In ‘Evil Does Not Exist’ van Ryusuke ‘Drive My Car’ Hamaguchi bestaat het kwaad niet (als je naar de bomen kijkt)

Na zijn Oscarwinnaar Drive My Car komt filmsensei Ryusuke Hamaguchi nog intiemer en poëtischer uit de hoek. Evil Does Not Exist is andermaal een straf staaltje zencinema.

Wat doe je wanneer je net een ­Oscar, de scenarioprijs in ­Cannes, een ­Golden Globe, een Bafta en tig ­andere prestigieuze film­prijzen ­gewonnen hebt? Met die vraag werd Ryusuke Hamaguchi twee jaar ­geleden geconfronteerd, ­nadat zijn Murakami-verfilming ­Drive My Car (over een acteur met een midlife­crisis en een volatiele, ­jonge ­vriendin) tot een wereldwijd arthouse­fenomeen was uitgegroeid.

Velen zouden dan snel cashen en dat ene droomproject ­verfilmen dat al jaren stof ligt te vergaren ­wegens te duur, te megalomaan of te vergezocht. Niet zo Hamaguchi. Als er iets opvalt aan opvolger Evil Does Not Exist is het immers dat de film nog meditatiever en stukken ­kronkeliger is dan het supersuccesvolle Drive My Car. Dat, plus het feit dat hij niet eens gemaakt zou zijn mocht Hamaguchi na zijn triomftocht niet met een vorm van writer’s block hebben geworsteld.

Het project begon drie jaar ­geleden, nog tijdens de pandemie, toen muzikante Eiko Ishibashi, die de subtiele, tussen jazz, klassiek en ambient zwevende soundtrack voor Drive My Car componeerde, Hamaguchi vroeg om beelden te maken voor een liveconcert. De beelden werden opgenomen in en rond Hara­sawa, een dorp op twee uur ­rijden van Tokio. Samen vormen die de tachtig minuten durende stille film Gift, die vorig jaar in wereld­première ging op het Film Fest Gent, live begeleid door Ishibashi.

De beelden en de muziek kietelden Hamaguchi’s fantasie dusdanig dat hij besloot er verder mee aan de slag te gaan. De figuren die erin rondliepen, amateuracteurs uit de ­beboste streek van Harasawa, ­diepte hij uit tot personages. De neoklassieke muziek, met zijn meeslepende ­violen en fragiele pianomotieven, vulde hij aan met dialogen over een alleenstaande vader en diens ­dochter die geconfronteerd worden met project­ontwikkelaars uit Tokio die in de landelijke omgeving een glamping willen bouwen. Met alle fricties met de dorpsbewoners, ecologische besognes, melancholische ­terzijdes, maar ook dreigende impressies, ­subtiele satire op het kapitalistische bestel en zowaar ook droogkomische sitcom van dien. Evil Does Not Exist, dat vorig jaar in Venetië zowel de jury­prijs als die van de internationale filmkritiek won, kabbelt door je ziel als een fris, Japans bergriviertje.

‘Na Drive My Car wist ik alleen dat mijn volgende film iets totaal anders moest worden’, zegt Hamaguchi. ‘Ik had het gevoel dat het volgende project richtinggevend zou zijn voor mij. Als filmmaker, maar ook als mens.’

Nog even voor alle duidelijkheid: wat is uiteindelijk precies het verschil met Gift?

Ryusuke Hamaguchi: Het zijn twee verschillende films, ook al overlappen ze. Gift heeft geen dialogen en is gemaakt voor een liveconcert van Eiko. Toen ik die film af had, wilde ik nog een ­versie maken waarin je ook de acteurs hoort. Wie zijn ze? Wat doen ze daar? Wat houdt hen wakker? Dat waren de vragen die in me opkwamen tijdens de ­eerste montage. Gaandeweg begon ik te beseffen dat mijn ‘videoclip’ niet voldoende zou zijn om haar prachtige muziek eer aan te doen.

Het moest een echte film worden?

