Alfonso Cuarón over ‘Roma’, de film van zijn leven: ‘Ik heb mijn Hollywoodsucces al gehad’

Met Roma, een hommage in zwart-wit aan de vrouw die hem heeft opgevoed, levert Alfonso Cuarón zijn mooiste en meeste persoonlijke film af. De Mexicaanse maestro over de prachtprent die Netflix zijn eerste grote festivaltriomf schonk: de Gouden Leeuw van Venetië.

‘Geen vragen over streaming!’ De persattaché van Netflix is even duidelijk als dwingend wanneer we in een prachthotel in Venetië zitten te wachten op Alfonso Cuarón. Het is alsof ze zelf aanvoelt hoe absurd het verzoek wel is, aangezien de Mexicaanse cineast net zijn eerste Netflix Original heeft geregisseerd en die uitgerekend op ’s werelds oudste filmfestival presenteert. Met zijn prachtige zwart-witfotografie en bedachtzame verteltempo is het bovendien een film die schrééuwt om een groot scherm, al zullen de meeste cinefielen hem straks via streaming moeten ontdekken.

Roma, zo heet Cuaróns jongste, die is genoemd naar de wijk in Mexico City waar hij opgroeide. Daarin vertelt de maker van Children of Men, Gravity en ander fraais het verhaal van zijn jeugd in het Mexico van de vroege jaren zeventig, van de scheiding van zijn bourgeoisouders, van het sociale oproer waar hij als tienjarig jongetje getuige van was en vooral: van de jonge huishoudster die een ersatzmoeder voor hem was. In zijn eerste Mexicaanse film sinds zijn sensuele roadmovie Y tu mamá también (2002) wisselt Cuarón huiselijke trubbels af met sluimerende klassenconflicten en warmhartige humor, die hij in nog lang nazinderende, monochrome tableaus giet.

Dat Cuarón en Netflix de film, die in België in onder meer de Brusselse Cinéma Palace, de Antwerpse Cartoon’s, de Gentse Sphinx en verder alleen online is te zien, presenteren op het filmfestival van Venetië is geen toeristische ingeving. Sinds vorig jaar laat de Amerikaanse streaminggigant dat van Cannes namelijk links liggen, nadat Franse exploitanten er hadden geprotesteerd tegen de aanwezigheid van films die geen reguliere bioscooprelease krijgen. Bovendien bleek de Mostra de afgelopen jaren het ideale lanceerplatform richting de Oscars, met La La Land, Spotlight, The Shape of Water en Cuaróns eigen Gravity als lichtende voorbeelden.

Wordt Cuarón straks de eerste filmmaker die voor Netflix een Oscar mee naar huis mag nemen en zijn geldschieters daarmee het prestige bezorgt waar ze al een poos naar snakken en miljoenen dollars voor veil hebben? Wanneer de 56-jarige Mexicaan de kamer binnenkomt en ons vriendelijk de hand schudt, is het allemaal nog gissen, en is het evenmin geweten dat Roma een paar dagen later zal worden bekroond met de Gouden Leeuw, meteen de eerste triomf op een prestigieus festival voor Netflix.

Dit is pas je eerste film sinds Gravity, dat twee Oscars won. Hoe belangrijk waren die voor jou, en voor Roma?

Alfonso Cuarón: Ik heb geen idee waar ze liggen, maar dat betekent niet dat ik niet blij ben dat ik ze gewonnen heb. Ze hebben er mee voor gezorgd dat ik een Spaanstalige film in zwart-wit kon maken met de middelen die ik nodig had. Had ik Roma ook zonder Oscars kunnen maken, of zonder Netflix? Misschien, maar nooit met dit budget. En dat was nodig om de film tot op dit niveau te tillen. De Oscars smaakten prima, maar wat ze hebben opgeleverd nog beter. (lacht)

Leggen die dingen geen extra druk op je als filmmaker?

