‘Eagles of the Republic’-regisseur Tarik Saleh: ‘Dictators zijn ridicuul, maar het lachen vergaat je snel’

In Eagles of the Republic, de nieuwe thriller van Tarik Saleh, wordt een Egyptische steracteur verplicht om de dictatoriale president al-Sisi te spelen in een propagandafilm.

Zou de Mukhabarat het zich al beklaagd hebben dat ze Tarik Saleh het land hebben uitgezet? Tien jaar geleden kreeg de Egyptische inlichtingendienst lucht van de plannen van Saleh voor een politieke thriller over zware corruptie aan de vooravond van de Egyptische Revolutie. Drie dagen voor de start van de opnames joegen ze de Zweedse filmregisseur het land uit. Saleh sloeg hard terug.

Hij draaide The Nile Hilton Incident alsnog in Casablanca en viel er internationaal mee op. Na een Hollywood-avontuur – met series Westworld en Ray Donovan en de film The Contractor – laakte hij in Boy from Heaven een machtsstrijd aan Caïro’s duizend jaar oude Al-Azhar-universiteit met een bedenkelijke hoofdrol voor islamisten en de staatsveiligheid. Het Festival van Cannes bekroonde zijn werk. Maar nog was Saleh niet uitverteld over het land van zijn vader. In Eagles of the Republic, slotstuk van een heuse Caïro-trilogie, moet een losbandige steracteur zijn hachje redden door de dictatoriale president Abdel Fattah al-Sisi neer te zetten in een propagandafilm. Ook deze duistere thriller is geen reclame voor het regime.

Hebben de geheime diensten van Egypte nog geprobeerd om je een stok in het wiel te steken?

Tarik Saleh: Neen, ik vorm geen reële bedreiging. De Egyptische regering heeft veel grotere problemen dan ik of mijn films. Het regime van al-Sisi is in een complexe situatie beland. Ze hebben elke vorm van oppositie ontmanteld. Mijn film legt zorgvuldig uit waar voor hen het echte gevaar vandaan zal komen: van binnenuit. Het is altijd iemand die dicht bij de president staat. Een Vladimir Poetin moet niet een Aleksej Navalny vrezen maar een Jevgeni Prigozjin. De mensen die je als dictator macht, geld en wapens toevertrouwt, zijn ook degenen die je kunnen vermoorden. Dat is de zwakte van een keizerlijk systeem.

Hoe vervelend is het om over Egypte te vertellen zonder in Egypte te mogen filmen?

Saleh: Je verliest veel maar het is niet onoverkomelijk. Verhalen die zich in New York afspelen worden meestal in Toronto gedraaid. In de studio’s in Atlanta kan je elke plek nabootsen. Het blijft cinema. Uiteraard zou ik liever wel in Egypte filmen. Ik ben er niet meer naartoe kunnen gaan sinds ik er in 2015 werd verjaagd. Dat is mijn grootste verdriet.

Maar ik ga niet klagen. Ik ben geprivilegieerd. Ik mag films maken zonder compromissen te moeten sluiten. Hoeveel filmregisseur kunnen dat zeggen? Als je mij ooit hoort zeuren, geef me dan alsjeblieft een mep.

Lang heb je niet gezocht naar een acteur die de Georges Clooney van Egypte kon neerzetten. Je geeft bijna altijd glansrollen aan de Zweeds-Libanese Fares Fares (o.a. Chernobyl).

Saleh: In een film over nepotisme en corruptie de hoofdrol geven aan je beste vriend én de peter van je dochter… dat ziet er niet al te best uit. Maar Fares is op dit moment een van de twintig beste acteurs ter wereld. En ik kan het weten want ik heb al met enkele van de beste acteurs te wereld gewerkt, zoals Ed Harris of Jeffrey Wright.

Ik ken Fares door en door, maar als hij voor de camera staat, herken ik hem amper. Dan is hij  iemand anders. Het is me een raadsel hoe hij dat doet. Hij bereidt zich altijd extreem goed voor.

Het eerste half uur is Eagles of the Republic grappig. Het regime grossiert in ridicuul gedrag.

Saleh: Het is geen satire. Ik verzin niets, ik ben authentiek: die gasten zíjn ridicuul. Donald Trump zou ook grappig kunnen zijn. Maar wie lacht daar nog om? Idem dito voor mijn film. Ik nodig je uit om te lachen, maar weet dat het lachen je snel zal vergaan. Want die mannen zijn zeer gevaarlijk.

Toegegeven, Trump serieus nemen is niet gemakkelijk: hij gebruikt een spray om er bruiner uit te zien, er ligt een gele vacht op zijn hoofd, hij brabbelt en zegt buitensporige dingen. Dat is grappig. Maar doe hem alsjeblieft niet af als een idioot. Onderschat zijn agenda niet, onderschat niet met wie hij in zee gaat. Mijn film heeft geen verborgen agenda of politieke boodschap. Ik wil proberen om de mens te begrijpen. Hoe reageer je wanneer je de macht hebt? Hoe lang hou je vast aan je waarden? In welke omstandigheden verkoop je je ziel? Ik vrees dat we allemaal een breekpunt hebben.

Dan heb je geen hoge pet op van de mens.

Saleh: Mensen uit het Midden-Oosten koesterden de hoop dat de regimes in de regio mettertijd zouden opschuiven in de richting van de vrije wereld. Maar het omgekeerd is gebeurd. Het Westen, met de Verenigde Staten van Amerika op kop, is opgeschoven in de richting van het Midden-Oosten. Ze laten zich inspireren door dictatoriale leiders als al-Sisi of Mohammad bin Salman, de kroonprins van Saoedi-Arabië. Ontzettend deprimerend.

Ik denk dat we in menig opzicht onze kinderen in de steek hebben gelaten. We hadden een kans om aan een andere wereld te bouwen maar we zijn hebzuchtig geworden. We verkozen een nieuwe keuken en een mooie auto boven echt belangrijke zaken. Kijk maar naar de wereldleiders waarmee we onze kinderen hebben opgezadeld. De machtigste man ter wereld is een realityster die verschillende keren in zijn carrière bankroet is gegaan en dwangmatig liegt. Hoewel, de machtigste man ter wereld is wellicht Mohammad bin Salman. Met één beslissing kan hij de wereldeconomie veranderen en hij is helemaal niemand uitleg verschuldigd. Dat kan zelfs Xi Jinping niet zeggen.