Hamaguchi: Precies, en zo kwam ik uit bij dat ­verhaal over glamping en de gentri­ficatie van het Japanse platteland, waar ik dingen over ­gehoord en gelezen had. Er zijn beelden die in beide films voorkomen, zoals die ­bomen met takken die me aan ­kalligrafische teke­ningen deden ­denken. Maar Evil Does Not Exist duurt een half uur ­langer dan Gift, de volgorde van de beelden is ­anders en er zitten extra ­scènes en ­andere ­opnames van ­dezelfde scènes in. Ze ­ontspruiten aan dezelfde bron, maar het zijn aparte beekjes, andere ­ervaringen.

Arigato. Op basis van Drive My Car en je eerdere grootstadfilms zou je niet vermoeden dat er een natuurmens en ecokrijger in je schuilt.

Hamaguchi: (lacht) Ben ik ook niet. ­Begrijp me niet verkeerd: ik geef om het milieu, maar deze film gaat niet over ­vervuiling. Hij gaat over onze hang naar winst, over de ­patronen die zo ­ontstaan – deadlines ­halen, ­budgetten beheren… – en die onze omgeving en onszelf in gevaar brengen.

Eerder een rode dan een groene jongen dus?

Hamaguchi: Een stads­jongen vooral. Ik heb nooit een nauwe band met de natuur gehad. Dat natuur en ecologie hier een hoofdrol spelen, komt gewoon omdat de ­locatie de plek is waar ­Eiko woont. Na Drive My Car hebben we meer dan een jaar over en weer gefantaseerd over wat ­onze volgende film zou worden. Ik kwam vaak bij haar langs om te zien waar ze woont en werkt, want haar omgeving vormt een grote inspiratie voor haar werk.

En die inspiratie sprong over op jou?

Hamaguchi: Zo ging dat. Ik ontwikkelde er mijn ­eigen relatie met de ­natuur. Ik had bijvoorbeeld nog nooit echt naar bomen ­gekeken tot ik er met mijn ­camera ­onder ging staan, al omhoogkijkend ­begon te wandelen en die tracking shots van grillige takken tegen een blote hemel plots op bewegende schilderijen begonnen te lijken. Heel beklemmend, zeker met de muziek erbij. Eiko stelde me ook voor aan haar dorpsgenoten, die alles wisten over de bomen, over waar wilde wasabi groeit, waar ­proper water stroomt. Ik heb al die dingen ­geleerd voor ik aan Evil Does Not Exist begon te schrijven. Ik groeide als het ware organisch naar de personages toe en kwam op die manier ook dichter bij de kern van het verhaal.

En dat is?

Hamaguchi: Dat mensen rare, maar fascinerende beestjes zijn die allerlei woorden bezigen maar dingen doen die daar niet mee overeenstemmen. Door toedoen van anderen. Door hun ­habitat. Door henzelf. Al mijn films gaan daarover. Alleen wordt deze meer door beeld en muziek dan door ­woorden voortgedreven. Daarom moet je deze film ook niet zozeer proberen te begrijpen. Je moet hem ondergaan, ernaar luisteren als naar een muziekstuk.

Kwam je zo ook uit bij de enigmatische titel Evil Does not Exist? Wat heeft die met glampings, wasabi en proper water te maken?

Hamaguchi: Die woorden schoten me organisch te binnen, toen ik naar het landschap keek en over de ­natuur ­nadacht. Even lijkt alles zo puur en ­harmonieus dat het voelt alsof het kwaad niet bestaat. Maar het bestaat natuurlijk wel. Helaas. Het is diezelfde frictie ­tussen beeld en woord, gevoel en rede. Het is veelzeggend dat ik nooit een ­andere titel heb gewild, zelfs niet na de ­montage. Maar nogmaals, de beste ­manier om hem te begrijpen is als de ­titel van een muziekstuk. Die heeft ook niet noodzakelijk een verband met de betekenis van de muziek. Dat gevoel wil ik de mensen meegeven. Daarom heeft de film ook geen duidelijk einde. Het gaat om beweging. Beweging van ­mensen in een omgeving. En over de gevoelens en gedachten die ontstaan door daarnaar te kijken.