Die keer dat Oliver Stone voor Poetin werkte

Hollywoodveteraan Oliver Stone kwam deze maand naar Brussel en werd er ontvangen met veel poeha en weinig kritische vragen. Net als toen de regisseur naar het Kremlin trok voor een gezellige babbel met Vladimir Poetin. Hoe een rebel tot propagandist vervelde.

Een zaterdagavond op het Poelaertplein in Brussel. Terwijl toeristen vanuit het reuzenrad de benedenstad kunnen overschouwen, komen in het statige zeventiende-eeuwse Hôtel de Mérode, waar tot 2020 de Brusselse zakenclub Cercle de Lorraine huisde, driehonderd leden van private members’ club The Merode samen voor een avond met Oliver Stone. De champagne is van Veuve Clicquot. Het gesprek met de befaamde ­regisseur waarop de clubleden worden ­getrakteerd van een stuitende niets­zeggendheid. ­Stone is hier dan ook niet om op de ­rooster gelegd te worden, maar om bubbels te slurpen. Journalisten, boven­getekende incluis, waren welkom, maar dan enkel om de diplo­matieke betrekkingen gade te slaan. Het dichtste dat ik bij ­Stone kwam, was het moment waarop hij zijn hand­tekening in mijn exemplaar van zijn autobiografie ­Chasing the Light zette en deed alsof hij niet hoorde dat ik hem vroeg of er films waren waar hij spijt van had.

De setting moet stilaan vertrouwd aanvoelen voor de filmmaker die in de ­jaren tachtig en negentig over Hollywood heerste met films als Platoon, Wall Street, Born on the Fourth of July, JFK en Natural Born Killers. Sinds zijn laatste fictiefilm Snowden, over de klokkenluider van het ­National Security Agency, is Stones ster echter flink ­tanende en tegenwoordig laat hij zich graag betalen door mensen die hopen dat iets van zijn ooit ­formidabele reputatie ook op hen overslaat. In Brussel – waar hij een dag ­eerder al eregast was op het documentaire­festival Millenium – werd hem geen ­enkele lastige vraag voorgelegd, maar doorgaans neemt Stone de onkritische vragen zelf voor zijn rekening.

In de eerste jaren van het nieuwe millennium, toen Stones films – het epos Alexander, het 9/11-drama ­World Trade Center, de komische George W. Bush-biopic W. – nog redelijk goed ontvangen werden, kreeg de filmmaker al heel wat kritiek te slikken voor zijn hagiografische interview­documentaires over de Latijns-Amerikaanse leiders ­Fidel Castro en Hugo Chávez. In de ­jaren daarna maakte het enfant terrible uit Hollywood het alleen maar bonter. In 2017 bracht Stone een vier uur durende, ook al niet bepaald kritische, interview­reeks met Vladimir Poetin uit, en tussen 2016 en 2021 werkte hij met ­regisseur en producent Igor Lopatonok aan twee pro-Russische films over ­Oekraïne en aan een propagandistisch portret van de voormalige Kazachse president ­Noersoeltan Nazarbajev.

Voor een recent onderzoek van het Organized Crime and ­Corruption Reporting ­Project ontdekten journalisten van Der Spiegel, de ZDF en de Oostenrijkse krant Der Standard niet ­alleen dat de regering van ­Kazachstan minstens vijf miljoen dollar in de film over ­Nazarbajev stak, maar ook dat ­regisseur ­Lopatonok lovende ­documentaires met ­Oliver Stone als sympathieke ­interviewer van dienst aanbood aan dubieuze ­figuren als de Wit-­Russische ­politicus en president Aleksandr Loekasjenko, de president van Azer­beidzjan en zelfs aan het ­Turkse staatshoofd ­Erdogan. ­Pikant detail: ­Stone mocht ­lange tijd ­Turkije niet eens binnen van­wege Midnight ­Express, een gevangenis­drama dat een ­vernietigende blik wierp op het Turkse detentie­wezen en waarvan Stone het scenario schreef.

In een reactie in The Hollywood ­Reporter beweert Stone nooit op de hoogte geweest te zijn van die voor­stellen en het onderzoeksteam kon dat ook niet hard maken, maar in ­documenten die het kon inzien werd Stone (gezien zijn recente staat van dienst niet geheel onterecht) neer­gezet als iemand die beschikt over ‘een ­unieke expertise in het voorstellen van leiders van de voormalige Sovjet-Unie aan een westers publiek’.

Nuttige idioten

Het idee om publieke figuren te ­gebruiken voor propagandadoeleinden is natuurlijk niet nieuw. Het werd met name in de Sovjet-­Unie een bewuste strategie. Het zou Lenin, die ‘film de belangrijkste kunstvorm’ noemde, zelf geweest zijn die de term ‘nuttige idioten’ bedacht voor westerse bekendheden die in­gezet ­konden worden voor het ­occasionele streepje agitprop. Kort na de Tweede Wereld­oorlog betrof het nog voornamelijk schrijvers en intellectuelen, maar sinds Vladimir Poetin naar het Kremlin trok, zijn het veelal Hollywoodfiguren die het Russische blazoen mogen oppoetsen.

Ooit wist de man die Oekraïne binnen­viel onder anderen Sharon ­Stone, Kevin Costner, Vincent Cassel en Monica Bellucci te overhalen om in Sint-Petersburg te komen luisteren naar zijn uitvoering van de populaire ­Amerikaanse song Blueberry Hill, maar ook sterren als Leonardo Di­Caprio en onze Jean-Claude Van Damme ­lieten zich al gewillig met de Russische ­leider fotograferen. Die werd nochtans ook ­allang voor zijn ‘speciale militaire ­operatie’ in Oekraïne verdacht van aanslagen op opposanten en dissidenten. Bovendien was ook toen al geweten dat Poetin in zijn pogingen om iets aan zijn internationale imago te doen voor de ­camera even graag met dieren als met Hollywoodsterren knuffelde.

Toegegeven, Leo deed het om de ­Siberische tijger te redden en de ­muscles from Brussels vanwege een gedeelde ­liefde voor gevechtssporten. Dat is nog iets anders dan twee jaar bij de man over de vloer komen om daar vervolgens een in oppervlakkigheid uitblinkende ­documentaire uit te puren, zoals Stone deed. Zouden we de regisseur dan niet stilaan moeten cancelen in plaats van hem her en der als eregast uit te nodigen? Niet per se. Het probleem lost zich uit­eindelijk vanzelf wel op. Je kunt iemands reputatie maar misbruiken zolang hij een reputatie heeft. En telkens wanneer Stone vorstelijk betaald op schoot bij een ­dictator kruipt, krijgt die reputatie nu eenmaal een knauw. Als je dat vaak ­genoeg doet, word je uiteindelijk zelfs voor een poepchique Brusselse social club een minder graag geziene gast.