Hoe Scientologylid Elisabeth Moss het feministische icoon van Hollywood werd

Als er olympische medailles uitgereikt werden voor gezichtsexpressie, zou Elisabeth Moss eenzaam recordhouder zijn. In The Handmaid’s Tale vloert ze u met niet meer dan een tic nerveux van het linkeroog. Maar achter die boekdelen sprekende snoet schuilt ook een fanatieke scientologyaanhanger, en dat valt maar moeilijk te rijmen met haar bekendste rollen.

‘The queen of peak TV’, zo noemde het magazine New York Elisabeth Moss naar aanleiding van The Handmaid’s Tale – nu te zien bij Proximus. De koningin van het gouden televisietijdperk, zeg maar. Er valt wat voor te zeggen. Hoewel ze nog altijd maar 35 is, draait Moss al achttien jaar mee. Het grote publiek leert haar kennen als Zoey Bartlet, de vrijgevochten presidentsdochter van Martin Sheen in The West Wing. We schrijven dan 1999. Op HBO gaat ongeveer tegelijkertijd The Sopranos in première, de golden ageof television breekt aan. Moss vindt er perfect haar draai, blijft er hangen en beschikt, zo zal blijken, over de buitengewone gave om telkens opnieuw de juiste rol te kiezen. Haar grote doorbraak beleeft ze als Peggy Olson in Mad Men, dat in 2007 in première gaat. Hoewel de flamboyante copywriter Don Draper de reeks van begin tot einde draagt, is ze ook en vooral het verhaal van Peggy, de secretaresse die zich opwerkt tot creatief verantwoordelijke in de machoreclamewereld. De rol levert Moss zes Emmy-nominaties en eentje voor de Golden Globes op. Later zal ze beide awards ook winnen, voor respectievelijk The Handmaid’s Tale en Top of the Lake.

Dat ze vandaag door de betere entertainmentpers op handen wordt gedragen, lijkt Moss nog altijd niet te vatten. ‘I’m just a Valley girl’, herhaalt ze in nagenoeg elk interview – een Californisch grietje dat grossiert in de oh my gods en I mean, likes. ‘Ik doe niets interessants. Ik haat bergwandelingen. Ik ga niet naar rommelmarktjes, ik volg geen avondlessen. Ik ben gewoon saai. Het strand? Dat is veruit het enige wat ik zou doen – als ik niet zo lui was.’

Het valt op: Moss steekt ontnuchterend fel af tegen het gros van haar personages. Die tegenstelling lag zelfs mee aan de basis van haar scheiding van komiek Fred Armisen, na minder dan een jaar. Armisen: ‘Het was mijn schuld. Ik dacht dat ik met Peggy Olson getrouwd was.’

De reden waarom Moss uiteindelijk actrice werd, is zo triviaal dat het haast pijn doet. Als kind acteert ze, speelt ze muziek en doet ze aan ballet – dat laatste gaat ze later zelfs studeren. Ze blinkt overal in uit, ‘maar acteren was gewoon gemakkelijker. Voor ballet of muziek moet je echt uren aan een stuk oefenen. Elke dag! Niks voor mij.’ Hoewel ze haast uitsluitend complexe personages speelt, zal ze nooit op z’n Daniel Day Lewis in een rol kruipen om er de rest van de opnameperiode niet meer uit te komen. ‘Ik ben totally de idioot die aan het einde van een take een gekke bek trekt’, beweert ze. ‘Ze straalt authenticiteit uit’, aldus Mad Men-bedenker Matthew Weiner. ‘Maar dat is natuurlijk een truc.’ Het klinkt wat ontnuchterend. Moss kan dus gewoon heel erg goed doen alsof, weet heel precies wanneer ze welk wenkbrauwhaartje moet optrekken voor optimaal resultaat. ‘Soms zou ik willen dat ik net zo diepzinnig en getormenteerd was als sommige andere acteurs’, zegt ze in The Guardian. ‘Die zien er zo cool en interessant uit. Zelf neem ik het allemaal niet zo serieus. Ik hou van mijn werk, maar ik denk niet dat ik de wereld ga redden.’

Feministische faux pas

Helaas lijkt dat net wat sommigen van Moss verwachten. Want zij is toch Peggy fucking Olson? De rol zette Moss op de kaart als dé poster girl van feministisch Hollywood. De scène waarin Peggy vol zelfvertrouwen – zonnebril op de neus, sigaret tussen de lippen – haar nieuwe kantoor betreedt, is legendarisch en maakte van Moss ‘the most GIF-ed feminist icon‘ aller tijden volgens het blad New York. Zelfs Hillary Clintons campagneteam gebruikte het beeld op social media.

