De dodelijke verbeelding van Kathryn Bigelow: ‘Hoe groter het scherm, hoe groter de angst’

Achttien minuten. Een kernraket. Een wereld die op de rand van de afgrond staat. Net als in The Hurt Locker en Zero Dark Thirty doet Kathryn Bigelow u in haar nieuwste thriller, A House of Dynamite, elke hartslag en zweetdruppel voelen. ‘We wonen allemaal in een huis van dynamiet.’

Wat als een kernraket vanuit een onbekende uithoek van de wereld richting de VS wordt afgevuurd, en het Pentagon nog maar achttien minuten heeft om te reageren? Wie is verantwoordelijk? Moet er een tegenaanval komen? En hoe hou je het hoofd koel wanneer een nucleaire holocaust dreigt? Dat is het explosieve startschot van A House of Dynamite, de nieuwste nagelbijter van Kathryn Bigelow, en het is ook hoe de Californische regisseur al veertig jaar cinema fabriceert: koortsachtig, geobsedeerd door machtsstructuren en de momenten waarop mensen onder extreme druk niet meer als types, maar als fragiele individuen zichtbaar worden.

Bigelow – de enige vrouw die al vier decennia lang in de nok van Hollywood meedraait, van Point Break (1991) en Strange Days (1995) tot The Hurt Locker (2008) en Zero Dark Thirty (2012) – vertelt dat het idee voor A House of Dynamite ontstond uit een gesprek ‘dat begon als een spelletje stel-je-voor en eindigde als een nachtmerrie die je moeilijk van je af kunt schudden.’

‘Het begon met die simpele vraag: wat als?’ zegt Bigelow wanneer we haar ontmoeten in Venetië, waar haar tikkende-tijdbomthriller – haar eerste film sinds haar raciaal beladen burgerrechtendrama Detroit (2018) – in wereldpremière ging. ‘Wat als je geen uren, geen dagen, maar slechts minuten hebt? En wat als elk van die minuten op verschillende plekken, in verschillende hoofden, anders wordt ervaren? Dat werd het skelet van de film.’

Die structuur – dezelfde achttien minuten telkens opnieuw verteld vanuit verschillende perspectieven: defensie, de presidentiële staf, de warroom in het Pentagon – is haar manier om de illusie van orde te ondermijnen. ‘Ik wil dat de kijker elke keer denkt: dit keer zal het anders gaan. En tegelijk moet je voelen dat de uitkomst dezelfde blijft, omdat systemen geen geheugen hebben. Alleen mensen hebben dat. En die mensen falen, huiveren, proberen.’

Speculatieve fictie

Bigelow – 73 inmiddels – houdt van het contrast tussen het abstracte en het persoonlijke. ‘We praten altijd in termen van knoppen en codes en procedures. Maar ik wilde laten zien dat er geen magische rode knop bestaat. Dat is een cliché uit films. Er zijn mensen. Er zijn telefoons die rinkelen. Er is twijfel. Er is paniek die je probeert te verbergen.’

Die zin – ‘no red button’ – herhaalt ze verschillende keren, bijna als een mantra. Alsof ze vooraf heeft ingestudeerd welke rode lijnen ze in interviews niet mag overschrijden, zeker wanneer haar politieke vragen worden gesteld, en de naam ‘Donald Trump’ dreigt te worden gedropt. Voor haar is de kern immers: cinema maken die het abstracte, het ondenkbare tastbaar maakt. Los van concrete contexten. ‘Ik hoop altijd dat een film realistischer voelt naarmate hij documentairder oogt. Met handbewogen shots, snelle cuts. Alsof je er zelf bij bent, en je de nervositeit van de personages voelt. Hoe minder je mij voelt duwen en aanwezig zijn als regisseur, hoe meer je gaat geloven in de mogelijkheid dat dit morgen écht kan gebeuren.’

Vergelijkingen met The Hurt Locker – haar Oscarwinnende thriller over GI’s die bommen ontmantelen in Irak – en Zero Dark Thirty – haar procedurele verslag van de koortsige CIA-jacht op Osama Bin Laden – liggen voor de hand, maar Bigelow ziet zelf een duidelijke breuk. ‘In die films draaide het om een oorlog die we al kenden, een oorlog met een archief. Hier gaat het over een oorlog die misschien nooit komt, maar wel als een schaduw boven ons hangt. Méér dan een paar jaar geleden in elk geval, toen de Koude Oorlog voorgoed voorbij leek. Dat maakt het voor mij intenser, omdat verbeelding soms dodelijker kan zijn dan de realiteit. Ik noem de film daarom speculatieve fictie.’

