De vechtscheiding van regisseur Xavier Legrand: ‘Huiselijk geweld is een epidemie’

Scheiden doet lijden, wil het gezegde, en dat is niet anders in Jusqu’à la garde, een echtscheidingsdrama dat zich ontpopt als een beklemmende thriller. De Franse filmmaker Xavier Legrand over zijn bekroonde regiedebuut.

An Unmarried Woman, Blue Valentine, Kramer vs. Kramer, Gett, Scènes uit een huwelijk: er zijn al genoeg echtscheidingsdrama’s gemaakt om er levenslange bindingangst aan over te houden, maar met Jusqu’à la garde mikt de Franse acteur en nu ook regisseur Xavier Legrand niet zozeer op de traanklieren maar vooral op de zenuwbanen. Wat begint als een realistisch rechtbankdrama waarin de exen Miriam (Léa Drucker) en Antoine (Denis Ménochet) kibbelen om het hoederecht over hun tienjarige zoontje, verandert langzaam maar zeker in een benauwende thriller wanneer hun bloedeigen kind de inzet van een bittere en uiteindelijk ook fysieke tweestrijd wordt.

Legrand, die tot hiertoe vooral zijn strepen verdiende in het Parijse theater, schrapt alle soapsentiment, giet zijn film in een precies bemeten en observerende stijl en tekent voor een finale die er inhakt als Jack Nicholson in Stanley Kubricks The Shining. Geen wonder dat de 38-jarige Fransman, ondanks zijn gebrek aan ervaring achter de camera, meteen de prijzen voor beste regie en beste debuut pakte tijdens het jongste filmfestival van Venetië, terwijl het vakblad Variety hem in één moeite door in de sociaalrealistische traditie van onze broers Dardenne en Maurice Pialat plaatste.

‘Ik was blij verrast door de positieve reacties, want het is geen makkelijk onderwerp en het wordt niet op een voor de hand liggende manier gebracht’, blijft Legrand bescheiden. Nochtans zijn succes en erkenning niet nieuw voor hem, want in 2013 was hij al genomineerd voor de Oscar voor beste kortfilm met Avant que de tout perdre. Ook die ging over een echtscheiding waarin geweld om de hoek loert, en ook daarin werden Léa Drucker en Denis Ménochet opgevoerd als de wegvluchtende moeder Miriam en haar ex Antoine, die haar stalkt en bedreigt.

Vicieuze cirkel

Die kortfilm vormde een soort blauwdruk voor Jusqu’à la garde. ‘Het was de bedoeling dat ik een trilogie over huiselijk geweld zou maken’, zegt Legrand. ‘ Avant que de tout perdre ging over een vrouw die wegloopt van haar man, en de twee volgende kortfilms zouden gaan over de gevolgen daarvan, en zich meer toespitsen op het kind en het ontsporende geweld. Alleen merkte ik tijdens het schrijven dat ik die zaken nooit zou uitgelegd krijgen in een kortfilm, en dus besloot ik om de drie aspecten te combineren in een langspeelfilm. Ik voelde ook dat ik daar klaar voor was. Het is logisch dat je je eerste regiestappen zet met kortfilms, maar als je te lang in dat circuit blijft hangen, raak je er vaak niet meer uit. Het is een vicieuze cirkel. Net als huiselijk geweld.’ (grijnst)

Legrand weet waarover hij praat, want ook al behandelt zijn film een fictieve casus met fictieve personages, hij is wel op een heel erg reële problematiek gebaseerd en behandelt heel reële situaties. ‘Ik heb met tal van slachtoffers van huiselijk geweld gepraat. Ik lag soms zelfs wakker van de vreselijke verhalen die ze vertelden. Daar zaten een paar mannen bij, maar meestal ging het om vrouwen. Wat me opviel, was dat er, ongeacht hun status, leeftijd of opleiding, nog steeds een taboe rust op het thema. Elk jaar worden alleen al in Frankrijk duizenden vrouwen door hun partner geslagen of verkracht, maar toch haalt dat amper het nieuws. Het is een epidemie waartegen geen remedie lijkt te bestaan.’

Hoe dat komt, is ook voor Legrand – ‘ik ben een filmmaker, geen socioloog’ – een raadsel, al heeft hij wel een idee waar het schoentje knelt. ‘Het probleem is vaak de patriarchale dominantie. Die zit ons in de genen. Onze cultuur en ons juridisch systeem zijn patriarchale structuren. Vandaar dat veel vrouwen het moreel, emotioneel en psychologisch lastig hebben om te getuigen over huiselijk geweld. Daarom sta ik heel erg positief tegenover de #MeToo-beweging. Uiteraard moeten we erover waken dat het niet in een heksenjacht ontaardt, maar de stilte omtrent misbruik wordt tenminste doorbroken.’

Cinema als inspiratiebron

Als theaterman heeft Legrand de literaire klassiekers in het bloed zitten. Volgens hem past zijn drama over huiselijke horror in een lange traditie. ‘De film raakt de fundamentele thema’s des levens aan: liefde, lijden, wraak, opoffering. In feite gingen de Griekse tragedies ook al over huiselijk geweld.’

Toch zocht en vond hij voor Jusqu’à la garde zijn inspiratie in de eerste plaats in de cinema. ‘Chabrol. Hitchcock. Haneke. Dat zijn mijn leermeesters. Maar voor de film had ik per deel telkens een specifieke referentie in gedachten. Het eerste deel, waarin de zaak in de rechtbank wordt beslecht, is Kramer vs. Kramer, nog altijd dé echtscheidingsklassieker bij uitstek. Het tweede deel, waarin Antoine zijn zoon meeneemt, is Night of the Hunter, die fantastische film noir met Robert Mitchum als diabolische jager. En de finale is The Shining van Kubrick, met de echtgenoot bij wie de stoppen doorslaan. Vaak doen filmmakers vaag over hun invloeden, maar dat heb ik nooit begrepen. Hoe kun je nu van cinema houden, zelf films maken en niet door Hitchcock, Kubrick en co. beïnvloed zijn?’

De vraag stellen, is ze beantwoorden. Ook in het geval van Legrand, een nieuwe stem in de Franse film om rekening mee te houden.