Fien Troch over ‘Holly’: ‘Ik wil niet dat mensen achteraf met kettingzagen beginnen te zwieren’

Vorige maand dong ze in Venetië mee naar de Gouden Leeuw. Straks schiet Fien Troch Film Fest Gent op gang met haar nieuwe film Holly, een mysterydrama over een tienermeisje dat al dan niet over helende krachten beschikt. (Nee, niks te maken met Carrie.)

Je hebt van die regisseurs die oplichten als supernova’s, wier films plots in je blikveld lijken te exploderen. Er zijn ook de stille vertellers, wier werk niet noodzakelijk met het luidste applaus wordt begroet, maar die harten en geesten veroveren met meer ingetogen verhalen. Met subtiele, terecht geprezen films als Kid (2012) en Home (2016) behoort de Belgische Fien Troch ontegenzeglijk tot die laatste categorie.

Ook haar vijfde langspeler Holly, waarin ze opnieuw de dynamiek tussen opgroeiende kinderen en volwassenen verkent, is géén grootschalig spektakel, laat staan een melodrama dat naar volgesnotterde zakdoeken snakt. Het is een mijmering over opgroeien en omgaan met verdriet die als een zachte zefier door de ziel glijdt. Alleen voegt Troch er dit keer een scheut bovennatuurlijke suspense aan toe. Of niet?

De Holly uit de titel is een tienermeisje dat door klasgenoten wordt gepest. ‘Er gaan slechte dingen gebeuren’, fluistert ze wanneer ze zich om die reden ziek meldt. Nog dezelfde dag breekt een brand uit in haar school waarbij tien mensen om het leven komen. Die tragedie dompelt niet alleen een hele gemeenschap in rouw, maar verandert ook het leven van Holly ingrijpend: na haar ‘voorspelling’ gaan mensen plots een visionaire in haar zien.

Heeft Holly, die als een beschermengel over haar hypergevoelige en enige vriend Bart waakt, effectief helende krachten, zoals velen willen geloven? Of is het zwijgzame muurbloempje ook een slachtoffer, net omdat ze plots wordt geclaimd als spiritueel lichtbaken? Troch laat je de antwoorden zelf invullen, maar verwacht vooral géén variant op huiverklassieker Carrie (1976). Ja, er is de paranormale pitch en de gepeste protagoniste die in de horror van de tienertijd zit. Nee, u zult tevergeefs zoeken naar telekinetisch voortbewogen messen of door de duivel bezeten tienermeisjes.

Tuurlijk doet het deugd, tussen namen als Yorgos Lanthimos, Michael Mann en Sofia Coppola staan. Vooral omdat het niet voelt alsof ik compromissen heb gemaakt.

Wat Holly bijzonder maakt, is de gloedvolle, intens filmische manier waarmee licht wordt geworpen op de fragiliteit van relaties. Net als in Kid en Home dient Trochs camera daarbij als vergrootglas om nuances in gevoelens en gedachten te capteren. Bovendien doet ze dat ook nu weer met een prima cast die hoofdzakelijk uit nieuwe gezichten bestaat, de zeventienjarige Cathalina Geeraerts als Holly, die zelfs in stilte straalt, voorop.

‘Ik geloof dat de kracht van film in de kunst van suggestie ligt’, aldus Troch. ‘Minder is vaak meer. Door de kijker ruimte te geven om zelf emoties en gedachten in te vullen creëer je een diepere betrokkenheid.’ Het zijn woorden die weerspiegeld worden in al haar werk, en zeker in Holly, dat vorige maand in wereldpremière ging in Venetië. Daar dong de film mee naar de Gouden Leeuw, samen met nieuw werk van Michael Mann, Yorgos Lanthimos, David Fincher, Ryusuke Hamaguchi en Sofia Coppola.

‘Tuurlijk doet het deugd om tussen die ronkende namen te staan’, glimt Troch nog na van terechte trots. ‘Vooral omdat ik niet het gevoel heb dat ik met Holly compromissen heb gemaakt. Ik probeer steeds meer van het narratieve los te komen. Dat is een beetje een obsessie van mij. Het idee was aanvankelijk een getraumatiseerde gemeenschap als verhalende arena gebruiken. En daar dan een soort komedie uit te puren.

Met permissie: maar dat laatste is dan radicaal mislukt.

