De Schotse acteur Sean Connery is op 90-jarige leeftijd overleden. De grootste tien hits van Sean Connery op een rijtje, alsook vijf vergeten classics die u dringend moet (her)bekijken.
Met Sean Connery verdwijnt een van de meest iconische acteurs van de voorbije jaren. De ex-marinier, -melkboer en -Mister Universe-kandidaat zal ongetwijfeld de geschiedenis ingaan als dé ultieme James Bond, met zijn spottende blik, sappige accent, onkreukbare charme, gentleman-machismo en dodelijk precies getimede oneliners.
Toch zou het onrechtvaardig zijn om Connery’s erfenis te degraderen tot de ultieme incarnatie van Ian Flemings mythische topspion. Hoewel James Bond hem een carrière lang bleef achtervolgen, heeft Connery er nooit voor teruggedeinsd om de meest verschillende personages neer te poten, én zo een filmografie op te bouwen die gerust met de exploten van 007 kan worden vergeleken. Zo werkte de Schotse selfmade man samen met legendes als Alfred Hitchcock, Fred Zinneman, Brian de Palma, Steven Spielberg, Richard Brooks, John Boorman, Gus van Sant, Richard Attenborough en Sidney Lumet, terwijl hij ook voor het populaire werk ( The Presidio, Highlander, First Knight, The Rock) nooit zijn neus heeft opgehaald.
‘Mijn carrière heb ik niet gepland’, stelde Connery in een contemplatieve vlaag. ‘Dat kan trouwens ook niet: daarvoor is het filmbedrijf te wispelturig. Mijn keuze van scripts is gewoon gebaseerd op wat mijn aandacht trekt. Ik ben niet zozeer op zoek naar uitdagingen, wel naar dingen die me aanspreken. Bovendien maak ik me nooit zorgen in de stijl van: ‘Zal dit wel werken? Zal ik dit wel aankunnen?’ Voor elk probleem is er tenslotte een oplossing. Eens mijn interesse is gewekt, ga ik er volledig in op.’
Dat laatste geldt trouwens niet alleen voor zijn filmrollen. Privé heeft het gelooide sekssymbool – sinds 1975 de loyale echtgenoot van Micheline Roquebrune – zich altijd geëngageerd getoond; en ook zijn politieke overtuiging is erg standvastig: Connery draagt sinds zijn zestiende de tatoeage ‘Scotland Forever’ op zijn rechterarm, en staat sinds jaar en dag te boek als overtuigd nationalist én fervent aanhanger van de separatistische Scottish National Party.
Desondanks mocht Connery in 2000 op theevisite bij de Britse koningin om tot Sir te worden geridderd, al valt te betwijfelen of daarmee een droom in vervulling ging.
De gefêteerde Schot – die de voorbije decennia overigens vaker in Beverly Hills dan in de Highlands resideerde – heeft in totaal meer dan vijfenzeventig filmrollen onder zijn kilt, van James Bond tot koning Agamemnon ( Time Bandits), van middeleeuwse detective ( The Name of the Rose) tot slechts in lendendoekje gehulde barbaar (Zardoz). Genoeg, zo dunkt ons, voor een welverdiende hommage.
Dr. No (1962)
Aanvankelijk acht auteur Ian Fleming de Schotse arbeiderszoon veel te ‘ruw’ voor geheim agent 007, maar uiteindelijk wordt Connery wel de ultieme incarnatie van zijn fictieve, gladgepolijste upperclass-spion die kickt op adrenaline en martini. Wanneer hij zich aan het filmpubliek voorstelt (‘ Bond, James Bond’), wanneer hij een martini bestelt ( ‘shaken, not stirred’), wanneer Ursula Andress als een nimf uit de oceaan opduikt, wanneer een tarantula over zijn harige borstkas trippelt en wanneer hij zijn nemesis Dr. No spotziek in de ogen kijkt, is een filmicoon geboren. Tot grote verbazing van producent United Artists, dat amper in de film gelooft, terwijl tal van Amerikaanse zaaluitbaters de prent niet eens willen uitbrengen. Niettemin wordt Dr. No een wereldwijde hit en dus hét begin van de vedettenstatus van de tot dan toe relatief onbekende karakteracteur, ook al zal hij zijn zelfrelativerende, no nonsense-attitude altijd trouw blijven. Om de woorden van Bond-regisseur Terence Young te gebruiken: ‘Als je Lassy buiten beschouwing laat, dan is Sean Connery de enige filmster die het nooit hoog in zijn bol heeft gekregen.’
