Hoe Eternal is de Sunshine voor regisseur Michel Gondry?

De man die u ooit deed smelten met Eternal Sunshine of the Spotless Mind is terug van zijn tante in de Cevennen met een boek vol oplossingen. En na Le Livre des solutions mag u zich aan een film over Pharrell verwachten. Happy?

Het festival van Cannes, afgelopen mei, de wereldpremière van Le livre des solutions. Michel Gondry verschiet wanneer het publiek in de lach schiet tijdens de vertoning. ‘Ik heb mezelf moeten tegenhouden om niet recht te veren en luid te roepen: “Hey, dit is toch niet grappig!?”’

Het verbaast dat de lachsalvo’s de Franse regisseur verbaasden.

In het onevenwichtige maar inventieve en grappige Livres des solutions, zijn eerste film in acht jaar tijd, kiest de excentrieke, soms onbeholpen regisseur Marc voor de vlucht vooruit na een zwaar conflict met de producenten. Hij gaat aan de haal met de opnames en duikt onder in het huis van zijn tante in de Cevennen. Daar wil hij zijn film afwerken maar elke dag vindt hij wel een ander project van het allerhoogste belang om mee bezig te zijn. Het drijft zijn meegereisde, loyale medestanders tot wanhoop. ‘Eigenlijk ziet Marc zwaar af en doet hij mensen om wie hij werkelijk geeft onrecht aan’, legt Gondry uit. ‘Dat is allesbehalve grappig. Ik spreek uit ervaring.’

Ik heb mezelf bij de première van Le livre des solutions moeten tegenhouden om niet recht te veren en te roepen: “Hey, dit is toch niet grappig!?”

De regisseur, die wereldberoemd werd met Eternal Sunshine of the Spotless Mind (2004), verbergt niet dat Le livres des solutions ‘behoorlijk autobiografisch’ is. ‘Maar de nadruk leggen op de pijnlijke of droevige aspecten zou mijn verhaal net minder geloofwaardig maken. Ik wil ook niet te narcistisch of navelstaarderig overkomen. Daarom heb ik vooral de meest ridicule of amusante momenten in de film verwerkt. Inmiddels ben ik blij dat er zoveel gelachen wordt. Het betekent dat de mensen meeleven met mijn regisseur. Niet evident, want hij gedraagt zich soms heel zelfzuchtig en vervelend.’

Gondry, een onvermoeibare en hypercreatieve beeldenmaker, is zelf ook gaan lopen, meer bepaald tijdens de postproductie van L’écume des jours (2013), zijn adaptatie van literair monument Boris Vian met onder meer Audrey Tautou. ‘Ik ervoer een enorme druk. Het budget was naar Franse normen enorm. Ik had het gevoel dat ik me moest bewijzen na de lauwe ontvangst van de superheldenfilm The Green Hornet (2011). Bovenal was ik doodsbang dat men mij zou vergelijken met Boris Vian en dat die vergelijking zwaar in mijn nadeel zou uitvallen. Na een in mijn ogen onoverkomelijk conflict met de producenten ben ik daadwerkelijk met het filmmateriaal naar mijn tante in de Cevennen gevlucht.’

Daar liep het aanvankelijk nog feller mis. ‘Als je zoals ik de platgetreden paden wilt verlaten, bots je onvermijdelijk op tegenkanting. De tegenkanting tégen die tegenkanting kan problemen opleveren. De hele tijd mensen moeten overtuigen die niet in je geloven – of toch niet in je film – dat vreet aan je. Het gevaar is dat je overdrijft in je tegenreactie. Dan pas doe je inefficiënte, zotte of onzinnige dingen. Ik in elk geval toch. Ik raakte in een soort fase van hypercreativiteit en megalomanie. Elk idee dat in me opkwam, leek een kwestie van leven of dood.’

Niet leuk voor zijn loyale medestanders. Is Le livre des solutions een manier om zich ervoor te verontschuldigen dat hij hen het leven onmogelijk maakte? ‘Misschien wel. Ik praatte onlangs met mijn assistente van toen. Ze zei dat het nog veel moeilijker was om met me samen te werken dan deze film nu toont. Daar was ik niet goed van. Ik had me vóór Le livre des solutions wel al bij iedereen verontschuldigd. Na een tijdje zag ik wel in dat ik zélf de reden was waarom mensen met me hadden gebroken. Ik had ruzie met tien mensen, onder wie mijn broer, die héél belangrijk voor me zijn.’

