Hoe Sophia Loren het maakte door gewoon Sophia Loren te zijn

Sophia Loren is una donna particulare. De 86-jarige diva duikt na elf jaar weer op in een film, The Life Ahead, en wordt nu al bij de Oscarkandidaten gerekend. Het verhaal van het ‘scharminkel’ dat achtereenvolgens uw overgrootouders, grootouders en ouders het hoofd op hol bracht.

‘Als je nog nooit van Sophia Loren hebt gehoord, dan kom je ofwel van een andere planeet of ben je zeer jong en heb je nog veel te leren’, zei Blue Velvet-actrice Isabella Rossellini vlak na de digitale avant-première van The Life Ahead. De nieuwe film van Sophia Loren is een zoete, Italiaanse tranentrekker over de toenadering tussen een weeskind uit Senegal en Madame Rosa, een bejaarde ex-prostituee die de Holocaust overleefde en zich tegen betaling ontfermt over de kinderen van sekswerkers. Voor het eerst in elf jaar acteert de Napolitaanse superster weer.

De regisseur die haar tot de comeback kon verleiden, was haar zoon Edoardo Ponti. Zo voorkwam hij dat haar decennialange carrière eindigde met Nine, een gedrocht van een musical waarin ze de rol van de moeder van Daniel Day-Lewis speelde en Penélope Cruz, Marion Cotillard en Nicole Kidman flankeerde.

Netflix dropt The Life Ahead pas op 13 november, maar dat weerhield het Amerikaanse vakblad Variety er niet van om twee weken geleden al te speculeren over een Oscar en nu al op papier te zetten welke records de 86-jarige Sophia Loren zou breken: dat van het grootste hiaat tussen twee nominaties (de vorige rijfde ze binnen met Matrimonio all’italiana uit 1964), dat van oudste genomineerde actrice en bijgevolg ook dat van oudste winnende actrice. Zo ver is het nog lang niet, maar het illustreert hoe fel Loren nog steeds tot de verbeelding spreekt. Het Laatste Nieuws wijdde in september al een stuk aan haar comeback. Vanity Fair bedelde om een interview.

De laatste der filmdiva’s

De grote belangstelling verbaast als je de filmografie van Loren overloopt. Tenzij je haar striptease in Robert Altmans modesatire Prêt-à-Porter (1994) opblaast, dateert haar laatste echt grote rol in een echt grote film al van 1977. In het grandioze Una giornata particolare van Ettore Scola speelde ze toen een onderdrukte huisvrouw die op de dag dat heel Rome de ontmoeting van Hitler en Mussolini wil bijwonen, liever intiem wordt met haar homoseksuele buurman, vertolkt door Marcello Mastroianni. In veertig jaar tijd speelde ze zo’n tien keer samen met de legendarische Italiaanse acteur en charmeur. ‘Ik kende Marcello alsof het mijn broer, mijn echtgenoot, mijn alles was.’ Voor 1977 was het ook lang niet elk jaar bal. Van de bijna honderd films die Loren opfleurde, kun je er makkelijk 75 opzijzetten als onbeduidend.

Het maakt haar legende alleen maar mooier.

Een handvol memorable films hielpen haar aan de prijzenkast van een grote actrice. Een Oscar voor beste actrice, een ere-Oscar voor haar hele carrière en onderscheidingen in Cannes en Venetië, wie tekent daar niet voor?

Sophia Loren hoefde de glansrollen in onvergetelijke meesterwerken niet aaneen te rijgen om wereldberoemd te zijn. Een handvol volstond. Ze had in het verlengde van Marilyn Monroe, Elizabeth Taylor, Ava Gardner of haar leeftijdsgenote Brigitte Bardot genoeg aan zichzelf. Aan de onweerstaanbare combinatie van zedige elegantie met zedeloze sensualiteit. Aan haar opvallende lippen en rondingen, en haar donkere reeënogen die zowel streng-zwoel als teder-melancholisch kunnen kijken. Aan een royale portie acteerkunde. En ten slotte: aan een levensverhaal waar je de kranten en tijdschriften mee kunt vullen zonder dat je haar volledig kunt doorgronden. ‘Sexappeal is voor de ene helft wat je hebt, en voor de andere wat mensen dénken dat je hebt’, zei Loren ooit.