Goldfinger (1964)
Na Dr. No en From Russia with Love wordt Goldfinger de derde, alweer erg succesvolle Bond-film, en volgens velen meteen ook de beste. De formule, een mix van exotische actie, SF, seksuele innuendo, gadgets en ironische oneliners, wordt geperfectioneerd en zorgt ervoor dat Connery dit keer oog in oog komt te staan met Goldfinger, een kwaadaardig individu dat de goudvoorraad van Fort Knox radioactief wil maken. Nog drie Bond-episodes ( Thunderball, You Only Live Twice, Diamonds Are Forever) zouden volgen, waarna Connery de tuxedo en de Aston Martin van 007 definitief uitleent, eerst aan George Lazenby, dan aan Roger Moore. In 1983 keert hij nog één keertje terug in het veelzeggende Never Say Never Again. Connery over zijn haat-liefdeverhouding met Bond: ‘Ik heb altijd een gloeiende hekel aan hem gehad, maar toch blijf ik om hem geven. Tenslotte heeft die klootzak mijn gezin jarenlang onderhouden.’
The Wind and the Lion (1975)
Een van de grootste epische spektakels van de jaren zeventig, met Connery in een grandioze vertolking als de Marokkaanse rebellenleider Mullah Achmed, die anno 1904 een Amerikaanse vrouw ontvoert en haar meezeult in de woestijn. Historisch accuraat is het script van John Milius niet, maar de epische grandeur, de schaamteloos ouderwetse heroïek en vooral de knipogen naar de interventionistische politiek van de Amerikanen tijdens de jaren zeventig maken veel goed.
The Man Who Would Be King (1975)
Magnifieke adaptatie van Rudyard Kiplings beroemde novelle over twee Britse soldaten (Connery en Michael Caine) die naar het fictieve Kafiristan trekken om zich daar tot koning te kronen. Heerlijk escapistische actie wordt daarbij naadloos gelinkt aan een mild ironische kijk op het imperialisme, in een puike regie van veteraan John Huston, die trouwens al decennia met het project rondzeulde. Pikant detail: Connery voelde zich achteraf bekocht toen hij niet kon delen in de winst en smeerde de studio meteen een proces aan, wat hem trouwens voorgoed het imago van geldwolf opleverde: ‘Ik ben er trots op dat ik zo ongeveer elke filmstudio heb vervolgd, er minstens één failliet liet gaan en bijna alle processen heb gewonnen’, zou de stoere Schot hierover jaren later opbiechten.
Robin & Marian (1976)
De oude Robin Hood als kruistochtenveteraan, Maid Marian (Audrey Hepburn) als non tegen wil en dank, Koning Richard Leeuwenhart als megalomane malloot en wat vermoeide schermutselingen in de bossen van Sherwood: deze wrang romantische, demythologiserende kijk op de Robin Hood-legende is verre van royalistisch, maar dat zal de Schotse nationalist Connery, hier als de verbitterde gentleman-dief, wel niet erg gevonden hebben.
Highlander (1986)
Ondertussen hopeloos gedateerd en dramaturgisch nog altijd een onsamenhangend zootje, maar wel een van de grootste en meest archetypische blockbusters van 1986. Het rechts-reactionaire verhaal gaat over de onsterfelijke krijger Connor McLeod (Christopher Lambert) die de Middeleeuwen en de Schotse highlands inruilt voor de Amerikaanse, grootstedelijke slagvelden van de jaren tachtig. Daarbij kan hij rekenen op de steun van de flamboyante edelman Ramirez, met zichtbaar genoegen neergezet door de al even onsterfelijke Sean Connery.
The Name of the Rose (1986)
De Franse mooifilmer Annaud reduceert de cryptische, intellectueel uitdagende bestseller van Umberto Eco tot een conventionele, scholastieke thriller over de moord op een monnik. Gelukkig is er Connery als de non-conformistische detective in monnikskap om de film een tijdloos cachet te geven, hoewel voor de rol eerst aan Michael Caine, Albert Finney en Richard Harris werd gedacht. Of hoe Connery’s Bond-persona hem zelfs in akelige, middeleeuwse abdijen blijft achtervolgen.
The Untouchables (1987)
De bloedige strijd van Elliot Ness en zijn team tegen Al Capone, de misdaadbaron van Chicago tijdens de roaring twenties, wordt door Brian de Palma gesublimeerd tot een grandioze gangsterfilm boordevol cinefiele referenties. Hoofdrolspeler Kevin Costner wordt met deze film ingehaald als Hollywoods nieuwste leading man, maar Connery krijgt als de Ierse flik Malone minstens evenveel aandacht, al was het maar omwille van zijn fel gecontesteerde Ierse accent. De Schot Connery zal het allicht worst wezen, want voor zijn taaie bijrol wint hij de enige Oscar uit zijn carrière.
Indiana Jones and the Last Crusade (1989)
Als avontuurlijke mengeling van anti-nazithriller en bombastisch religieus spektakel lijkt de derde Indiana Jones-film wel een herhaling van Raiders of the Lost Ark. Toch voegt Spielberg er één nieuw en commercieel slim element aan toe: Sean Connery als professor archeologie en Indy’s bibliofiele vader. Opmerkelijk trouwens hoe vaak de actiester in zijn carrière een boekenwurm vertolkt – wellicht gaat dat terug tot zijn tijd als beginnende autodidact, toen hij zich vaak dagenlang opsloot in de bibliotheek om er de klassiekers van Shakespeare, Proust, Shaw en Dostojevski uit te vlooien.