Als kind wilde Michel Gondry uitvinder worden. Maar het vliegtuig was al in de lucht en zelfs televisie bestond al. Het werd regisseur. In de jaren negentig maakte hij – en collega’s als Chris Cunningham, Jonathan Glazer, Spike Jonze en Floria Sigismondi – grote sier met wonderlijke muziekvideo’s. Hij hielp Daft Punk aan de video voor Around the World en Björk aan die voor Human Behaviour, met The White Stripes draaide hij Fell in Love with a Girl en met Radiohead Knives Out. ‘Vandaag maken alleen de grote sterren nog werk van sterke muziekvideo’s. Meestal draaien die om de ster. Slechts af en toe zie ik nog een geweldig idee. Ik oordeel niet – we waren destijds ook niet zo revolutionair als wordt beweerd – maar de hoogdagen zijn voorbij. Vroeger werd er alleen al voor de muziekvideo’s urenlang naar MTV gekeken. Op de kleinere schermen van telefoons en computers werd ons werk minder relevant. Met een Spike Jonze had ik gemeen dat we meer met een verhaal, de expressie van ideeën en markante personages bezig waren dan met de looks.’

En net als Jonze stortte ook Gondry zich nadien op de speelfilm. Zijn eerste, het bizarre Human Nature (2001), met Tim Robbins als obsessieve wetenschapper en Patricia Arquette als nudiste-biologe, flopte. ‘Nou ja, ‘flopte’ is het verkeerde woord. Ik wil niet kwaad spreken over Human Nature want dan kwets ik de vele mensen die er er met hart en ziel aan hebben gewerkt. Het succes bleef uit. Ook de daaropvolgende zomer heb ik in het huis van mijn tante in de Cevennen verbleven. Aan de rivier pende ik er een notitieboek vol. Aan de ene kant noteerde ik alle problemen. Doordat ik elk shot had uitgetekend, hadden de acteurs bijvoorbeeld te weinig ruimte gekregen. Vervolgens schreef ik alle mogelijke oplossingen op. Dat ‘Livre des solutions’ heeft me jarenlang geholpen.’

En blijkbaar al meteen: met film 2 – de duizelingwekkende liefdesfilm Eternal Sunshine of the Spotless Mind met Jim Carrey en Kate Winslet – won de Franse bricoleur zelfs een Oscar. Sindsdien heeft Gondry de meest uiteenlopende films geregisseerd. Van de superheldenfilm The Green Hornet (2011) over de surreële scifikomedie The Science of Sleep (2006) tot Be Kind Rewind (2008), over twee malloten die per ongeluk alle videotapes in de buurtvideotheek wissen en dan maar remakes ineenflansen. Leuk allemaal, maar een nieuwe Eternal Sunshine zat daar niet meer tussen. ‘Met falen moet je leren omgaan. Met succes niet. Het is een mythe dat succes moeilijk te verteren is. Fijn aan Eternal Sunshine was dat de film na een mooi begin dag na dag, week na week, jaar na jaar zieltjes bleef winnen. Het fantastische scenario van Charlie Kaufman zat daar voor veel tussen. Weet je, soms snak ik ernaar om toch nog één film te maken die evenveel teweegbrengt. Al was het maar om verlost te zijn van het feit dat mensen me altijd en overal aanspreken op Eternal Sunshine. Ik heb sindsdien wel tien films gemaakt. Telkens is de reactie: mooi, maar Eternal Sunshine blijft mijn favoriet.’

Le livre des solutions mag Gondry’s eerste speelfilm in acht jaar zijn, hij heeft ondertussen niet stilgezeten. ‘Ik wil elke dag films maken. Maar dat gaat niet. Soms duurt het een eeuwigheid voor je weer aan filmen toekomt. Zo zou ik Ubik van Philip K. Dick verfilmen maar ik werd in een hoogst onaangename situatie gelokt door een gemene scenarist.’ Ook aan de regie van Kidding (2018-2020), een serie met Jim Carrey als populaire kindertelevisiepresentator, bewaart hij geen al te goede herinneringen. ‘Het was super om eindelijk weer met Jim te werken, maar bij een serie heeft de schrijver-showrunner alle macht. Hij meende te kunnen dicteren hoe ik moest filmen. Ik vond het schandalig dat ik zo werd teruggefloten door iemand die geen kaas heeft gegeten van regie.’

Een volgende speelfilm zou niet te lang op zich mogen laten wachten, ook al zorgt de scenaristenstaking in Hollywood voor oponthoud: Atlantis moet een muzikale film worden over de jeugd en de beginjaren van Pharrell Williams. André 3000, Mary J. Blige en Missy Elliott hebben al toegezegd. Michel Gondry est de retour.