Ze is zich ook bewust van de kritiek. Sommigen beschuldigen haar opnieuw van Amerikaanse propaganda, van het bevestigen van de onmisbare rol van het Pentagon, van het dwepen met militarisme. Ze haalt onverstoord de schouders op. ‘Ik begrijp dat verwijt, maar ik maak geen propaganda. Ik probeer een spiegel te tonen. Als het lijkt alsof ik te dicht tegen het Amerikaanse perspectief zit, dan komt dat omdat de geopolitieke realiteit daar gevormd wordt. Je kunt je daartegen verzetten, maar je kunt het ook laten zien en hopen dat het gesprek daarna groter wordt dan het kader van de film. Dat het ook over Europa gaat, China, Rusland.’

Die politieke dimensie is onvermijdelijk. ‘We leven echt in “een huis van dynamiet”’, zegt ze. ‘Iedereen voelt dat de wereld volatieler is dan ooit. Er is oorlog, er is instabiliteit, er zijn systemen die elkaar sneller kunnen vernietigen dan dat wij kunnen nadenken. Ik wilde een film maken die dat gevoel niet relativeert maar radicaliseert, die toont: dit is wat er op het spel staat.’

Toch wil ze niet dat de film – meegeschreven door voormalig journalist Noah Oppenheim, die ook de biopic Jackie, over first lady Jackie Kennedy pende – een pamflet wordt. ‘Ik ben geen politicus. Ik ben een filmmaker. Ik wil mensen een ervaring geven die hen niet loslaat, zodat ze de volgende dag met elkaar praten. Als ze dat gesprek voeren, heb ik mijn werk gedaan.’

Collectieve angst

De vraag naar het realiteitsgehalte van de film – zou het echt kunnen dat een raket wordt gelanceerd door een systeemfout en door het Amerikaanse detectiesysteem glipt? – was dan ook cruciaal. Net als bij The Hurt Locker en Zero Dark Thirty werkte Bigelow opnieuw met consultants uit het militaire apparaat. ‘Ik had generaals en veiligheidsadviseurs op de set. Niet om mij te dicteren wat ik moest doen, maar om te zorgen dat het klopt wanneer er een knop wordt ingedrukt, of een code wordt uitgesproken. Omdat geloofwaardigheid je toelaat om emotionele fictie te maken. Je voelt dan dat het echt kan gebeuren.’ For the record: mocht het scenario uit de film zich echt ontvouwen, dan wordt de kans op een succesvolle onderschepping van zo’n raket geschat op zestig procent. Maximum.

Zelf verwijst ze naar de traditie van ‘nucleaire’ films in alle vormen en maten. Ze denkt aan Dr. Strangelove (1964), Kubricks satirische kijk op de Koude Oorlog en het risico op een nucleair conflict dat per toeval ontstaat, of Stanley Kramers On the Beach (1959), dat de verwoestende melancholie van een postapocalyptische wereld onderzoekt. Aan Thirteen Days, waarin Roger Donaldson de Varkensbaai-crisis op zijn Hollywoods reconstrueert. Of aan Threads (1984) en The Day After (1983), grimmige, realistische evocaties van een nucleaire holocaust. ‘Ik wilde daar niet naast staan, maar wel in die lijn: het onzegbare zichtbaar maken. Alleen doe ik dat niet via satire of destructie maar via herhaling en claustrofobie. De kijker moet voelen dat je in cirkels loopt, net als de mensen in de film.’

De vraag blijft of een streamer – Netflix hoestte naar verluidt 130 miljoen dollar op om de film te produceren – wel het juiste platform is om zo’n doemvisioen – met bekende koppen als Idris Elba, Rebecca Ferguson, Greta Lee en Tracy Letts – tot zijn volle recht te laten komen. Bigelow weet dat dit project een hybride leven zal leiden. ‘Ik wil dat de film in de zaal gezien wordt, omdat de schaal van die angst groter wordt op een groot scherm. Maar ik weet ook dat Netflix de plek is waar miljoenen mensen hem gaan ontdekken. Ik denk dat dat geen verlies is, maar een verbreding. Angst kan ook collectief in de huiskamer bestaan.’

Waar haar collega’s vaak proberen te balanceren tussen spektakel en moraliteit, weigert Bigelow het ene of het andere te kiezen. Dat doet ze al een carrière lang. Ook in Blue Steel (1990), haar broeierige politiethriller rond een jonge agente (Jamie Lee Curtis) die verstrikt raakt in geweld, of Point Break (1991), haar cultklassieker met Keanu Reeves en Patrick Swayze, waarin surfers en bankrovers elkaar najagen tot aan de grens van extase en zelfvernietiging. ‘Ik maak thrillers omdat spanning de kortste weg is naar empathie. Als je je adem inhoudt, sta je open voor emoties die je anders zou afblokken. En die emoties, dat ongemak, dat is waar het mij om gaat.’

Dat ethos resulteert dit keer in een film die balanceert tussen mechanische precisie en morele chaos. Of zoals Bigelow zelf glimlachend besluit: ‘Misschien is het enige juiste antwoord dat we allemaal samenleven in een huis van dynamiet. Mijn film is gewoon een herinnering dat we daar beter niet te luid praten.’