‘Des Teufels Bad’ is nu al de donkerste film van het jaar

In Des Teufels Bad doodt een depressieve vrouw een kind om te ontsnappen aan eeuwige verdoemenis. De film van het Oostenrijkse duo Veronika Franz en Severin Fiala is misselijkmakend, en dat is precies de bedoeling. ‘We wilden de ernst van de situatie tonen.’

‘Suicide by proxy’ heet het historische fenomeen. Aangezien zelfdoding werd gezien als een grote zonde, probeerden mensen met een doodswens geëxecuteerd te worden om zo de eeuwige verdoemenis te vermijden. In het beklemmende Des Teufels Bad dompelen Veronika Franz en Severin Fiala (Ich seh, ich seh) je onder in de harde realiteit van een vissersgemeenschap in het achttiende-eeuwse Opper-Oostenrijk. Het hoofdpersonage Agnes probeert te voldoen aan de onmogelijke verwachtingen van haar omgeving maar worstelt met een steeds ernstigere depressie. In haar wanhoop beslist ze een executie af te dwingen door een kind te doden. Des Teufels Bad is helaas geen verzonnen horrorverhaal, maar is gebaseerd op historische feiten uit de achttiende eeuw.

Hoe kwamen jullie die nare geschiedenis op het spoor?

Severin Fiala: We hoorden historica Kathy Stuart in een podcast praten over suicide by proxy en hoe honderden vrouwen in Europa zich zo het leven hebben benomen. Ze gaf ons toegang tot haar uitgebreide onderzoek. De verklaringen die vrouwen voor of tijdens hun proces aflegden, troffen ons diep. Het was een directe confrontatie met stemmen die nooit gehoord zijn en een zeldzame inkijk in levens waar nooit naar is omgekeken.

Veronika Franz: In Duitstalige landen zijn er honderden gedocumenteerde gevallen. Vooral het transcript van de ondervraging van Ewa Lizlfellner uit Opper-Oostenrijk trof ons diep. In detail vertelt ze over haar leven, haar motieven, haar hoop, angsten, dromen, zwakheden en zielspijn.

De executies aan het begin en het einde van de film zijn wreed. Deinzen jullie dan nergens voor terug?

Franz: De executies zijn wreed en – slecht nieuws – waarheidsgetrouw. Beulen verdienden geld door het bloed van geëxecuteerden te verkopen. In die tijd geloofde men dat het drinken van dat bloed een remedie was tegen onheil en ziektes zoals melancholie.

Fiala: Des Teufels Bad is geen horror. We passen voor de structuur, wendingen en schrikmomenten van een horrorfilm. Maar we externaliseren wel de innerlijke horror van de personages. De openingsscène, een samensmelting van twee echte gevallen, zet de toon. De kijker voelt zich ongemakkelijk, maar dat is precies wat we willen bereiken.

De scène waarin een kind wordt gedood is bijzonder schokkend. Waarom zo expliciet?

Franz: We willen het geweld niet verhullen. Het is belangrijk dat zo’n gruweldaad echt aanvoelt. Het doel is niet choqueren, maar de ernst van de situatie tonen. Geweld moet niet aantrekkelijk zijn, maar ongemakkelijk en confronterend.

Fiala: We willen ongemakkelijke waarheden onder ogen zien. Veel films verfraaien de werkelijkheid, maar we geloven niet dat dat helpt. Soms moet je de donkere kant tonen om verandering teweeg te brengen.
Franz: De vrouwen vermoordden kinderen omdat ze oprecht geloofden dat ze hen een leven vol zonden bespaarden en dat ze rechtstreeks naar de hemel mochten. Ze zagen het als een soort van verlossing. Tot 1600 waren slechts 2 procent van de geëxecuteerden vrouwen, maar tijdens de heksenjachten was de verhouding man-vrouw bijna gelijk.

Is de religieuze angst in de film niet een product van een andere tijd?

Fiala: In Oostenrijk heeft de katholieke kerk niet meer diezelfde macht, maar suicide by proxy is nog steeds actueel. Denk maar aan de zelfmoordaanslagen van terroristen. Veel van die aanslagen worden gepleegd door mensen die lijden aan depressie en geloven dat ze door anderen te doden hun plaats in de hemel kunnen verdienen. Die waanzin zie je ook in de film.

Anja Plaschg – muziekliefhebbers kennen haar als Soap&Skin – maakt indruk in de loodzware hoofdrol.

Franz: Ze heeft énorm afgezien. (lacht) Maar ze wist precies waar ze aan begon. We hadden haar eerst voorgesteld om muziek voor de film te schrijven. Uit haar antwoord bleek zo veel begrip voor het personage dat we haar hebben gevraagd om auditie te doen voor de hoofdrol.

Fiala: Het was een geschenk om met haar te werken. Haar discipline als muzikant kwam haar goed van pas. Ze kon scènes probleemloos tientallen keren herhalen. Als performer ging ze tot het uiterste. Ze wilde altijd echt ervaren wat haar personage doormaakte. Ze rende echt op doorns af om zichzelf te straffen. Ze maakte zich druk toen haar medespeler zijn vingers niet diep genoeg in haar keel stak tijdens de braakscène.

Je kunt lachen met de manier waarop ze in de achttiende eeuw zwaar depressieve mensen probeerden te genezen. Maar doen we het vandaag zo veel beter?

Fiala: Rake opmerking. We doen het inderdaad niet zo veel beter. De druk om te presteren is enorm in onze kapitalistische maatschappij.

Franz: Vandaag worden mensen die niet functioneren snel bestempeld als lui of niet goed genoeg. Dat is schadelijk en gevaarlijk. Onze film maakt duidelijk hoe weinig onze benadering van psychisch lijden is veranderd.