Brengt ‘Glass’ M. Night Shyamalan naar de top of naar het bankroet?

Vijf jaar geleden leek hij verloren voor de cinema. Vandaag mikt hij op revanche met Glass, het sluitstuk van een superheldentrilogie die niemand had zien aankomen. M. Night Shyamalan over de film die hem finaal zou kunnen nekken. ‘Ik zet alles op het spel. Dat is heel beangstigend en zenuwslopend.’

Twintig jaar geleden veroverde M. Night Shyamalan de wereld met de bovennatuurlijke thriller The Sixth Sense. ‘I see dead people’, weet u nog? Ook in Unbreakable, The Village en Signs liet hij zodanig veel glimpen van genialiteit zien dat recensenten onderling ruzieden of hij de nieuwe Spielberg dan wel de nieuwe Hitchcock was. Geen van beide, zo zou de toekomst uitwijzen.

Toen in 2006 Lady in the Water door het grootste deel van pers en publiek werd weggehoond, bleef een harde kern van fans Hollywoods wonderkind hardnekkig verdedigen. Ze kregen het schaamrood op de wangen toen bleek dat ook al zijn volgende films misbaksels waren. Mark Wahlberg acteerde nooit houteriger dan in de ecofabel The Happening. After Earth was geen Shyamalan maar een gênante poging van Will Smith om zijn zoon Jaden te lanceren. Niemand durfde daarna nog met de regisseur in zee te gaan.

Van ellende schraapte Shyamalan in 2013 zijn laatste vijf miljoen dollar bijeen om een bescheiden found-footagehorrorfilm te draaien. Geen enkele Hollywoodstudio vond The Visit goed genoeg. Carrière voorbij én fortuin kwijt. Zijn verhaal, de zoveelste variatie op dat van Icarus, leek verteld.

Alleen eindigde het daar niet. Het leven bleek voor de specialist van de verrassende wendingen een verrassende wending in petto te hebben. Shyalaman maakte een nieuwe montage van The Visit, waarna Universal en horrorprins Jason Blum alsnog toehapten. De film bracht net geen honderd miljoen dollar op. Shyalaman speelde een tweede keer alles of niets en zette al zijn geld in op Split. Dat lijkt tot de laatste minuut een eerbare thriller met een geweldige James McAvoy als de ontvoerder van drie meisjes, die geleidelijk aan doorkrijgen dat hun boeman een schizofreen is met 23 verschillende persoonlijkheden. In de laatste minuut zet Shyalaman als in zijn beste dagen alles op zijn kop door ineens Bruce Willis als David Dunn op te voeren. De fans zijn tegelijk geschokt en aangenaam verrast.

David Dunn was immers het hoofdpersonage in Unbreakable, de enige overlevende van een treinramp die daarna over superkrachten lijkt te beschikken, tot grote vreugde van Elijah Price/Mr. Glass. Die mysterieuze comicsfanaat met broze botten, een potsierlijk kapsel en de tronie van Samuel L. Jackson wil aantonen dat superhelden echt bestaan. Unbreakable werd in 2000 met gemengde gevoelens onthaald, maar kreeg er mettertijd steeds meer fans bij. Veel van hen blijven Unbreakable beschouwen als de beste superheldenfilm tot nu toe.

Door Split in de laatste minuut aan het zestien jaar oudere Unbreakable te koppelen, creëert Shyamalan als een eenmans-Marvel zijn eigen cinematic universe. Niet alleen was Split een uiterst winstgevende film, een massa mensen keek druk speculerend uit naar een vervolg dat de link tussen Split en Unbreakable zou verduidelijken. Die film draait nu in de zalen en heet Glass. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat Shyamalans nieuwste het moeilijk heeft om de hoge verwachtingen in te lossen, maar dat doet nauwelijks afbreuk aan de branie waarmee de regisseur zichzelf terug op het voorplan vocht.

Tussen Split en Unbreakable gaapt een kloof van zestien jaar. Wanneer precies ben je op het idee van een superheldentrilogie gekomen?

