Belgisch debuut ‘Un Monde’ laat je de beangstigende overweldiging van het eerste leerjaar herbeleven

Alweer een debuterende Belg die Cannes met verstomming sloeg: drie jaar na Lukas Dhont met Girl maakte de Brusselse Laura Wandel er deze zomer indruk met Un monde. Weet u nog hoe het voelde, dat eerste jaar op de lagere school?

Hekken die het schoolterrein als een gevangenis afsluiten van de buitenwereld. Angstkreten die verloren gaan in het gejoel van de speelplaats. Gangen zonder einde. Oude boterhammen die toch op moeten. Un monde laat je de beangstigende overweldiging van het eerste leerjaar ‘in de grote school’ herbeleven door in het hoofd te kruipen van de kleine Nora.

Vriendinnen maken. De weg vinden in de jungle van de speelplaats. Verbergen dat je je schoenveters nog niet kunt strikken. Achterhalen of het waar is dat er diep in de zandbank kinderen begraven liggen. Nora gaat de vele uitdagingen dapper aan. Knap lastig, maar het lukt wel. Tot ze ziet hoe haar oudere broer keihard gepest wordt en ze niet weet wat doen.

Cannes was danig onder de indruk van de akelig geloofwaardige speelplaatsthriller Un monde en gaf die debuutfilm van Laura Wandel een plek in Un Certain Regard, de competitie voor vernieuwende films. De wereldpremière aan de Côte d’Azur zette de zaal in lichterlaaie, net zoals Girl van Lukas Dhont drie jaar geleden deed.

‘Ik had best veel schrik voor die première’, bekent de 36-jarige regisseuse. ‘ Un monde is een radicale film. Je kunt die radicaliteit als toeschouwer verwerpen. Maar het omgekeerde gebeurde. De kritieken zijn uitstekend. Zot veel toeschouwers zijn ondersteboven van de film en willen me per se over hun schoolervaringen vertellen.’

Je laat jong en oud door de ogen van een zesjarig meisje naar de soms brute schoolwereld kijken. Hoe doe je dat? Hoe creëer je dat gevoel van onderdompeling?

Laura Wandel: Film is geen exacte wetenschap. Het moet pakken. Als ik iets heb geleerd, dan wel dat je je als regisseur volledig ten dienste van de film moet plaatsen. Un monde duurt maar 73 minuten. Ik heb magnifieke scènes weggelaten omdat ze nefast waren voor het ritme of je uit de film haalden.

Ik dokterde alles op voorhand uit. Aan de opnames ging een minutieuze voorbereiding vooraf en maandenlange ateliers met de kinderen. De camera staat altijd op Nora’s hoogte en verliest haar geen moment uit het oog. Alles staat in functie van haar perceptie. Ook het oorverdovende geluid van de speelplaats, dat je onderdompelt in haar beleving. Het enige wat aan cinema nog ontbreekt, zijn geuren. Stel je dat eens voor, een film die naar de schoolrefter ruikt.

Un monde toont verregaande pesterijen, maar dat is niet de kern.

Wandel: Al krijg ik vaak te horen van wel. Un monde is géén film over pesten. Het gaat me om Nora’s ontdekking van een nieuwe wereld en de noodzaak om zich daar te integreren. De speelplaats is een afspiegeling van onze samenleving. Mensen vormen gemeenschappen. Daar kun je niet omheen en dat begint op school. Op een gegeven moment is Nora bereid om haar broer te verraden om geïntegreerd te raken. De film probeert die behoefte bespreekbaar te maken. In de klas leren kinderen lezen, schrijven, rekenen… Maar als toekomstige volwassenen leren ze volgens mij véél meer op de speelplaats. Je speelplaatservaring heeft een enorme invloed op hoe je als volwassenen bent.

Cannes heeft je duidelijk enorm deugd gedaan. Het festival vond plaat in juli en je straalt nog.

Wandel: Cannes was in meerdere opzichten een heel intense ervaring. Het was fantastisch om na al die jaren werk – en een jaar uitstel door corona – Un monde eindelijk met de wereld te kunnen delen. Maar ook los van mijn film vond ik het een zeer sterke editie. Het voelde als de grote overwinning van de cultuur. Eindelijk konden we weer samen naar films kijken en ze bespreken. Ik benadruk graag mijn respect voor de filmfestivals die hebben vastgehouden aan fysieke vertoningen. Er gaat niets boven de bioscoopervaring.

Klare taal.

Wandel: Ik heb de mensen die orakelden over de dood van cinema geen seconde geloofd. Cinema bestaat al langer dan een eeuw. Het is niet omdat de bioscopen een paar maanden de deuren hebben moeten sluiten dat film is opgehouden te bestaan. Stream zo veel je wilt maar ik vind het maar niks. Ik zou nog liever stoppen met films te maken dan films te moeten maken die enkel gestreamd worden. Zo diep zit het. Ik ben verslingerd aan de collectieve ervaring van volledige concentratie en onderdompeling, aan anderhalf tot twee uur opgaan in het leven en de gevoelens van een filmpersonage. Het kan pretentieus klinken maar dat kan me niet schelen: Un monde móét je in de bioscoop zien. Het is een immersieve ervaring. Op een klein scherm met matige geluidskwaliteit blijft daar niets van over.

Wanneer heeft die filmpassie zich bij jou gemanifesteerd?

Wandel: Rond mijn vijftiende werd ik omvergeblazen door Japón (2002) van Carlos Reygadas. Het was meer een lichamelijke dan een intellectuele ervaring. Ook Jeanne Dielman (1975) van Chantal Akerman had dat effect op mij. Ik bééfde toen bij het verlaten van de zaal. Ik kon niet geloven dat je zo empathisch kon zijn, zo kon meeleven met een filmpersonage. Het was alsof ik zelf in die lichamen op het scherm zat. Die krachten wilde ik zelf kunnen ontketenen en op mijn achttiende trok ik naar de filmschool. Ik kende nog niets van film, had nog nooit op een set gestaan maar het beviel me enorm.

Hoe lang heb je aan Un monde gewerkt?

Wandel: Het eerste idee dateert van 2014, toen Cannes mijn kortfilm Les corps étrangers vertoonde. Die speelde zich af in een zwembad. Het kan vreemd lijken maar ik vertrek altijd van een plek. Ik voel me tot een bepaalde plek aangetrokken en begrijp pas achteraf waarom. In mijn volgende film wil ik de microcosmos van een ziekenhuis onder de loep nemen. Ik heb het nodig om van de realiteit te vertrekken. Ik heb maanden in scholen geobserveerd. Nooit in de klas, bijna altijd op de speelplaats. Welke geschreven en ongeschreven regels gelden daar? Wat voor spelletjes worden er gespeeld? Hoe worden conflicten er opgelost?

Is er veel veranderd sinds jij katje kus speelde op de speelplaats?

Wandel: Ja en nee. In mijn schooltijd waren er nog geen mobiele telefoons. Vandaag hebben kinderen er op jonge leeftijd al een. Dat verandert véél. Maar je ziet ook spelletjes die veertig jaar geleden al bestonden en over veertig jaar nog steeds zullen bestaan. En het voetbalterrein slorpt nog steeds alle plaats op. Een fotoboek leerde me dat dat bijna overal zo is. Ik geloof de pedagogen die stellen dat je veel vooruitgang kunt boeken door de speelplaats slimmer in te richten. De huidige inrichting leidt tot nodeloos veel conflict en geweld. Wie is baas op welke stuk? Waarom worden zij die geen voetbal willen spelen letterlijk naar de marge verdreven?