vervolgfilm te veel, voor Hollywoods onstilbare honger naar franchises, voor cinematic universes en voor het idee dat films alleen maar tieners hoeven te bedienen. Zeg allemaal samen: ‘Dank u, Lord Lucas!’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