M. Night Shyamalan: Véél vroeger dan je denkt. Oorspronkelijk was het één film, maar er was veel te veel materiaal en de narratieve structuur rammelde. Zodra er drie meisjes in gevaar zijn, kun je niet meer afkomen met de identiteitscrisis van iemand die er nog niet uit is of hij een superheld is en daarover piekert tijdens lange wandelingen. Het publiek zou roepen: ‘Aanvaard je lot en ga die meisjes nu maar redden.’ Daarom heb ik het verhaal opgesplitst in drie films met telkens een andere toonaard. Unbreakable is het verhaal van David Dunn, het personage van Bruce Willis. Split draait om Kevin Wendell Crumb, vertolkt door James McAvoy. In Glass komen de drie personages samen, maar de toon van de film wordt bepaald door Elijah Price/Mr. Glass, die gespeeld wordt door Samuel L. Jackson.

Unbreakable dateert van nét voor het tijdperk van de superheldenfilm. Vandaag zijn superhelden geen nicheproduct maar gemeengoed. Heb je Glass aan die nieuwe situatie aangepast?

Shyamalan: Dat kan toch niet anders? Het verhaal is niet zo erg veel veranderd, maar de metadiscussie over comics en superhelden in Glass is alleen maar mogelijk omdat mensen tegenwoordig zoveel van het genre afweten. Mr. Glass speelt voortdurend in op de wijdverbreide kennis over superhelden, bijvoorbeeld door te alluderen op een finale strijd op een zeer publieke plaats, waar iedereen de superhelden aan het werk kan zien. Glass is volgepropt met verwijzingen naar traditionele superheldenstrips en -films. Ik speel met het verschil tussen wat er in een mainstream-superheldenfilm zou gebeuren en wat er in mijn bizarre variant gebeurt. Er zitten ook heel wat easter eggs in de film. Dat is fun. Het publiek is héél sterk geworden in het herkennen ervan.

Waarom blijven superheldenfilms zo populair?

Shyamalan: Het publiek heeft vandaag vooral behoefte aan verhalen die vertrouwd aandoen. In de jaren negentig waren sequels uit den boze, vandaag krijgen de mensen maar niet genoeg van steeds opnieuw hetzelfde. Ze willen vooraf weten wat je hun voorschotelt. Vroeg of laat zal de slinger opnieuw de andere kant uitgaan en zullen ze weer originele, verrassende verhalen willen zien.

Glass oppert stilletjes het idee dat superheldenverhalen het tegenovergestelde zijn van religieuze verhalen. Die gaan over een god die boven de mensen staat. Superhelden staan tussen de mensen. Superhelden zijn de goden onder de mensen, en dat is een prikkelende gedachte. Tegelijk moet je het allemaal niet zo serieus nemen. Kijk maar naar het succes van Marvel, die erin slagen te verbazen zonder hun films al te ernstig te nemen. Marvel-films zijn heel tongue in cheek.

Ben jij net als Mr. Glass een fanaat die in comics rare zaken detecteert die de leek niet ziet?

Shyamalan: Ik ben geen Mr. Glass. Ik zal geen massamoord beramen om mijn gelijk te halen. (lacht) Samuel L. Jackson leunt dichter aan bij dat personage. Hij is een echte popcultuurfanaat en weet bijna alles over comics. Ik hield er als kind wel van, maar dat kwam deels door de series die toen op tv te zien waren: Batman, The Incredible Hulk of Wonder Woman.

In dat verband: er is een reboot van de legendarische tv-serie The Twilight Zone op komst. Heeft die jou niet beïnvloed?

Shyamalan: Ja, ja en nog eens ja. Ik neem mijn hoed af voor bedenker Rod Serling. Het zeer beperkte budget dwong hem om heel creatief te zijn. Hij kon niet uitpakken met spektakelscènes en dure speciale effecten, dus probeerde hij middels spectaculaire ideeën naar een climax toe te werken. En net daardoor is die serie overeind gebleven. Op het gebied van production design en speciale effecten haalt de tijd je altijd in, maar een geweldig idee blijft een geweldig idee. Verbeelding is en blijft de grootste troef van een verteller.

Is dat iets dat je zelf hebt ervaren? Je hebt met grote budgetten gewerkt en je op een bepaald moment ook aan CGI-spektakels gewaagd. Dat waren niet bepaald je grootste successen.

Shyamalan: Daar is iets van aan. Ik heb die films gemaakt om mijn kinderen een plezier te doen, maar het was gewoon mijn ding niet. Ik verloor mijn eigenheid, mijn eigen stem, en het publiek leek dat te merken. Vandaag werk ik veel liever met kleinere budgetten en een kleine maar gemotiveerde ploeg vol jong talent. Ik kan Marvel misschien niet kloppen op het gebied van actie of CGI, maar daar zijn oplossingen voor. Creatief zijn, bijvoorbeeld, zoals ik het vroeger deed. Veel suggereren en weinig tonen en erover waken dat je stunts verbazingwekkend en toch geloofwaardig zijn.

