Greta Gerwig verfilmt ‘Little Women’: ‘Meisjes, aarzel niet. Schrijf je boek, maak je film, zing je lied!’

Oscar is voor de venten. Om daar verandering in te brengen, wordt naar Greta Gerwig gekeken. Haar wervelende update van de klassieker Little Women is beloond met zes Oscarnominaties, maar tot woede van Hillary Clinton en Twitter werd ze over het hoofd gezien in de categorie beste regisseur. Een no-nonsensegesprek over geld, ambitie en kunstenaars die zich niet klein laten houden. ‘Je wilt niet weten hoeveel oude mannen ik heb moeten knuffelen.’

In 92 jaar tijd nomineerde The Academy of Motion Picture Arts and Sciences amper vijf vrouwen in de categorie beste regisseur. De stemgerechtigheden hadden er daar zes van kunnen maken door Greta Gerwig voor de tweede keer te nomineren. Moeilijk was dat niet. Met Little Women, een sprankelende, eigentijdse verfilming van de literaire klassieker van Louisa May Alcott, bevestigt de 36-jarige Amerikaanse al het goeds dat over haar is gezegd en geschreven na haar spitse coming-of-agefilm Lady Bird. Zelfs de Academy ziet dat in, want Little Women werd uiteindelijk voor zes andere Oscars genomineerd: beste actrice (Saoirse Ronan), beste actrice in een bijrol (Florence Pugh), beste adaptatie (Gerwig), beste kostuums (Jacqueline Durran), beste muziek (Alexandre Desplat) en beste film.

Dat Gerwig toch geen kans krijgt om het in de categorie beste regisseur op te nemen tegen Martin Scorsese, Todd Phillips, Sam Mendes, Quentin Tarantino en Bong Joon-ho, veroorzaakt tumult. Onder meer oud-presidentskandidaat Hillary Clinton sprak er schande van. Gerwig zelf heeft te veel klasse om zich te laten meeslepen en reageerde op social media. Ze bedankte de Academy voor de zes nominaties en beweerde over te lopen van geluk. ‘Ik hoop dat onze little women voor de volgende generatie meisjes en vrouwen zal doen wat het boek voor mij deed: het vuur aanwakkeren om je boek, film, lied te schrijven.’

Gerwig heeft geen tijd om stil te staan bij de problemen van een mannenclub. Haar oplossing is films maken. ‘Er zijn al grote stappen gezet en we moeten vooral doorgaan. Doorgaan met schrijven, met maken, met doen. Enkel cijfers zullen het verhaal veranderen. Die gaan de goede kant op. Het enige dat vrouwen kunnen doen is werken, werken, werken.’

We strikten haar voor een exclusief gesprek in een door stakingen lamgelegd Parijs. ‘Ik ben niet belangrijk. Alles draait om het werk en de band met het publiek. Prijzen zijn belangrijk omdat ze het publiek op weg zetten om je film te ontdekken. Maar ik geef toe dat het véél betekende toen ik voor Lady Bird werd genomineerd in de regisseurscategorie. Ik woon in de buurt van New York University, en ik ontmoet regelmatig meisjes uit de kunstrichtingen. ‘Ik wil films maken, want ik heb het jou zien doen’, zeggen die soms. Als het geloof in hun kunnen ook maar ietsje versterkt wordt omdat ze zien dat een vrouw genomineerd wordt, dan betekent dat iets.’

De artistieke drang van vrouwen en de hindernissen die ze tegenkomen op weg naar het kunstenaarschap staan niet toevallig centraal in Gerwigs versie van Little Women. De roman van Louisa May Alcott uit 1868 verhaalt hoe de getalenteerde, creatieve zusters March in armoede opgroeien terwijl vader betrokken is bij de Amerikaanse Burgeroorlog, en hoe ze als jongvolwassenen zijn aangewezen op het vinden van een geschikte huwelijkskandidaat. De vaak van moeder op dochter doorgegeven roman is al een tiental keer geadapteerd voor film of tv. Gerwig vernieuwt door de klemtoon te verleggen naar de ambitie van Jo March om schrijver te worden.

Wanneer heb je Little Women voor het eerst gelezen?

Greta Gerwig: Ik kan me de tijd niet herinneren dat ik de zusjes March niet kende! Mijn moeder heeft me het boek voorgelezen en ik heb het verschillende keren opnieuw verslonden. Jo March was mijn grote heldin. Ik weet nog altijd niet of ik van haar hield omdat ik net als zij was, of dat ik zo van Jo hield dat ik zoals Jo werd.

Kreeg je als volwassen filmmaker een andere kijk op het boek?

Gerwig: Toen ik het rond mijn dertigste opnieuw las, was dat een totaal andere ervaring. Het was een aangename verrassing dat het boek mij ook als volwassen vrouw aansprak. De moderniteit en de urgentie waren verbluffend. De thema’s zijn auteurschap, eigendom, vrouwen, geld, kunst en ambitie. Mag ik eerlijk zijn? Ik denk aan niets anders! (lacht)

Je kruist de verhalen van de jeugdige zussen met die van de jongvolwassen zussen March. Wat win je door de chronologie van het oorspronkelijke verhaal door elkaar te halen?