Moss is ontegensprekelijk een feministe – ze poseerde graag en gretig met een T-shirt met het opschrift ‘Je suis une sufragette’ – maar met de finesses van haar iconische status heeft ze moeite. Dat blijkt wanneer ze eerder dit jaar op het Tribeca Film Festival een vraag krijgt over het feministische karakter van The Handmaid’s Tale. De serie, een adaptatie van Margaret Atwoods gelijknamige boek uit 1986, behandelt hoe na een grote gezondheidscrisis – haast alle vrouwen worden onvruchtbaar – een ultrachristelijke beweging de macht in de VS in handen krijgt. Vrouwenrechten worden afgeschaft en de (on)gelukkigen die wel nog kinderen kunnen baren, de handmaids, worden als persoonlijke broedmachines ingezet door de machthebbers. Zo ook Moss’ personage Offred: zij komt bij commandant Fred Waterford terecht – vandaar haar naam: ‘Of Fred’ – maar weigert zich neer te leggen bij haar lot, en vecht even subtiel als verbeten om te overleven in de door mannen gedomineerde samenleving.

Je hoeft echt geen Einstein te zijn om de feministische thematiek van dat verhaal te ontwaren, maar op Tribeca ziet Moss dat toch even anders. ‘Ik vind The Handmaid’s Tale helemaal geen feministische serie’, verrast ze. ‘Het is een verhaal over mensen, want vrouwenrechten zijn bovenal mensenrechten. Ik speel Offred niet als een feministe, dat deed ik met Peggy Olson ook niet. Ik benader mijn rollen niet vanuit een of andere politieke agenda.’

Het internet is, u raadt het, not pleased, waarna Moss zich snel verduidelijkt. ‘Natuurlijk is The Handmaid’s Tale een feministisch verhaal’, corrigeert ze zichzelf tegenover The Huffington Post. ‘Dit is een feministisch én een menselijk verhaal. Dat bedoelde ik.’ Maar het kwaad is geschied. In de naweeën van Tribeca slaan boze feministes aan het bloggen. Op zoek naar verklaringen vinden ze iets waar Moss tot dan toe eigenlijk amper over werd aangesproken: de actrice is al heel haar leven lid van scientology.

Geen Tom Cruise

Vóór The Handmaid’s Tale waren Moss’ religieuze voorkeuren zelden onderwerp van gesprek. Ja, ze is het kind van twee scientologyaanhangers en ze kreeg de leer met de paplepel mee. Maar Moss is zeker geen Tom Cruise of Kirstie Alley en zwijgt liever over haar geloof. Veel fans wísten tot voor kort niet eens dat ze lid was van scientology en wie het wel wist, kon het weinig schelen.

Vandaag ligt dat anders. Nu is Moss’ geloof wel relevant, omdat scientology nogal wat parallellen vertoont met het Amerika van The Handmaid’s Tale, overgeleverd aan een enggeestige sekte die totale onderwerping eist. Kritiek wordt afgedaan als laster, de eigen verwezenlijking worden verheerlijkt. Kortom, stuk voor stuk zaken waar ook scientology van beschuldigd wordt. Ex-leden gaan doorgaans nog verder en hebben het over afpersing, psychologische marteling en zelfs seksueel misbruik. Ook de rol van holebi’s en vrouwen binnen scientology staat serieus ter discussie. En er is dat dodelijke zinnetje uit een boek van stichter L. Ron Hubbard: ‘Een samenleving die vrouwen alles leert behalve het huishouden, de zorg voor mannen en de creatie van de toekomstige generatie is een samenleving die op haar laatste benen loopt.’ Het had een citaat uit The Handmaid’s Tale kunnen zijn.

Of Moss de gelijkenissen ook ziet en wat ze ervan vindt, is een goedbewaard geheim. In de pers zwijgt ze al jaren over haar geloof. Eén keertje gaat ze in op een vraag op Instagram, over hoe zowel scientology als de machthebbers in The Handmaid’s Tale allergisch lijken aan kritiek van buitenaf. ‘Dat geldt helemaal niet voor scientology’, schrijft ze. Maar ook: ‘Godsdienstvrijheid is voor mij het hoogste goed.’ Later bedenkt ze zich en wist ze de hele post.

Nu valt er over scientology véél te zeggen, maar Moss’ geloof aanwenden om haar van een soort verraderlijk antifeminisme te beschuldigen, houdt evenmin steek. Ongeveer elke rol die ze ooit heeft gespeeld, ademt vrouwenemancipatie. Van de vrijgevochten presidentsdochter uit The West Wing over Peggy Olson tot de arme Offred, wier nep-Latijnse lijfspreuk ‘Nolite te bastardes carborundorum’ zoveel betekent als ‘laat de klootzakken je niet klein krijgen’. Ook haar toekomstige projecten zijn feministisch getint, en wel in die mate dat de actrice volgens Vanity Fair een persoonlijke oorlog voert tegen het patriarchaat. In de nieuwe serie Fever zal ze ‘Typhoid Mary’ Mallon spelen, een Ierse immigrante die zonder het te weten tyfus introduceerde in Amerika en de rest van haar leven in quarantaine moest doorbrengen. En Call Jane wordt een film over het ondergrondse abortuscircuit van de jaren zestig.

Het lijkt dus wel mee te vallen met die invloed van scientology.

Elisabeth Moss is echt gewoon een Valley girl die toevallig goed kan acteren en er like, totally haar beroep van maakte.

Meer is er niet aan.