Chillen in het vagevuur met Hitler, Stalin, Churchill en Mussolini

Aleksandr Sokurovs deepfake-fantasie Fairytale is ongetwijfeld een van de opmerkelijkste films van Film Fest Gent 2022.

Hitler, Stalin, Churchill en Mussolini zitten samen in het vagevuur. Het klinkt als de aanhef van de politieke mop die uw nonkel elk jaar weer tijdens het kerstdiner vertelt. In de handen van de Russische provocateur Aleksandr Sokurov wordt het echter het concept voor een nieuwe, bevreemdende film. In zijn nieuwe film Fairytale brengt hij de vier spilfiguren uit de Tweede Wereldoorlog namelijk samen ronddwalen tussen grijze ruïnes terwijl ze de Hemelpoorten porberen open te krijgen. Ze worden niet nagespeeld door acteurs, maar opnieuw tot leven gewekt met behulp van deepfakes. Voor wie er niet mee bekend is: dat is technologie waarmee een bestaande persoon bijna levensecht nagemaakt kan worden, op basis van reeds bestaand beeldmateriaal.

Een mop is Fairytale dus niet. Al is de toon van de film vaak toch opvallend luchtig. Zo wordt Hitler afgebeeld als een mokkende brompot die slecht in de groep ligt en constant tegen zichzelf moppert over hoeveel beter dan de rest hij is. Churchill lijkt dan weer een seniele man te zijn dankzij de manier waarop hij wanhopig zijn Queen probeert te bereiken. Bovendien voelen de gefragmenteerde conversaties tussen de vier staatshoofden haast dadaïstisch aan.

Ook de bevreemdende vormgeving slaagt erin om enkele glimlachen los te weken. Op zich is de deepfake-technologie van Sokurov best indrukwekkend, maar ze is nét niet fijn genoeg uitgewerkt om levensecht over te komen. De machtige mannen blijven zo wat steken in de uncanny valley: ze lijken bijna menselijk, maar door hun artificiële randje krijgen ze iets griezeligs. Ook het feit dat elk personage in zijn eigen moedertaal spreekt, maar dat de vier elkaar toch probleemloos begrijpen, geeft het geheel een absurdistisch kantje.

Meer dan een mop

Toch gaan de intenties van Sokurov verder dan het maken van een bevreemdende grap. Tussen alle ongein door zijn er flarden dialoog op te vangen die wel degelijk iets over de maatschappij te zeggen hebben, zowel die van vroeger als die van nu. Het belangrijkste motief is daarbij de zogezegde noodzaak van oorlog. Hitler en zijn kompanen beweren dat een volk om de 25 jaar een nieuwe oorlog nodig heeft om sterk te blijven. Om die reden gaan ze in het vagevuur bijvoorbeeld ook op zoek naar Napoleon Bonaparte zodat ze hun waardering voor de veroveraar uit kunnen spreken. Dat de filmposter van Fairytale een duidelijke verwijzing naar de eindeloze arbeid van Sisyfus is, gaf ook al weg dat de film over de eindeloze cyclus van de oorlog zou gaan.

In het begin maakt Jezus Christus trouwens ook zijn opwachting. Die wordt vooral uitgelachen door Stalin en co, waarna ze zelf de hemelpoorten proberen te open. Dat ze daar niet in slagen, wekt geen reflectieve vragen over hun verleden op. Met oogkleppen op blijven ze nostalgisch op de oorlog terugblikken.

Dat de film gemaakt werd door een Russische regisseur, geeft dat de film een pijnlijk actuele interpretatie, wetende waar diens staatshoofd op dit moment mee bezig is.

En mocht u dat allemaal wat te zweverig vinden, dan kan u altijd nog genieten van de bevreemdende trektocht in het vagevuur.