Het wonderjaar van Emily Watson: ‘Je moet een beetje een idioot zijn om te willen acteren’

2024 is een wonderjaar voor Emily Watson. In februari won ze een Zilveren Beer met haar rol in het door Cillian Murphy geproducete Small Things Like These. Volgende maand voert ze de prestigeserie Dune: Prophecy aan. En volgende week opent ze Film Fest Gent. ‘Het is gemakkelijker om te doen alsof je iemand anders bent dan om jezelf te zijn.’

Prijzen ontvangen. In de schijnwerpers staan. Interviews geven. Emily Watson heeft vaak gewenst dat het niet bij haar werk hoorde. ‘Maar het is part of the job. Ik neem het erbij, want ik begrijp dat het de film vooruit helpt. En wanneer je trots bent op wat je als groep hebt verwezenlijkt, wil je uiteraard dat dat werk wordt gezien en gewaardeerd.’

Dit jaar heeft de nuchterste der Oscar-genomineerde actrices er veel bij te nemen. Er is geen ontsnappen aan de aandacht. Ze speelt de hoofdrol in de scifi-serie Dune: Prophecy die HBO Max volgende maand lanceert. Ze stond op de set van Hamnet, een film over de vrouw van William Shakespeare van Oscar-winnares Chloé Zhao. En in februari bekroonde de jury van het filmfestival van Berlijn haar vertolking in Small Things Like These, waarmee straks ook het Film Fest Gent opent.

Tijdens het festival zal Watson ook nog eens een Joseph Plateau Award in ontvanst nemen voor de mooie carrière die ze uitbouwde na haar sensationele debuut in Breaking the Waves van Lars von Trier. Al is ‘mooi’ misschien zwak uitgedrukt. Watson speelde in Gosford Park van Robert Altman, Punch-Drunk Love van Paul Thomas Anderson en War Horse van Steven Spielberg. Ze kreeg een Oscar-nominatie voor Hilary and Jackie, stond tegenover Christian Bale in Equilibrium, Daniel Day-Lewis in The Boxer en Anthony Hopkins’ Hannibal Lecter in Red Dragon.

Watson kijkt er naar eigen zeggen naar uit om de start van het Film Fest Gent met Small Things Like These bij te wonen. Op die sobere maar o zo sterke film legde Cillian Murphy zich na de Oscar-triomf van Oppenheimer toe als producer en hoofdrolspeler, met de hulp van Wil-regisseur Tim Mielants. Murphy speelt een kolenhandelaar die in het rurale Ierland van 1985 op mensonterende situaties botst in een klooster dat met ijzeren hand bestuurd wordt door Emily Watson als moeder-overste.

Small Things Like These is een sobere maar diepmenselijke aanklacht tegen de wantoestanden in de Ierse Magdalena-kloosters. Kan je de ophef over die kloosters toelichten?

Emily Watson: Graag. Ongetrouwde jonge vrouwen die zwanger raakten, werden in die kloosters opgesloten en verplicht om in de wasserijen te werken. Na de bevalling werden hun baby’s vaak afgenomen en verkocht aan families. Met medeweten van de staat richtte de Katholieke Kerk enorm veel leed aan. Die intergenerationele trauma’s zijn geen verleden tijd. Nog steeds komen pijnlijke verhalen naar buiten. In Ierland is het een heel belangrijk en actueel thema.

Het lijken wrede verhalen uit de tijd van onze grootouders. Maar Small Things Like These speelt zich in de jaren tachtig af.

Watson: Verbijsterend. Seks buiten het huwelijk werd nog steeds als een grote zonde beschouwd. Het is één ding om dat zelf te geloven, het gaat buitengewoon ver om dat geloof aan iedereen op te dringen én te handhaven. De kerk handelde zo onheilig, ongoddelijk, onchristelijk als maar kan. De voornaamste slachtoffers waren jonge vrouwen. Zij werden verborgen voor de maatschappij. Hun kinderen werden hun afgepakt en hun wil genegeerd. Ik reageerde heftig op het scenario. Máár daarnaast ben ik ook gewoon een hebberige acteur die haar kans schoon zag om een geweldige scène in een veelbelovende film te spelen.

Je vertolkt moeder-overste op een ijzingwekkend kalme manier, zonder de minste stemverheffing. Wat haar nog bedreigender en machtiger doet overkomen.

