Cultband Xiu Xiu herwerkt ‘Eraserhead’: ‘Zonder David Lynch was ik nooit artiest geworden’

Videodroom is het muzikale luik van Film Fest Gent, waar cultfilms livemuziek ontmoeten. Jamie Stewart brengt er met hun band Xiu Xiu een speciale show rond Eraserhead, de debuutfilm van de betreurde David Lynch. ‘In tegenstelling tot onze Twin Peaks-covers wordt het geen directe hommage.’

‘Geloof het of niet, maar Eraserhead is mijn meest spirituele film.’ Wat de dit jaar overleden David Lynch over zijn debuut te zeggen had, is wellicht de meest virale interviewclip van de regisseur. ‘Kun je daarover uitweiden?’ vraagt de interviewer. Het antwoord is een kort en krachtig ‘No.’

Voor velen is het wellicht een frustrerend antwoord. De films van Lynch zijn notoir surrealistisch, zonder zomaar prijs te geven waar ze precies over gaan. Als de maker dan zelfs in interviews uitleg weigert te geven, loop je al snel verloren. Maar net die radicale weigering om het publiek bij de hand te nemen, maakt Lynch voor de fans zo’n grote kunstenaar. Ook voor Jamie Stewart, frontpersoon van de cultgroep Xiu Xiu. ‘Dit gaat overdreven klinken, maar dat is het absoluut niet: zonder David Lynch was ik nooit artiest geworden. Hij is mijn allergrootste inspiratie. Zijn werk is ongelooflijk bizar, maar zelfs op de vreemdste momenten compleet gefocust. Over het algemeen heel grappig, maar tegelijk angstaanjagend. Op subtiele manieren gaan zijn films over maatschappelijke en politieke onderwerpen, maar ze zijn tegelijk heel seksueel. Soms romantisch, zelfs. Bij Lynch kan één werk al deze dingen tegelijk zijn. Maar hij gaat het niet in jouw plaats interpreteren. Zijn films zijn een geschenk, en het is aan jou om uit te vogelen wat je ermee doet.’

Vraag tien verschillende mensen wat de term ‘lynchiaans’ betekent, en je krijgt tien verschillende antwoorden. ‘Alweer een bewijs van hoe groots Lynch was’, aldus Stewart. ‘Mijn eigen, korte, antwoord? Iets lynchiaans is bizar, zowel romantisch als gewelddadig, zonder afstotelijk te worden. Ondanks alles blijft het charmant.’

Plaatje aap

Wie het werk van Xiu Xiu kent, zal er niet raar van opkijken dat Stewart de regisseur hun grootste inspiratie noemt. Weinig bands voldoen zo treffend aan Stewarts definitie van het lynchiaanse. Al ruim twintig jaar bouwt de groep een cultpubliek op met hartstochtelijke avant-garderock die altijd met de grens flirt, tussen geil en wanhopig. Soms neigt de muziek naar gluiperige synthpop (Angel Guts: Red Classroom), dan weer naar huiveringwekkende ambient (Ignore Grief) en soms gewoon naar tedere gitaarliedjes (Dear God, I Hate Myself). Maar één element blijft altijd aanwezig: het bevreemdende stemmenwerk van Stewart.

En dan hebben we het nog niet gehad over de directere aanwezigheid van Lynch in Stewarts oeuvre. In 2015 bracht die als Hexa, een zijproject met muzikant Lawrence English, een livesoundtrack bij de Factory Photographs van David Lynch in de Gallery of Modern Art in Brisbane, in Australië. Een jaar later verscheen Xiu Xiu Plays the Music of Twin Peaks, een coveralbum waarop Stewart en hun band de soundtrack van Lynch’ legendarische reeks naspeelden.

Toen Lynch begin dit jaar overleed, kreeg Stewart opnieuw de vraag om de Twin Peaks-soundtrack na te spelen. ‘We apprecieerden die uitnodigingen, maar het voelde als routine om die muziek opnieuw te spelen. Nadat de plaat was verschenen, hebben we die zo’n anderhalf jaar gespeeld, en dat hoofdstuk voelde afgesloten. Dat waren leuke shows, ook al doorsta ik tijdens het spelen normaal te veel heftige emoties om echt plezier te maken. Daarom voelde die muziek te belangrijk om nu nog eens routinematig opnieuw te brengen.’

In plaats daarvan brengt Xiu Xiu een nieuw project dat is opgebouwd rond Eraserhead, een project dat op 04.10 in het kader van Videodroom zijn première kent in de Vooruit.

Waarom Eraserhead?

Jamie Stewart: In Eraserhead zit eigenlijk maar één echte song. Verder bestaat de soundtrack vooral uit specifieke, suggestieve ruis. Als muzikant kun je dat niet coveren in de traditionele zin. Dan moet je wel dieper gaan nadenken over je aanpak, en dat voelde als een mooie manier om zo’n belangrijke artiest te eren. Al hadden we er verder nog niet zo concreet over nagedacht en was het een nogal impulsieve belofte aan een van onze boekers. (lacht) Achteraf gezien is dat een heel lynchiaanse manier van werken: intuïtief aan de slag gaan met een suggestie die de hemel je ingaf.