The Hunt for Red October (1990)
‘Sommigen worden ouder, anderen worden rijper’, liet Connery ooit ironisch optekenen over zijn chronische status van sekssymbool, ook al was hij inmiddels al de zestig voorbij. Met zijn grijze baard, diepe rimpels, verfijnd machismo en een toupetje ter waarde van 20.000 dollar (écht!) blijkt Connery in elk geval perfect gecast als de Russische kapitein van een nucleaire sovjetonderzeeër die verdacht vlot richting Amerika vaart. Stevige thriller van actiegoeroe John ‘Die Hard’ McTiernan, naar de losjes op ware feiten gebaseerde Koude Oorlog-roman van Thomas Clancy.
Vergeten parels
Marnie (1964)
Connery’s nieuwbakken sterrenstatus levert hem meteen een hoofdrol op in deze psychoseksuele Hitchcock-thriller, maar de pers lijkt niet bepaald onder de indruk. Marnie, over de perverse flirt tussen een compulsieve dievegge en haar manipulatieve werkgever, wordt door de kritiek neergesabeld, terwijl Sean Connery wordt afgedaan als een houten klaas. Ten onrechte, zo blijkt 41 jaar later, als Marnie unaniem wordt beschouwd als een van Hitchcocks laatste meesterwerken en de rol van Connery als een toonbeeld van gekweld machismo en gestolde pathos.
The Hill (1965)
Centraal in dit antioorlogsdrama staat een troep gevangen militairen die door de eigen Britse legerleiding voortdurend een heuvel wordt opgejaagd onder de Libische woestijnzon – een kadaverregime als straf voor hun disciplinaire dissidentie. Daarmee geeft ex-marinier Connery zijn vroegere werkgever alvast lik op stuk, gezien hij de Royal Navy indertijd al na drie van de geplande zeven jaar verliet omdat hij zich niet langer met de militaire tucht kon verzoenen. Vandaar trouwens dat Connery wel vaker antiautoritaire loners zou vertolken die het niet zo nauw nemen met commando’s van hogerhand.
The Molly Maguires (1970)
Groots opgezette maar indertijd riant geflopte period-pic over een geheim genootschap van Ierse mijnwerkers dat in 1876 in Pennsylvania menswaardige arbeidscondities tracht af te dwingen door middel van sabotage en terreur. Vooral de wrange sociale ondertoon en het machiavellisme doen nog steeds erg on-Hollywoodiaans aan, terwijl cameraman James Wong Howe tekent voor een spookachtig mooie fotografie. Met working class hero Connery als Jack Kehoe, de stoere leider van de terreurgroep The Molly Maguires.
The Offence (1973)
Een uitgebluste politie-inspecteur heeft zijn demonen niet langer onder controle en geeft een vermeende pederast tijdens een ondervraging een dodelijk pak slaag. Dat is de premisse van deze claustrofobische reflectie over schuld en boete, naar het toneelstuk van John Hopkins, waarin Connery zijn Bond-demon definitief bezweert en imponeert als de flik die plots zelf op de rooster wordt gelegd. Volgens Connery zelf, regisseur Sidney Lumet en de critici een van zijn beste films, ook al verdwijnt hij geruisloos van de affiche en wordt hij in veel landen niet eens uitgebracht. ‘Ik overdrijf,’ zei Connery ooit over zijn dubbelzinnige relatie tot de filmindustrie, ‘maar de meeste studiobonzen zijn allergisch voor goeie smaak, terwijl veel regisseurs niet eens meer weten hoe je een film moet maken. Vandaar dat mijn beste films vaak geen cent hebben opgebracht, terwijl ik sommige hits liever nooit meer terugzie.’ Duidelijk een man met zelfkennis, die Sean, want tussen zijn kwaliteitsfilms als The Offence, Wrong is Wright en Five Days, One Summer én genante onnozelheden als Highlander 2, The Avengers en League of Extraordinary Gentleman gaapt effectief een gigantische kloof.
Zardoz (1974)
Om een streepje camp zat Connery nooit verlegen, maar nooit werd het zo uitzinnig en onwerelds als in deze futuristische kitschorgie van John ‘Deliverance’ Boorman. Daarin vertolkt Connery de rol van Zed, een barbaar gehuld in berenvel en pornosnor, die de soevereiniteit van een onsterfelijke superklasse aanvecht. Het resultaat is The Wizard of Oz meets Mad Max meets Dune, met Charlotte Rampling als love interest, geflipte tovenaars, pseudo-filosofische terzijdes, Tolkien-knipogen en een stenen god genaamd Zardoz. En dan te bedenken dat Connery in 1999 de rol van Gandalf weigerde in The Lord of the Rings omdat hij ‘geen snars begreep van al dat gedoe rond die bobbits’.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
