De crisisfilm van Teresa Villaverde: ‘De strijd tegen de digitale camera hebben we allemaal verloren’

Tegen de achtergrond van de financiële crisis uit 2008 schildert Teresa Villaverde haar nieuwe film Colo. We spraken met haar op Film Fest Gent: ‘Ouders die de dupe waren van de crisis, werden soms losers in de ogen van hun kinderen, mensen voor wie zij zich schaamden.’

Ingetogen maar fascinerend: sommige films zijn op de een of andere manier een reflectie van hun maker. Dat geldt ook voor Teresa Villaverde, die we kennen van films als Três Irmãos (1994) en Transe (2006). In haar jongste film Colo, te zien op Film Fest Gent, wordt het gezin van Marta (Alice Albergaria Borges) uit haar hengelse gerukt door de effecten van de economische crisis. Elk van de gezinsleden probeert een eigen manier te zoeken om daarmee om te gaan wat leidt tot ontroerende en verrassende beslissingen.

Villaverde legt, zoals ze dat overigens in de meeste van haar films doet, de focus op volwassenwording en falende communicatie. De Portugese regisseuse gaat dan ook al de filmgeschiedenisboeken in als één van de grote namen van de nationale cinema uit de jaren 90, op gelijke voet met onder meer Pedro Costa (Casa da Lava (1994) en In Vanda’s Room (2000)). Ook nu stelt ze niet teleur.

Het gebeurt niet vaak dat je een regisseur moet vragen wat de titel van de film in het Nederlands betekent. Maar nu blijkt het de bedoeling te zijn dat we dat niet weten.

TERESA VILLAVERDE: Zelfs in Portugal vraagt men me waarom ik de film zo genoemd heb.

We kozen ervoor om de titel niet te vertalen, ook al zijn sommige distributeurs dat door de verwarring nu wel al aan het doen. Colo kent verschillende betekenissen zoals moederschoot, nek, op de arm… Het is een woord die men veel gebruikt zonder dat er echt bij stilgestaan wordt. Colo wijst in zekere zin op een begin. Het laat veel ruimte voor interpretatie.

Wat triggerde je om het script van Colo te schrijven?

VILLAVERDE: Je weet nooit écht wat de aanleiding vormt tot wat je schrijft. Ik denk dat ik geïnspireerd werd door de economische crisis die vooral in Zuid-Europa woekerde. Normaal gesproken duurt het een tijdje voordat zo’n crisis zich aftekent in het straatzicht en in de mensen.

Deze crisis was bijzonder in de zin dat ze zich snel in het dagelijkse leven nestelde. Je voelde dat mensen veranderden en bang werden. Het werd onmogelijk om niet over de crisis na te denken omdat ze in alles opdook.

Bij het in beeld brengen van die economische crisis is je focus zeer scherp, bijna claustrofobisch gedefiniëerd.

VILLAVERDE: Ik was geïnteresseerd in het effect dat de crisis had op de relaties tussen gezinsleden onderling. Ik hoorde verhalen dat zo’n impasse het beeld wijzigt dat kinderen van hun ouders hebben. Ouders die de dupe waren van de crisis, werden soms losers in de ogen van hun kinderen, mensen voor wie zij zich schaamden. Ik verwachtte dat niet en vond dat vrij indrukwekkend.

Om te tonen wie mijn personages zijn en wat ze doen en voelen, was het noodzakelijk om ze bijna op te sluiten in hun appartement. Ik zou bijna kunnen zeggen dat het appartement een personage op zichzelf is.

Colo is een claustrofobische film maar maakt ironisch genoeg veel gebruik van afstandelijke shots. Een belangrijke bijdrage daartoe werd afgeleverd door cinematograaf Acácio de Almeida, een grote naam binnen de Portugese cinema, waarmee je al samenwerkte voor Os Mutantes (1998).

VILLAVERDE: In mijn andere films maakte ik veel gebruik van close-ups om echt op de huid van mijn personages te zitten. In deze film vond ik het belangrijk om echt afstand te nemen om te benadrukken dat de camera en ikzelf observators waren.

In zekere zin zijn de personages ook aan het observeren. Alles is nieuw voor hen, waardoor de camera een soort van indringer is. Voor mij was het ook essentieel om mijn personages in relatie tot iéts te zien, bijvoorbeeld de ruimte, om de relatie die onderling ontbreekt, op te vangen.

Net zoals in je voorgaande films krijgt het gebrek aan interpersoonlijke communicatie een belangrijke rol.

VILLAVERDE: Mensen leven soms op de kleinste oppervlaktes waarbij het onmogelijk is om echt alleen te zijn en slaan er alsnog in om elkaar niet te kennen omdat ze niet met elkaar communiceren. Elk van de personages uit Colo hebben te maken met gewichtige gevoelens, maar ze delen die niet. Falende communicatie is een belangrijk hedendaags probleem omdat we de personen met wie we leven niet echt kennen en zo geïsoleerd raken.

Je nam voor deze film niet enkel de regie en het scenario, maar ook de productie voor jouw rekening. Was dat een kwestie van noodzaak of van toewijding?

VILLAVERDE:Colo is, na Cisne uit 2011 de tweede film waarvoor ik de rol van producer op mij neem. Mensen vragen mij soms: ‘Hoe krijg je die klus geklaard? Het is zoveel werk!’ Maar door de crew waarmee ik samenwerk en die ik volledig vertrouw, hoef ik daar niet echt mee in te zitten. Daarbij komt nog dat ik de tijd die ik uitspaar door niet telkens met een producer te hoeven discussiëren, aan de film kan wijden.

Beschouw je je regie eerder als intuïtief of rationeel?

VILLAVERDE: Voor mijn voorgaande films ging ik veel intuïtiever te werk dan voor Colo, omdat ik net zo dicht bij mijn personages wou raken. Om dat te kunnen, moet je ook dicht bij je acteurs proberen te raken. Net omdat de afstand en het tempo bij Colo anders was, moest alles redelijk uitgestippeld en doordacht zijn voor ik aan de opnames begon.

Het is opmerkelijk dat Colo jouw eerste film is die digitaal opgenomen werd. Beschouw je jezelf als een nostalgische regisseur?

VILLAVERDE: We moeten vechten opdat mensen op de traditionele manier films kijken, ook al is het slechts gedeeltelijk. Arthousecinema zoals we het nu kennen zal volgens mij altijd blijven bestaan, ook al wordt alles wat erbij komt kijken complexer.

Zo ben ik nu een documentaire aan het afwerken waarvan ik zelf de cinematografie op mij nam. Daarin maak ik gebruik van drie verschillende camera’s, maar ook een smartphone.

De strijd tussen digitale cinema en die met pellicules is er een die we helemaal verloren hebben, vooral omdat het gemakkelijker en goedkoper is om digitaal films te distribueren. Ik vind het natuurlijk ontzettend jammer dat de 35mm-film zo goed als dood is. Eigenlijk probeer ik er niet te veel over na te denken, omdat het me triest maakt en misschien wel uit een soort van ontkenning. (lacht)