Fien Troch: (lacht) Goed zo, want dat idee hebben ik en Nico (Leunen, haar echtgenoot, monteur en coscenarist, nvdr.) snel opgegeven. Ik wilde dat de scènes vrij konden zijn. Het verhaal mocht de creativiteit niet in de weg zitten. We hadden we een heleboel scènes geschreven met die oorspronkelijke insteek, maar het trok op niks. Er zat geen samenhang in. Er zat wel al het personage van Holly in, een jonger meisje dat gezien wordt als een soort heilige omdat ze iets heeft gezegd waardoor mensen denken: zij ziet iets, zij kan ons redden. Uiteindelijk hebben we Holly daaruit weerhouden en heeft ze zich ontwikkeld tot de film die het geworden is.

Daar heb je zeven jaar over gedaan: voorganger Home dateert al van 2016.

Troch: (knikt) Home was mijn eerste film die succes had, in die zin dat ik dacht: mensen kunnen dus toch van mijn films houden, er is een publiek voor. Dat was fijn om vast te stellen, want na Kid was ik het gewoon geworden om te zeggen: wat kan mij het schelen dat ik niet veel entrees haal? Ik ga nog meer niet doen wat jullie willen dat ik doe: mainstream gaan. Door het succes van Home was ik plots van slag. Ik voelde voor het eerst druk om bepaalde verwachtingen in te lossen. Daarnaast waren er ook privéredenen waarom Holly lang op zich heeft laten wachten. Ik heb twee kinderen en een man die de voorbije jaren vaak in het buitenland zat voor zijn werk. Plus: ik geef les aan Sint-Lukas. Daarom kwam corona voor mij als geroepen, omdat Nico verplicht was om weer thuis te werken. Zo hebben we het scenario kunnen afronden. Naarmate je ouder wordt, begin je ook meer een systeem door te hebben. Je weet beter wat je wilt en wat je niet wilt. Als mens én als filmmaker. Dat is ergens ook een rem. Mijn eerste films waren naiëver, spontaner. Nu ben ik soms minder overtuigd dat wat ik vertel sowieso de moeite loont. Je overdenkt de dingen meer, wat positieve en negatieve kanten heeft. Ik wil niet beginnen te denken: wat willen mensen graag zien? Wat moet ik doen om door een groot festival geselecteerd te worden?

Holly zat in competitie in Venetië. Heb je er een verklaring voor dat je film deze keer wel de selectie haalde en Kid en Home destijds niet?

Troch: Ik heb eerder het gevoel dat mijn vorige films mij tot in Venetië gebracht hebben. Festivals weten meer wie ik ben en hoe ze me moeten positioneren.

Straks opent Holly ook de vijftigste editie van Film Fest Gent. Brengt dat extra druk mee?

Troch: Trots vooral. Alleen al het openingsgala van Gent zal meer mensen op de been brengen dan Kid indertijd. Ik moet zorgen dat ik niet verbitterd klink, want ik ben nog altijd een heel blije filmmaker. Alleen heb ik niet meer genoeg aan het plezier dat ik een film kan maken. Ik wil niet langer dat kleine nicheding fabriceren. Bij Home dacht ik: ik wil niet meer ter plaatse trappelen. Daarvoor zeiden mensen me soms wel: ik ben heel erg geïnspireerd door je films. Alleen had ik het gevoel dat ik zelf niet mocht meespelen. (lacht)

Ik heb niet meer genoeg aan het plezier dat ik een film kan maken. Ik wil niet langer dat kleine nicheding fabriceren.

Holly gaat over een gepeste scholiere die al dan niet over paranormale gaven beschikt en de achternaam Myers heeft. Het is onmogelijk om daarbij niet aan respectievelijk Carrie of Halloween (1978) te denken, hoewel Holly totaal geen horrorfilm is.

Troch: Ik geef toe: we hebben ons met die genregrapjes geamuseerd, al hoop ik nu wel dat mensen die een horrorfilm verwachten niet gefrustreerd de zaal uit komen. Of met kettingzagen beginnen te zwieren. Het is géén horror, beste lezers. (lacht) Die genrefilms hielpen me om te bepalen wat ik dan wél wilde maken. Carrie van Brian De Palma zit in mijn DNA. Ik heb Suspiria (1977) van Dario Argento herbekeken. En er zijn knipogen naar John Carpenter, ook via de elektronische score van Johnny Jewel. Mijn bedoeling was om een film te maken die de realiteit wil ontvluchten maar dat niet doet, of niet kan, een beetje zoals de mensen naar Holly kijken. Het suggereert iets spiritueels maar blijft aards. Er was een moment waarop de film meer iets magisch-realistisch had, dat Holly bij wijze van spreken kon voorspellen wie er binnen de minuut onder een bus zou belanden. Maar ik wilde dat de film gaat over het mechanisme van geloven en goed doen.

Waarom precies daarover?

