Droids voor drummies: wegwijs in het complexe cyberuniversum

In Ghost in the Shell, met Scarlett Johansson, is iederéén cyborg. Maar je hebt bijna artificiële intelligentie nodig om te begrijpen waarin een humanoïde robot verschilt van een bionische, en of een replicant een gynoid of eerder een biobot is. Eén ding is duidelijk: zeg nooit zomaar cyborg tegen een androïde, of robot tegen een cyborg.

ROBOT

Volgens Van Dale is een robot simpelweg een ‘geheel van werktuigen en machines dat op een mens lijkt’. De vraag blijft hoe ruim je ‘op een mens lijken’ neemt. WALL-E is ook een robot en die lijkt meer op een schattige tank dan op een mens. De klassieke robot Maria uit Metropolis(1927) heeft wél menselijke trekken, maar zij stond model voor zowat elke cyborg die na haar kwam. R2-D2 uitStar Warsis een droid, en zelfs over de tinnen man uitThe Wizard of Oz(1939) wordt weleens beweerd dat hij veeleer een magische cyborg is. Slechts één blikken doos staat boven elke verdenking, en dat is Robby the Robot uitForbidden Planet(1956). Die heeft net genoeg armen en benen om op een mens te lijken, maar is verder volledig genderneutraal.

ANDROÏDE

De term androïde werd gepopulariseerd door de symbolistische sciencefictionroman L’Ève future (1886) en werd sindsdien gebruikt voor zowat elke vorm van met schroeven of andere technologie in elkaar gedraaide wezens. Het verschil met gewone robots? Androïdes lijken doorgaans écht op mensen. Vaak zijn ze er op het eerste gezicht zelfs niet van te onderscheiden. Kenner die u bent, herkent u dat natuurlijk als het grote probleem van androïdenjager Rick Deckard uitBlade Runner (1982). Maar veel vaker is de gelijkenis met echte mensen net de grote troef van de androïde, die vaker wel dan niet als seksspeeltje wordt ingezet. Er zijn de fatale fembots uitAustin Powers(1997), en recent nog de half uit plastic en half uit Alicia Vikander opgetrokken Ava uitEx Machina(2015). Jude Law bewijst als Gigolo Joe inA.I. (2005) dat ook mannen prima mechanische pleziermodellen kunnen zijn. Al wordt hij dan weer een Mecha genoemd.

CYBORG

Een cyborg is een cybernetisch organisme. In de definitie van feministe Donna Haraway is het een hybride, iets tussen machine en organisme. In tegenstelling tot de robot en de androïde lijkt de cyborg niet gewoon op een mens, maar is hij deels menselijk of ooit zelfs geheel menselijk geweest. Van Robocop tot Darth Vader en de Luke Skywalker van na het ‘ongelukje’ met papa’s lichtzwaard: allemaal cyborgs. Edgar Allen Poe beschreef in zijn verhaal The Man That Was Used Upin 1839 al een cyborg zonder hem zo te noemen, en intussen zien steeds meer wetenschappers de verstrengeling van mens en machine als de onvermijdelijke toekomst. Sommigen gaan daar wel weer héél ver in. Zo liet kunstenaar Neil Harbisson een antenne in zijn hoofd implanteren, staat hij ermee op zijn officiële pasfoto’s en werd hij na een reeks brieven van zijn dokter door de Britse overheid als cyborg erkend.