Is ze de laatste der filmdiva’s, de laatste filmster pur sang: iemand met een persona die het werk overstijgt? Het verschil met leeftijdsgenoten Judi Dench en Maggie Smith is in elk geval groot. Zij etaleerden hun klasse de afgelopen dertig jaar in een pak meer relevante films en spreken toch minder tot de verbeelding. Sophia Loren straalt nog een stukje van de naoorlogse Hollywoodglamour en de hoogdagen van de Italiaanse cinema uit. Zoals ze in The Life Ahead tegelijk danst en bakkeleit met Ibrahima Gueye, zo danste en bakkeleide ze ook tegelijk met de voorgangers van haar jonge tegenspeler: John Wayne, Frank Sinatra, Cary Grant, Marlon Brando, Richard Burton, Jean-Paul Belmondo, Jean Gabin, Marcello Mastroianni e tutti quanti. Die glamour hevelde ze van de jaren vijftig en zestig over naar de jaren zeventig, tachtig, negentig, nul, tien en nu. Puur op star quality overleefde ze vier qua filmoutput barre decennia om als zeventig- en tachtigplusser nog steeds dik betaald te worden om cruiseschepen te dopen, juwelen en parfums van Dolce & Gabbana te promoten, Olympische Winterspelen te openen en de gemiddelde leeftijd van de modellen op Pirelli’s beruchte naaktkalender te verdubbelen.

Een tv-serie op zich

Om een deel van het mysterie voor altijd overeind te houden, verbrandde ze haar oude dagboeken. De mythe moet in stand blijven. Alleen naïevelingen geloven blindelings elke zin (of jaartal) in haar autobiografie Gisteren, vandaag en morgen. Maar aan drama geen gebrek. Eigenlijk is het wachten tot HBO of Netflix een hotshot als Ryan Murphy ( Glee, American Horror Story) of Paolo Sorrentino ( La grande bellezza) een paar miljoen toestopt voor een serie over haar leven. Die zou in elk geval een hoog Assepoester-gehalte hebben, en de eerste afleveringen zouden hard lijken op My Brilliant Friend, de adaptatie van de Napolitaanse romans van Elena Ferrante.

In den beginne was Sophia nog Sofia, het bastaardkind van Romilda, een pianolerares die voor Greta Garbo kon doorgaan, en een rijkeluiszoon die nooit zijn verantwoordelijkheid heeft opgenomen. Samen met haar zus, die in 1962 zal trouwen met de zoon van de fascistische premier Benito Mussolini, krijgt ze het tijdens de Tweede Wereldoorlog zwaar te verduren in Pozzuoli, een armoedig dorp op een boogscheut van Napels. ’s Nachts schuilt ze er tussen de ratten in een tunnel voor de bommen waarmee de geallieerden de munitiefabriek proberen te treffen. Honger is een constante en dwingt moeder en kinderen tot bedelen om een broodkorst of glas melk. De buurtkinderen noemen haar een stuzzicadente of tandenstoker, maar tijdens haar puberjaren verandert het ‘scharminkel’ (haar term) in een meisje dat op schoonheidswedstrijden in de prijzen valt. Ze kan een cent bijverdienen met expressieve poses voor de populaire fotoromans, figureert in de Amerikaanse peplum Quo vadis en werkt zich via een trits Italiaanse films op. Voor de affiche van Africa sotto i Mari (1953) van Giovanni Roccardi wordt haar naam veranderd in het chiquere Sophia Loren.

De man die haar leven in de plooi legt, is de tweeëntwintig jaar oudere filmproducent Carlo Ponti. Hij neemt haar onder contract met de bedoeling om er een ster van te maken. Over hoe oud ze was toen ze elkaar ontmoetten en hoe oud toen ze een relatie begonnen, lopen de versies uiteen. Maar ze blijven samen tot aan zijn dood in 2007 en brengen na een lange lijdensweg met meerdere miskramen een filmregisseur en dirigent groot. Om te kunnen trouwen leveren ze een tien jaar durende veldslag. Ponti is al eens gehuwd geweest en in het katholieke Italië van de jaren vijftig is scheiden nog verboden. Hun huwelijk in Mexico moeten ze ongeldig laten verklaren om niet van bigamie beschuldigd te worden. Pas na een vlucht naar Parijs en naturalisatie tot Franse staatsburgers mogen ze elkaar officieel man en vrouw noemen.