Troch: Wat mij fascineert, is een bepaalde status krijgen, tot blijkt dat je die status niet kunt dragen. Ben ik wel wie men denkt dat ik ben? Holly is niet meer dat specifieke meisje. Ze wordt publiek bezit, een relikwie. Een rouwende gemeenschap functioneert ook anders. Die is meer bereid om te geloven. Alleen zijn we 2023, zijn we in tijden van sociale media beland. Het volstaat niet meer om te zeggen: ik heb een mirakel gezien. Je zult het moeten bewijzen met een TikTokfilmpje. Toch willen mensen blijven geloven. Kijk naar het monster van Loch Ness, dat recent weer in het nieuws was. Dan denk je: dat beest gaat echt niet opduiken, hoe hard je het ook wilt. (lacht) Mensen willen ook goed zijn. Goed doen. De wereld verbeteren. Maar wat impliceert dat? Waarom doe je het? Voor anderen, of ook voor jezelf? Bestaan pure, onbaatzuchtige vriendschap en liefde wel?

Worstel je zelf met dergelijke geloofskwesties?

Troch: Daar worstelt ieder mens mee. Kun je ook overontvankelijk zijn voor de wereld om je heen? Moet ik lijdend toekijken op alle leed? Moet ik films maken om de wereld te verbeteren? Moet ik me mee schuldig voelen aan de dingen die fout lopen? Ook ik ben heel hard met actuele zaken bezig. Met het klimaat, met seksisme, met racisme. Alleen zitten ze nooit in mijn films. Ten tijde van Home dacht ik op een gegeven moment om er Syriëstrijders in te stoppen. Ik weet nog dat ik toen dacht: eindelijk ben ik politiek bewust bezig. Maar uiteindelijk zijn ze er toch weer uit verdwenen. Bij Holly zitten er wel actuele maatschappelijke thema’s in, onrechtstreeks dan.

Ook rechtstreeks: Holly helpt dakloze vluchtelingen in Brussel.

Troch: En er is die scène waarin ze wordt overvallen in het station van Brussel-Zuid. Het is alsof ik zelf ook in de toekomst kon kijken, want we hebben de film vorig jaar gedraaid, toen Brussel-Zuid nog geen item in het nieuws was. (lacht) Die actuele dingen duiken organisch op in het verhaal. Ik toon ze zonder een pamflet omhoog te houden. Ik maak geen films om een goed mens genoemd te worden. Ik maak films om – hopelijk – een goede filmmaker genoemd te worden. Bovendien is het zo dat geëngageerde films toch vooral gezien worden door mensen die allang van de zaak overtuigd zijn. Het is preken voor de eigen kerk.

Holly haalde het palmares van Venetië niet. Dat deden Green Border en Io capitano bijvoorbeeld wel, politiek getinte films over vluchtelingen. Wordt kunst de jongste tijd te vaak beoordeeld op basis van ideologische parameters in plaats van artistieke?

Troch: Ik ga niet zeggen dat kunst ten onder gaat aan politieke correctheid, maar ik merk het zelfs bij mezelf: ik ben banger geworden om mezelf vrij uit te drukken. Wat als ik iemand kwets? Wat als ik iemand ongewild bruskeer? Dat is zo vermoeiend. Te veel onderwerpen worden gebruikt om deugdzaamheid te etaleren. Ik twijfel er niet aan dat veel artiesten oprechte verhalen over de staat van de wereld willen vertellen, maar wat is hun echte beweegreden? Ofwel denk je: ik lig wakker van deze thematiek en wil mijn steentje bijdragen. Wat nobel is. Ofwel is het van: ik wil een hipster zijn, dus doe ik iets met vluchtelingen of het klimaat. Dat mag, maar wees er dan eerlijk over. Er is de jongste jaren een bewustzijn gekomen – over genderongelijkheid, wit privilege en noem maar op – dat absoluut nodig was. Daar ben ik blij om. Maar het mag niet tot extremen leiden, en dat is nu soms het geval. Ik ben geen rebel, maar ik heb bewondering voor mensen die durven te zeggen: sorry, maar dit is bullshit. Dan denk ik: pas op wat je zegt. Wat een optelsom moet je tegenwoordig niet maken vooraleer je twee woorden mag zeggen. Ik denk niet dat kunst in zo’n klimaat gedijt.

Het volstaat niet meer om te zeggen: ik heb een mirakel gezien. Je zult het moeten bewijzen met een TikTokfilmpje. Toch willen mensen blijven geloven.

In Holly is de overvaller in het Brusselse Zuidstation een jongen met een getaande huid. Denk je over die dingen na?

