Met The Fabelmans levert Steven Spielberg zijn eigen bijdrage aan een genre dat de laatste tijd opvallend populair is: de autobiografische fictiefilm.
‘Write what you know’: het is een advies dat iedereen die schrijft al meermaals te horen heeft gekregen. De laatste tijd lijken regisseurs dat adagium wel heel erg harte te nemen. De gefictionaliseerde autobiografie zit in de lift.
Op dvd, blu-ray en video on demand verschijnt volgende week Armageddon Time van James Gray (zie het interview op pagina 26), in de bioscoop is de nieuwste toevoeging aan de snel groeiende lijst van memoirefilms The Fabelmans van Steven Spielberg. Daarin vertelt de bekendste regisseur ter wereld een semi-autobiografisch verhaal, gebaseerd op zijn eigen jeugd in een disfunctionele familie, en hoe de kracht van film hem hielp om dat gezin te begrijpen. Andere recente voorbeelden van regisseurs die in meerdere of mindere mate hun eigen herinneringen in films verwerkten, zijn Sam Mendes (Empire of Light), Alejandro González Iñárritu (Bardo), Kenneth Branagh (Belfast), Ricky D’Ambrose (The Cathedral), Charlotte Wells (Aftersun), Alfonso Cuarón (Roma) en in zekere zin ook Martin Scorsese (met The Irishman).
De lijst is ondertussen iets te lang geworden om nog van puur toeval te spreken. Waarom verfilmen regisseurs de laatste jaren zo graag hun eigen levens?
Om te beginnen doen dergelijke verhalen het goed op awardshows. Kenneth Branagh heeft al acht Oscarnominaties op zijn naam staan, maar wist er vorig jaar pas voor het eerst eentje te verzilveren met zijn script voor Belfast, gebaseerd op zijn eigen jeugd tijdens het begin van de Noord-Ierse Troubles op het einde van de jaren zestig. In 2018 haalde Alfonso Cuarón tien nominaties binnen met Roma, waarvan hij er drie effectief won. Ook voor The Fabelmans ziet het er goed uit, met zeven nominaties bij de komende Oscars. Wanneer een gevestigde regisseur zegt dat een film op zijn eigen leven is gebaseerd, klinkt dat blijkbaar extra belangrijk.
Al zou het cynisch zijn om de opkomst van de memoirefilm enkel op prijzenhonger te steken. Misschien is er simpelweg een generatie regisseurs op leeftijd aan het komen, waardoor het logisch is dat ze enigszins melancholisch op hun leven en hun nalatenschap terugblikken. De eerste drie uren van The Irishman zijn een gangsterepos zoals we van Scorsese gewend zijn, maar in het laatste halfuur laat hij zijn hoofdpersonage verouderen en terugblikken op zijn gewelddadige geschiedenis, waarna hij eenzaam achterblijft. Heeft hij (zowel het personage als Scorsese) het gangsterleven niet veel romantischer voorgesteld dan het eigenlijk is? Ook het hoofdpersonage in Bardo vertoont opvallend veel gelijkenissen met regisseur Iñárritu zelf, wat dient als kapstok om thema’s als identiteit en nalatenschap te verkennen. De links met zijn eigen leven voegen een metalaag toe aan een film over filmmaken.
Die verklaring houdt echter geen rekening met Aftersun en The Cathedral, twee verhalen van regisseurs in de dertig. Die laatste is zelfs zo intiem dat regisseur Ricky D’Ambrose een groot deel van de film in zijn eigen ouderlijke huis schoot. Dat lijkt dan ook een andere aantrekkingskracht van de gefictionaliseerde autobiografie te zijn: geregeld levert het uiterst intieme films op die kijkers diep in het hart raken. Ook het verrassend grote succes van Charlotte Wells’ debuutfilm Aftersun kun je daarmee verklaren. ‘Al mijn dromen, hoop, zorgen, angsten en ambities, mijn hele verleden en heden worden zo meteen onthuld op dit grote scherm’, vertelde Wells bij de wereldpremière in Cannes. Al benadrukt ze in interviews wel dat de film geen waarheidsgetrouwe weergave van haar relatie met haar eigen vader is. Vooral op emotioneel vlak is de film autobiografisch.
Die opmerkingen van Wells raken nog een ander punt: geen enkele regisseur wil dat je zijn film als een één-op-éénportret van zijn jeugd ziet. De Fabelmans zijn niet de Spielbergs, Iñárritu benadrukt dat zijn hoofdpersonage Silverio uit Bardo (met de veelzeggende ondertitel False Chronicle of a Handful of Truths) ondanks de gelijkenissen geen zelfportret is en zelfs in D’Ambrose’ hyperpersoonlijke film krijgt het hoofdpersonage de verbasterde naam Damrosch.
Zo creëren regisseurs toch een bepaalde afstand tussen zichzelf en hun personages. Allicht proberen ze daarmee het persoonlijke tot iets universeels te maken. De verhalen mogen dan op hun eigen ervaringen gebaseerd zijn, het is niet de bedoeling een egodocument te maken. Iedereen moet zichzelf erin kunnen herkennen of er een les uit kunnen trekken. In Armageddon Time grijpt James Gray zijn eigen kindertijd bijvoorbeeld aan om een verhaal te vertellen over racisme in het Amerika van de jaren tachtig. Ricky D’Ambrose spiegelt zijn eigen verhaal en dat van zijn familie aan de Amerikaanse samenleving. En zoals hierboven gezegd is Bardo vooral een exploratie van identiteit, als persoon en als kunstenaar. Allicht is die combinatie van persoonlijke gevoelens en universele thema’s de belangrijkste reden waarom de gefictionaliseerde biografie aanslaat.
Write what you know, het blijkt nog steeds voortreffelijk advies te zijn.
The Fabelmans
Vanaf 22.02 in de bioscoop.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