Hollywoodlieveling

Artistiek ontbolstert Loren onder auspiciën van Vittorio De Sica. ‘Hij heeft me alles geleerd wat een actrice moet kunnen.’ De sterkhouder van het Italiaanse neorealisme bezorgt haar een doorbraakrol in L’oro di Napoli (1964) en laat haar haar in fijne films als Ieri, oggi, domani (1963) en Matrimonio all’italiana (1964) schitteren aan de zijde van Marcello Mastroianni. De Sica regisseert ook het juweeltje waarmee Loren definitief het verschil maakt met andere schoonheidskoninginnen of zogenaamde seksbommen: La ciociara of Two Women (1960). De vertolking van een weduwe die het tijdens WO II gruwelijk zwaar te verduren krijgt en tot het uiterste gaat om haar dertienjarige dochter te beschermen, levert Loren een Oscarnominatie voor beste actrice op. Winnen lijkt onmogelijk, omdat een actrice uit een buitenlandse film nog nooit heeft gewonnen én omdat ze het moet opnemen tegen Natalie Wood uit Splendor in the Grass en vooral Audrey Hepburn uit Breakfast at Tiffany’s. Loren haalt het van haar concurrentes, maar kan het podium niet op omdat ze in Rome is achtergebleven. Bij gebrek aan internet of rechtstreekse verslaggeving verneemt ze het nieuws via een felicitatietelefoontje van Cary Grant. Niet toevallig Cary Grant. Op de sets van The Pride and the Passion (1957) en Houseboat (1958) heeft het hevig gevonkt tussen de Napolitaanse en de grote Hollywoodster uit menige Hitchcock-klassieker en tijdloze screwballcomedy. Grant vraagt haar vergeefs ten huwelijk. Ze krijgt de reputatie van hartenbreekster. Op de set van A Countess from Hong Kong (1967), een late film van Charlie Chaplin, moet ze Marlon Brando wijzen op onbetamelijke avances.

Hollywood drukt Sophia Loren aan de borst. In El Cid (1961) moet ze doen alsof Charlton Heston een dappere knapperd is, in The Millionairess (1960) lacht ze om Peter ‘inspecteur Clouseau’ Sellers, en dan vergeten we bijna films met Paul Newman, Gregory Peck, Anthony Quinn en Clark Gable. Meesterwerken zitten er zelden tussen. Vooral haar buitenlandse sensualiteit wordt uitgespeeld. Haar personages hebben zelden de diepte of complexiteit van de personages in haar beste Italiaanse films. Maar een befaamde ster die de rol van befaamde ster ter harte neemt en voortdurend de covers van de magazines haalt, is ze ontegensprekelijk. De Amerikaanse pastafabrikanten roepen haar uit tot Macaroni Woman of the Year. Inmiddels ontkent ze de aan haar toegeschreven oneliner ‘alles wat je ziet, dank ik aan spaghetti’. Dat ze graag at, bewijst ze wel in In cucina con amore, een cultgeworden kookboek vol foto’s die eerder haar dan de eetwaar aanprijzen. In 1999 aarzelt het American Film Institute niet om Loren tot de 25 grootste sterren uit de filmgeschiedenis te rekenen.

Gevraagd of de roem haar ooit tegenstond, antwoordt Loren: ‘Ben je mal? Roem is heerlijk. De fans lachen naar me alsof ik familie ben en dat is een heerlijk gevoel. Thuis kan ik eenzaam zijn als ik mijn man mis. Buiten nooit.’

Als we mogen voortgaan op de elegantie van haar keukentafeldans, de vinnigheid van haar replieken, de vurigheid van haar blik en haar fiere, kaarsrechte houding in The Life Ahead wordt de laatste filmdiva moeiteloos honderd.