Gerwig: Een van de interessantere vraagstukken voor een scenarist is: wat toon je eerst? Wat wil ik dat mensen zien nadat het licht in de bioscoopzaal is uitgegaan en ze vol verwachting hun adem inhouden? Persoonlijk wilde ik de zussen als volwassen vrouwen zien, niet als kinderen. Naar mijn gevoel fixeert het collectief geheugen zich te fel op de jeugdepisodes in Little Women. Ik wilde een film voor meisjes maar ook voor volwassenen.

Waarom begint je film met een quote van schrijfster Louisa May Alcott? ‘Ik heb veel problemen gekend. Daarom schrijf ik vrolijke verhalen.’

Gerwig: Als kind was Jo March mijn heldin. Tijdens de research begon ik te beseffen dat Alcott eigenlijk al de hele tijd degene was naar wie ik zo opkeek. Zij stak veel van zichzelf in Jo March, maar verschilde ook van haar. De familie March behoort tot de fatsoenlijke armen, terwijl de Allcotts echt straatarm waren. Ik geloof dat ze meer dan dertig keer binnen Boston zijn verhuisd omdat ze de huur niet konden betalen. Ze moest op haar vijftiende gaan werken. Ook haar moeder en zussen deden afmattend werk om het hoofd boven water te houden. De situatie verbeterde toen ze haar verhalen kon verkopen. Alcott modelleerde de familie March naar haar familie, maar liet alle ellende achterwege om de magische kindertijd te schetsen die zoveel lezers bekoort. Dat raakte me. Ik heb zoveel mogelijk Louisa May Alcott in de film verwerkt.

Kun je een voorbeeld geven?

Gerwig: Alcott was een ambidexter: ze was van nature rechtshandig, maar leerde zichzelf links te schrijven. Dat was nodig om ’s avonds te blijven schrijven als haar rechterhand verkrampte of begon te bloeden omdat ze een hele dag had moeten naaien. Die volharding vind ik ongelofelijk. Vandaar dat Jo March in de film tweehandig is. Ik heb ook veel zinnen gestolen uit Alcotts dagboeken en brieven. Zij was nu eenmaal erg geestig. ‘I can’t afford to starve on praise’, bijvoorbeeld. Of ‘I’d rather be a free spinster and paddle my own canoe.’

Je durfde het ook aan om het einde van het boek aan te passen.

Gerwig: Ik heb daar lang over gepiekerd. Little Women telt mensen als Simone de Beauvoir, Patti Smith, Elena Ferrante of J.K. Rowling onder zijn bewonderaars, maar op dat einde is er altijd kritiek geweest. Jo March houdt het schrijven ineens voor bekeken, trouwt en krijgt kinderen. Dat is bizar, want Alcott zelf is nooit getrouwd, heeft geen kinderen op de wereld gezet en is blijven schrijven. Ze bleef zichzelf en was sluw genoeg om haar copyright niet te verkopen. In de vervolgverhalen Little Men en Jo’s Boys pikt Jo de draad van het schrijven weer op. Ik had maar twee uur de tijd en bleef weg van die verhalen, maar het leek me wel legitiem om het einde meer bij Alcott zelf te laten aansluiten.

Het boek is populairder bij vrouwen dan bij mannen. Heb je er rekening mee gehouden dat niet iedereen vertrouwd is met Little Women?

Gerwig: Ja. Om na te gaan of alles klopt en iedereen doorheeft wat er voor wie op het spel staat, heb ik het scenario en vervolgens ook de film laten zien aan mensen die het boek niet kenden. Dat waren vooral mannen, want de meeste vrouwen hebben er op zijn minst al eens over gehoord. Ik praat graag met mannen over Little Women. Meestal bekennen ze dat ze van de film genoten hebben, terwijl ze aanvankelijk dachten dat het niets voor hen zou zijn. Hij raakt hen ook. Je wilt niet weten hoeveel huilende, ouwe mannen ik al heb moeten knuffelen. (lacht)

Geldzorgen is een van de onderwerpen in het boek. Hoe sta jij tegenover geld?

Gerwig: Het wordt niet altijd luidop gezegd, maar als filmmaker denk je voortdurend na over geld. Film is een dure kunstvorm, toch als je het vergelijkt met wat het kost om gedichten of een roman te schrijven. Al kun je ook daar pas aan beginnen als je een dak boven je hoofd hebt, eten voor de kinderen en tijd en ruimte om te schrijven. In elk geval: door de hoge kostprijs van films moet je mensen overtuigen om een financieel risico te nemen. Dan kun je maar beter niet te lichtzinnig met geld omspringen. Het verplicht je ook om te bewijzen dat je een goede investering bent. Ik heb Little Women mogen maken omdat mensen een klik hadden met Lady Bird, maar ook omdat die film het goed gedaan heeft. Het is niet anders. Het succes van je film bepaalt wat er voor je mogelijk is. Little Women moet het goed doen aan de kassa, want alleen dan kan ik films blijven maken.