Hoe pak je dat dan aan?

Stewart: We zijn begonnen met veel geluiden te verzamelen die in de wereld van Eraserhead zouden passen. We zijn ook zelf instrumenten beginnen te maken. Sommige daarvan maken geluiden die precies uit de film lijken te komen, alsof we toevallig dezelfde methode hadden bedacht. Ik zou zeggen dat een derde rechtstreeks uit de film geplukt lijkt, en de rest zijn bredere interpretaties.

Daarnaast hebben we een soort ambient film samengesteld met beelden die volgens ons in het Eraserhead-universum passen. Geen narratieve film als de originele Eraserhead – voor zover je dat woord erop kan toepassen. In tegenstelling tot onze Twin Peaks-covers wordt het dus geen directe hommage, maar een herinterpretatie van de sfeer. Als Eraserhead een planeet is, zijn wij de asteroïden die errond zweven.

Wat betekent Eraserhead voor jou? Ik krijg altijd het gevoel dat de film, met zijn notoir griezelige baby, over angsten rond het vaderschap gaat.

Stewart: Voor mij gaat Eraserhead over onzekerheid in de bredere zin. De personages hebben allemaal geen idee wat ze met het leven moeten aanvangen. Het hoofdpersonage is zo radeloos dat hij letterlijk ontploft, terwijl de baby in het niets opgaat. Eraserhead gaat over een verlammend gevoel van machteloosheid, een emotie die ik helaas goed ken.

Lynch was nog een twintiger toen hij Eraserhead maakte, terwijl jij al in een verder levensstadium zit. Herken je je toch nog in die gevoelens?

Stewart: Ik weet hoe ik van dag tot dag mijn tijd moet vullen. Maar als je het over de bredere vragen des levens hebt, voel ik daar nu even weinig zekerheid rond als toen ik twaalf was.

Heeft Lynch je nooit geholpen om daar antwoorden op te formuleren?

Stewart: Nee, maar hij heeft me getoond dat het mooi is om geen antwoorden te hebben. Die onzekerheid is angstaanjagend, maar ook inspirerend. Terreur en fascinatie kunnen hand in hand gaan, en dat heeft Lynch me geleerd.

Herinner je je nog de eerste keer dat je een David Lynch-film hebt gezien?

Stewart: Absoluut, want het was een traumatische ervaring. (lacht) Toen ik opgroeide in Los Angeles, was er in de buurt een kleine bioscoop waar ze voor een dollar films toonden die al een jaar uit waren. Die werd uitgebaat door tieners, stoners die niet echt om de cinema gaven en die de leeftijd van de bezoekers niet controleerden. Lang verhaal kort: op veel te jonge leeftijd ben ik met mijn kleine broer op een voorstelling van Fire Walk with Me beland, een van de gruwelijkste films die Lynch heeft gemaakt. Niet alleen waren we te jong om die film te begrijpen, we durfden ook niet halverwege een voorstelling de film te verlaten. Dus we hebben ons twee uur lang laten terroriseren. Mijn broertje heeft nog jaren nachtmerries gehad.

Mijn eerste bewuste aanraking met Lynch kwam jaren later, in de vorm van Wild at Heart. Toen ik die poster voor het eerst zag, zat ik in mijn serieuze, gothic fase en leek het me maar een stomme romcom. Op aanraden van een goede vriend heb ik toch gekeken, en dat heeft mijn leven veranderd. Sindsdien heb ik alles van hem bekeken wat ik kon vonden, zelfs de obscuurste kortfilms.

Je groeide op in Los Angeles, de plek waar ook Lynch het leeuwendeel van zijn werk maakte. Speelt dat mee in je appreciatie?

Stewart: De films van Lynch gaan vaak over de donkere onderbuik van de glamoureuze bovenwereld, en LA is daar de perfecte plaats voor. Die stad is prachtig en deprimerend tegelijk. Enerzijds kun je er doen wat je wilt, en worden wat je wilt. Je vindt er de mooiste stranden ter wereld, prachtige bergen en bossen – om nog maar te zwijgen over het feit dat alle aantrekkelijkste mensen naar LA verhuizen, waardoor je constant overweldigd wordt door schoonheid. Tegelijk was er ongelooflijk veel criminaliteit toen ik er opgroeide, waren er enorm veel problemen met drugs, dakloosheid en een verschrikkelijke geschiedenis van racisme. Los Angeles is zoals het werk van Lynch: een constante barrage van alle emoties, zowel de mooie als de lelijke. Misschien dat zijn werk me inderdaad nog wat dieper in mijn hart raakt omdat ik in die context ben opgegroeid.