Watson: Het was best een verontrustende rol. Zuster Mary was géén aangename aanwezigheid in mijn leven. Tegelijk is het heel leuk om zo’n personage neer te zetten. Daar moet je eerlijk in zijn. Hoe kan je zo geïnstitutionaliseerd zijn, zo verweven met het systeem, zo geknecht door het geloof, dat je niets meer in vraag stelt, dat je jezelf niet toestaat om de dingen nog te zien zoals ze zijn en dat je een deel van je menselijkheid opgeeft? Zuster Mary is de hoogste in rang. Ze bepaalt het lot van veel vrouwen en kan levens vernietigen. Als je zo machtig bent, hoef je je stem niet meer te verheffen. Mensen zijn vanzelf onderdanig wanneer ze je macht vrezen. In zo’n Ierse dorpsgemeenschap werd de angst voor God er zwaar ingehamerd. De vrees voor wat er kan gebeuren als je je niet conformeert, laat staan als je je verzet, is enorm. Die angst houdt iedereen in het gareel.

Hoe sta jij tegenover de kerk?

Watson: Ik respecteer uiteraard ieders keuze en geloof, maar het is niet voor mij. Ik koester een diep wantrouwen tegenover georganiseerde religie. Dat komt voort uit mijn jeugd in een georganiseerde religie. Dat was geen fantastische ervaring. Ik ben geconfronteerd met controle en verdrukking. Ik ken het gevoel dat je geen uitweg ziet en niet weet hoe je jezelf moet redden.

Small Things Like These is een Iers verhaal, maar de Katholieke Kerk heeft in de hele wereld grote schade aangericht. Sinéad O’Connor werd destijds door iedereen weggezet als een zottin omdat ze een foto van de paus verscheurde. Nu weten we wat de kerk inzake kindermisbruik en andere verschrikkelijke feiten op haar kerfstok heeft. Small Things Like These maakt deel uit van dat bredere verhaal.

Welke religie hing je in jouw jeugd aan?

Watson: Euhm. Ik wil geen oude koeien uit de sloot halen. (lacht) Je kan het opzoeken. Ik ben opgegroeid in een behoorlijk alternatieve organisatie die de School of Economic Science heette. Daar waren enkele goede aspecten aan, maar alles beschouwd was dat géén fijne ervaring. Gelukkig ligt die periode héél ver achter me.

Je kreeg Oscar-nominaties voor Breaking the Waves en Hilary and Jackie. Dit jaar won je al een Zilveren Beer en daar komt straks in Gent een Joseph Plateau Award bij. Kun je daar nog even enthousiast over worden als vroeger?

Watson: In het begin blinkt alles nog. Het is bijna onmogelijk om niet opgewonden te zijn. Vrij snel kom je erachter dat geld, macht, politiek en strategie ook een grote rol spelen bij die grote awards. Maar dat neemt niet weg dat die erkenning fantastisch is. Die Zilveren Beer had ik trouwens echt niet zien aankomen.

Wat is voor jou de belangrijkste erkenning?

Watson: Ik vind Cillian Murphy een lichtend voorbeeld. Met Oppenheimer en de Oscars is hij meer dan ooit gewild. En wat doet hij? Hij verzamelt een groep mensen rond zich die hij volledig vertrouwt om samen te werken aan een bloedmooi maar bescheiden project als Small Things Like These. Voor zulke films gevraagd worden: dát vind ik de hoogste vorm van erkenning.

Heb je De Patrick en Wil bekeken om te achterhalen wat voor regisseur Tim Mielants was?

Watson: Nee, al heb ik de films ondertussen wel gezien. Ik had er alle vertrouwen in dat hij een goede regisseur zou zijn. De voortekenen waren goed. Ik was niet zo veel dagen op de set, maar er heerste een bijzondere, delicate sfeer. Tims interesse ging niet alleen uit naar de mechaniek van de scène, hij was ook zeer geïnteresseerd in al wat zich onder de oppervlakte bevindt, in wat mijn personage niet aan zichzelf wil toegeven of weigert te zien.

Cillian Murphy is een uitstekende acteur. Is hij ook een aangenaam persoon om mee samen te spelen – en ben je dat zelf?

Watson: Dat laatste weet ik niet zeker. (lacht) Maar Cillian is een droom van een tegenspeler. Hij is gewoon perfect: charmant, warm, normáál, makkelijk om mee te spelen, soepel in de omgang, ongelofelijk geconcentreerd en heel betrokken zodra er moet worden gewerkt.

Je moet misschien geen goed of vriendelijk mens zijn om een goede acteur te zijn. Maar het helpt wél. Je bent onderdeel van een grote ploeg. Als iedereen elkaar respecteert en probeert zijn of haar werk goed te doen, dan bevordert dat het eindresultaat.

Zou je je carrière anders aanpakken als je daartoe de kans had?

Watson: Gosh. Ik denk het niet. Ik zou heel graag prat gaan op een meesterplan. Maar dat is er nooit geweest. Een acteurscarrière is het resultaat van een warboel van beslissingen, kansen en toevalligheden. Ik heb het geluk gehad dat die kronkelweg me al op zeer interessante plekken heeft gebracht. Door Breaking the Waves tuimelde ik de filmwereld in. Het werd mijn broodwinning, mijn werk, mijn leven. Dat was onvoorzien. Toen ik op de acteerschool zat, werd je nog verondersteld in het theater te belanden.