Troch: De grap is dat die jongen Loïc Bellemans heet en blank is. Het is niet dat ik denk: kijk mij eens, ik durf dat te tonen. Ik ben me bewust van het feit dat er een heel gamma van mensen is dat vergeten wordt in films. Of stereotiep benaderd. Ik wil niet achteraf concluderen: alle slechte mensen in mijn film zijn van kleur. Dat zou ik afschuwelijk vinden. Maar wat ik ook niet wil, is keuzes maken om correct te zijn. Als je een oproep doet voor een casting komen daar vooral blanke middenklassers op af. Dat is nu eenmaal zo. Maar als je echt wilt dat je cast de gemeenschap reflecteert, in al haar diversiteit, dan moet je een beetje moeite doen om je blik te verruimen. Dat doen we ook. Alleen doen we dat niet ten koste van de artistieke integriteit. Herinner je de controverse omtrent Girl van Lukas Dhont? Sommige activisten vonden dat dat personage alleen door een echte transgender vertolkt kon worden. Wel, daar krijg ik kortsluiting van in mijn hoofd. Waar stopt dat dan? Moet een moordenaar in een film dan effectief mensen hebben vermoord? De essentie van acteren is doen alsof, je doen meeleven met een ander. Het gaat om empathie.

Je films tonen vooral empathie voor jongeren, dus kan ook Holly op een jonge, voornamelijk onbekende cast bogen.

Troch: Van de jonge personages is het logisch dat het nieuwkomers zijn. Bij de volwassenen is het wel niet zo dat ik denk: ik ga geen BV’s pakken. Het is geen princiepskwestie. Als ik ervaren acteurs zie, denk ik vaak: die spelen wel heel goed, maar het is al om zeep want ik zie ze spelen. Ik wil ze níét zien spelen. Ik wil het personage geloven. Het is ook makkelijker werken met iemand zonder ervaring. Een leeg canvas kun je zelf vullen. Greet Verstraete en Els Deceukelier zijn acteurs die wel een beetje bekend zijn, maar Home had tenminste nog een ‘grote naam’ als Kevin Janssens. Dit keer heb ik niemand om het publiek mee te misleiden. (lacht) Ten tijde van Home kreeg ik vaak de vraag: waarom heb je hem daarin gestoken? Wel, omdat Kevin perfect paste bij de rol en begreep wat ik wilde. Dat is uiteindelijk het enige wat telt.

Cathalina Geeraerts is een absolute revelatie als Holly. Was het moeilijk om het personage te casten?

Troch: Cathalina was er al op de eerste dag van de casting bij en ze was meteen geweldig. Maar ik was nog volop aan het uitzoeken hoe Holly er moest uitzien, wat voor meisje het moest zijn. En twee: ik kon moeilijk na één dag de casting stoppen en tegen de rest zeggen: blijf maar thuis. We hebben nog een half jaar verder gecast om uiteindelijk toch te moeten toegeven dat we na dag één al hadden kunnen beslissen. Ik heb die zoektocht wel nodig gehad om met zekerheid te kunnen zeggen: dit is ze.

En waarom is ze het?

Troch: Ik zocht een onwaarschijnlijke onschuld, een soort moderne Mariafiguur. In het echt heeft Cathalina iets assertiefs. Ze heeft niks seutigs. Ze is een echte tiener. Alleen kon ze die onschuld perfect spelen. Er waren meisjes die misschien beter pasten bij Holly qua look en naturel. Maar ik heb gekozen voor de beste actrice, voor iemand met wie ik alles kon doen qua spel.

Opvallend: in al je films spelen opgroeiende kinderen een hoofdrol.

Troch: Men wijst me daar vaak op, en ik weet zelf niet goed hoe dat komt. Omdat ik moeder van twee ben? Dat denk ik niet. Bij beginnende filmmakers zie je dat ze zichzelf soms verliezen in iets wat te persoonlijk is. Ze denken: ik heb dit zelf meegemaakt, dus is het interessant om te vertellen. Wel nee, dat is het niet noodzakelijk. Bij Kid en Home waren de hoofdpersonages telkens een paar jaar ouder dan mijn kinderen. Omdat het anders emotioneel te dichtbij komt. Ik heb een objectieve afstand tot het onderwerp nodig. Als ik morgen een film maak over een vrouw van 45 met 2 kinderen, kan ik daar veel over vertellen als mens, maar ik kan er niet over oordelen als artiest. Daarom zoek ik het meestal iets verderaf. Dit keer heeft Holly wel de leeftijd van mijn oudste zoon, maar verder is er geen link. Mijn zoon kan geen branden voorspellen. (lacht)