In de film laat je Amy March zeggen dat ze máár een vrouw is. ‘Zelfs al mocht ik geld bezitten, dan zou het eigendom worden van mijn echtgenoot zodra we gehuwd zijn. Kinderen zouden hem toebehoren, niet mij. Dus mij hoef je niet te vertellen dat het huwelijk géén economische transactie is, want dat is het wél.’

Gerwig: Ik vond het nodig om te verduidelijken hoe belachelijk weinig opties vrouwen hadden in de negentiende eeuw. Die zinnen heb ik overgehouden aan een lunch met Meryl Streep. Zij had op die lunch aangedrongen om mij mee te delen dat ze zou meespelen in mijn film en dat ze haar oog op tante March had laten vallen. ‘Great Meryl!’ Wat kon ik daar anders op antwoorden? (lacht)

Meryl – wat een briljante vrouw – wees mij erop dat vrouwen destijds niet alleen geen stemrecht hadden en geen eigendom konden hebben, ze konden ook hun kinderen niet meenemen als ze het in hoofd haalden hun echtgenoot te verlaten. Er stond dus waanzinnig veel op het spel als je trouwde. Ik heb Meryls lunchspeech bijna woord voor woord in Amy’s mond gelegd.

Stond jij na je studies snel op eigen benen?

Gerwig: Ja. Ik heb verschillende baantjes gehad en hield de kosten bewust laag. Ik heb twee jaar op een luchtmatras geslapen. Ik vond het toen kunnen om zo te leven. Als je ergens voor gaat, kun je gerust een poos zonder nieuwe kleren. Soms zat ik krap, maar om een of andere reden heb ik altijd geloofd dat het wel zou loslopen. Ik was bang, maar had tegelijk veel vertrouwen. Ik was misschien wel platzak, maar niet onsuccesvol. Een jaar na mijn afzwaai stond mijn naam in The New York Times dankzij de films waaraan ik had meegewerkt. Ik vond dat van grotere waarde dan een loonbrief. (lacht)

Saoirse Ronan noemt je een van de grote filmmakers van deze tijd.

Gerwig: Dank je, Saoirse.

Ze wil straks zelf films regisseren en zegt dat jij het goede voorbeeld hebt gegeven. Wie waren jouw voorbeelden?

Gerwig: Dat vind ik een lastige vraag. Toen ik jong was, wist ik niet dat er een regisseur nodig was om een film te maken. Films leken rechtstreeks van de goden te komen. Het was mijn droom om toneelschrijver te worden. Bij toneel zie je dat het gemaakt wordt: de acteurs staan namelijk voor je neus.

Toen ik verliefd werd op cinema, duurde het nog wel even voor de vrouwelijke regisseurs me opvielen. Hoe zal ik het zeggen? Ze waren niet overdreven zichtbaar. Veel van mijn favoriete cineasten zijn mannen. Hoe dat komt? Aantallen! Mannen hebben al ontzettend veel films geregisseerd, vrouwen nog niet.

Het besef dat er ook vrouwelijke cineasten rondlopen heeft het idee aangewakkerd om zelf films te regisseren. Heel wat vrouwelijke regisseurs hebben me gevormd. Ik zal ze niet allemaal opnoemen, maar nu we toch in Parijs zijn wil ik graag hulde brengen aan Claire Denis. Ik herinner me Beau travail nog heel goed omdat het een van de eerste keren was dat ik cinema echt ervaarde en begreep dat film behalve entertainment of gefilmd theater ook een kunstvorm kon zijn. Op dat moment wist ik trouwens nog niet dat Beau travail het werk van een vrouw was. Daar kwam ik pas achteraf achter.

Als actrice was je een boegbeeld van de zogenaamde mumblecorefilms en speelde je voor de betere indieregisseurs. Zo stond je op de set met onder meer Woody Allen voor To Rome with Love, Mike Mills voor 20th Century Women en uiteraard je partner Noah Baumbach, die je regisseerde in Greenberg en Frances Ha. Op welk moment wist je dat jij zelf films moest regisseren?

Gerwig: Op die openbaring heb ik moeten wachten tot het scenario van Lady Bird helemaal af was. Ik wilde al langer regisseren, maar ik aarzelde. Het is een mes dat aan twee kanten snijdt. Als je helemaal weg bent van een kunstvorm, dan wil je niet komen aanzetten met halfbakken materiaal. Je wilt er zeker van zijn dat je iets goeds kunt maken. Het heeft me veel tijd gekost om mijn moed bijeen te rapen en er hardop voor uit te komen dat ik wilde regisseren. Toen het scenario van Lady Bird klaar was, zei ik tegen mezelf: ofwel regisseer je nu een film ofwel komt het er nooit meer van. Dat heeft geholpen. Dus: meisjes, aarzel niet. Schrijf je boek, maak je film, zing je lied!