Vijf jaar geleden gaf niemand nog een cent voor je carrière. Heb je ooit aan jezelf getwijfeld?

Shyamalan: Ja, natuurlijk wel. Ik heb het een tijdlang erg zwaar gehad omdat ik niet meer in mezelf geloofde. Gelukkig heb ik mijn zelfvertrouwen teruggevonden. Moet niet iedereen vroeg of laat door zo’n periode waarin hij zich afvraagt of hij wel iets waard is, of hij wel iets kan?

Zijn we bijzonder, zijn we niet bijzonder? Ook in Glass snijd ik dat vraagstuk aan. Veel hangt af van hoe je de wereld wilt bekijken. The Beast (de bovennatuurlijk sterke persoonlijkheid van Kevin Wendell Crumb, nvdr.) wordt door vier kogels geraakt, maar heeft daar na een paar dagen al geen last meer van. Daar kun je een logische verklaring voor zoeken. Misschien had hij heel veel geluk en werd geen enkele slagader of orgaan geraakt. Maar zo blijf je blind voor het buitengewone, en dat bestaat ook. Neem nu mensen met een dissociatieve identiteitsstoornis. Al naargelang hun geestelijke toestand kunnen die mensen ook lichamelijk veranderen. Hun cholesterolniveau wijzigt, of ze lijden ineens aan suikerziekte. Is dat niet ongelooflijk? Dat kan deels wetenschappelijk verklaard worden, deels niet. Soms kunnen twee verklaringen naast elkaar bestaan.

Volgens mij heeft iedereen gelijk: zowel de mensen die twijfelen aan hun kunnen als de mensen die dat niet doen. De mens is tegelijk doodgewoon én buitengewoon. Die twee dingen gaan samen. Het is dus maar hoe je het wilt bekijken. Ikzelf geloof dat er iets goeds en belangrijks schuilt in elk van ons.

Je investeerde al je spaargeld in The Visit en Split. Hoe groot is het financiële risico dat je met Glass neemt?

Shyamalan: The whole shebang! Ik zet weer alles op het spel, en dat is heel beangstigend en zenuwslopend. Voor komende maandag, wanneer de cijfers van het openingsweekend bekend worden gemaakt, zal ik wellicht geen oog dichtdoen.

Waarom doe je jezelf dat aan?

Shyamalan: Ik presteer beter als er géén vangnet is, als het móét lukken. Dan ga ik nergens licht over. Welke balpen past het best bij het personage, welke groene tint versterkt de scène: elk detail is belangrijk. Het is allicht niet leuk om met mij op een filmset te staan. Ik ben totaal niet ontspannen en maak me overal druk in. Maar is dat zo vreemd? Als je geen werknemer bent maar de eigenaar van het restaurant, dan plooi je je toch ook dubbel om alles perfect te krijgen. Dan verdraag je toch ook niet dat een tafel wiebelt of een glas verkeerd staat?

Ik zoek het gevaar op, dat dwingt me om het beste uit mezelf te halen. Bovendien kan ik ook met meer gezag onderhandelen met acteurs en crewleden als ik zelf mijn hoofd op het blok leg. Als ze niet volledig willen meestappen in mijn verhaal, kunnen ze er maar beter niet aan beginnen.

Nog een voordeel: als een studio het budget ophoest, dan moet je rekening houden met hun opmerkingen. Dat is gevaarlijk. Je wilt in je film een oudere dame laten omverrijden, maar ineens mag dat niet meer. Plots mogen de ontvoerde meisjes niet meer opgegeten worden. Da’s toch zonde? (grijnst)

Oké. Maar als Glass flopt, ben je bankroet. Dat klinkt als gokken.

Shyamalan: Dat is niet de bedoeling. (giechelt nerveus) Ik vind het louterend. Ik geloof zo hard in mijn creatie dat ik bereid ben om ervoor af te zien. Bovendien heb ik geleerd dat een groter budget niet leidt tot grotere kunst en vaak een bron van conflict is tussen partners. Vandaag heb ik een heel gezonde en goede verstandhouding met de studio’s. Ze helpen met de promotie en de verdeling van Glass, maar ze weten ook dat het míjn film is.