Het is meer dan geluk, en dat weet je.

Watson: Dat weet ik. Bedankt om dat te zeggen.

Je bent erg bescheiden en lijkt liever niet in de belangstelling te staan.

Watson: Sommige mensen – ik hoor daar wellicht bij – worden acteur omdat acteren hun schuilplaats is. Het is gemakkelijker om te doen alsof je iemand anders bent dan om jezelf te zijn. Acteren is ontzettend bevrijdend. Je mag zomaar van alles voelen en beleven. Dat is opwindend. Maar prijzen en interviews plaatsen jou in de schijnwerpers, niet je personage. Voor véél acteurs is dat niet zo’n comfortabele, aangename situatie. Dat klinkt tegenstrijdig, ik weet het. Veel acteurs zijn best introvert.

Het valt op dat je mettertijd meer en meer in series bent opgedoken, zoals in het ijzersterke Chernobyl. Is daar een goede reden voor?

Watson: Toen ik kinderen kreeg, verkoos ik werk dat niet te ver van huis was. Ik heb geluk gehad dat die periode mooi samenviel met het openbloeien van tv-reeksen. Ik heb aan enkele geweldige series mogen bijdragen zoals Chernobyl, Appropriate Adult met Dominic West en The Third Day met Jude Law. En ik heb net het eerste seizoen van Dune: Prophecy achter de rug.

Dune, daar wilde ik naartoe. Wie speel je in de reeks en wat vond je van de ervaring?

Watson: Ik speel Valya Harkonnen die aan het hoofd staat van de Sisterhood. Dat is de organisatie die zal uitgroeien tot de beruchte Bene Gesserit die we uit de films van Denis Villeneuve kennen. Het komt erop neer dat mijn personage het universum wil controleren. Héérlijk ambitieus. Héérlijk badass. Ik heb er enorm van genoten.

Sciencefiction is vrij nieuw voor je.

Watson: Ik had inderdaad nog geen ervaring met dit soort werk. Het was voor mij ook dé kans om van sciencefiction te proeven zonder de science. Oei, dat klinkt slecht. Ik bedoel: de vrouwen van de Sisterhood hebben allen superkrachten, maar ze zitten allemaal in hun hoofd. Het gaat om geesteskracht. Dat is heel plezant om spelen.

Zou de achttienjarige Emily Watson het voor mogelijk hebben gehouden dat ze op haar 57e de hoofdrol zou spelen in een prestigieuze scifi-reeks?

Watson: Waarschijnlijk niet. Ik had het er op de set van Dune: Prophecy nog over met Olivia Williams, die mijn zus speelt. We kennen elkaar van toen we nog twintigers waren bij de Royal Shakespeare Company. Onze carrières kenden een vergelijkbaar verloop. Halverwege onze dertiger jaren waren we ervan overtuigd dat de terugval zich zou inzetten. We zouden voortaan genoegen moeten nemen met minder interessante rollen en blij moeten zijn dat we konden blijven werken. Want zo was het actrices van de generaties voor ons vergaan. Maar daar zaten we dan, naast elkaar, met beiden een hoofdrol in een dramatisch sterke, toonaangevende scifi-reeks. Dat lijkt vandaag misschien een normale zaak en dat is het uiteraard ook. Maar voor ons is dat nog behoorlijk revolutionair. Ik ben zo ontzettend dankbaar dat ik me aan de goede kant van de golf bevind. Een decennium vroeger en ik zou niet van de verandering hebben geprofiteerd.

Complexe, verbeten personages zijn je handelsmerk. Is dat terug te brengen tot dat onvergetelijke debuut in Breaking the Waves van Lars von Trier?

Watson: Ik ben die film in elk geval veel verschuldigd. Om de haverklap bekent een regisseur tijdens opnames hoeveel Breaking the Waves voor hem of haar heeft betekend. Het was een sleutelmoment in mijn leven. Het was zo’n overweldigende onderdompeling in een personage. Het had bijna niets meer met techniciteit te maken. Het was héél puur en overduidelijk ook erg extreem. Ik heb daar en toen zo goed als alles geleerd. Dit is wat het kan zijn. Dit is hoeveel je kan geven aan een personage. Dit is hoe verschrikkelijk ver je kan gaan.

Verbaast het je soms hoe verschrikkelijk ver je toen durfde te gaan?

Watson: Ja en nee. Ik vermoed dat je een beetje een idioot moet zijn om te willen acteren. (lacht) Je moet soms op je instinct durven te vertrouwen en sommige dingen doen zonder na te denken over de gevolgen. Gewoon duiken en je achteraf pas zorgen maken over wat er allemaal kan mislopen.