Cuarón: Integendeel. Guillermo del Toro (die begin dit jaar de Oscar voor beste film won met The Shape of Water en een van Cuarons beste vrienden, nvdr.) heeft daar een mooie metafoor voor. Hij zegt: sommige films zijn als een doos cornflakes. Andere zijn het speelgoedje dat je onder in die doos vindt, als je eerst braaf die cornflakes hebt opgegeten. Wel, Gravity was de doos, Roma dat speelgoedje. Deze film is een beloning voor mezelf, iets van mij dat ik wil delen met iedereen.

Die cornflakes waren ook wel lekker.

Cuarón: Begrijp me niet verkeerd. Ik heb ze met veel zin opgegeten. Ik heb nog nooit een film gemaakt die niet persoonlijk aanvoelde. Het ding is: je kunt succes, en dat was Gravity zowel kritisch als commercieel, op allerlei manieren verzilveren. Men heeft me de afgelopen jaren grote projecten aangeboden, met superhelden, met historische figuren, met grote sterren, met betere salarissen. Alleen: ik heb mijn Hollywoodsucces al gehad. Ik voelde dat ik wilde terugkeren naar mijn land, mijn volk, mijn familie om de film te draaien die ik twintig jaar geleden al had moeten maken, maar toen had ik er het geld niet voor.

Gravity was op een indirecte manier een film over de angsten en vragen waar ik vijf jaar geleden mee rondliep. Over het lot, over de mensheid, over het milieu. Children of Men ging over migratie, geweld, politieke oproer, over waar het met de mensheid in de eenentwintigste eeuw naartoe ging. Roma gaat over concrete dingen die me gemaakt hebben tot wie ik nu ben. Weet je, Hollywood is geen val, wat sommigen ook beweren. Regisseurs zijn vaak een val voor zichzelf. Hollywood is gewoon een business.

Roma is gebaseerd op je eigen jeugd. Wat moeten we ons daar bij voorstellen?

Cuarón: De personages, de locaties, de gebeurtenissen: alles komt uit mijn jeugdherinneringen. Of bijna alles. Hier en daar heb ik er wat fictieve elementen aan toegevoegd. Het is een hommage aan de vrouwen die me hebben opgevoed. Mijn moeder, maar vooral onze huishoudster Cleo, die ik nog steeds als een surrogaatmoeder beschouw en een van de mensen van wie ik het meest hou. Ze woont nog altijd in ons familiehuis. Ze heeft ook aan de film meegewerkt, in die zin dat ik mijn herinneringen aan bepaalde gebeurtenissen heb geconfronteerd met de hare, en heb gekeken hoe die gelijkliepen of van elkaar verschilden. Hoe ze sinaasappelsap perste, hoe ze de bedden opmaakte. Er ging haast een forensisch onderzoek aan de film vooraf. Ik wilde geen metaforische hommage brengen, maar een heel concrete. Dat was de eerste beslissing die ik nam. De tweede was: ik wilde haar portretteren als een vrouw met inheems bloed, niet alleen als onze huishoudster. De derde was: het moest een zwart-witfilm worden.

Roma toont dat je het product bent van een sterk verdeelde klassenmaatschappij.

Cuarón: Klopt. Maar net zoals Cleo, die uit een arme familie komt en vroeg een kind kreeg, ben ik ook vroeg vader geworden. Ik wilde in de filmindustrie werken, maar zeker in de jaren tachtig waren er daartoe in Mexico amper mogelijkheden. Vandaar dat ik aanvankelijk alle klussen deed die ik kon te pakken krijgen. Technicus. Assistent. Ik moest een gezin onderhouden. In die zin beschouw ik mezelf als working class, maar dan met roots in de middenklasse.

Die fricties tussen de klassen heb ik altijd gevoeld, zonder dat ik me daarom van de sociale en politieke consequenties bewust was. Als kind beschouw je die dingen als normaal. Je stelt je er geen vragen bij, zoals je jezelf ook geen vragen stelt bij het seksleven van je ouders. Daar wíl je geeneens aan denken. Tot je begint aan een film over je moeder en je niet om die zaken heen kunt. Enge shit, hoor. (lacht) Ik heb daar met Pawel Pawlikowski over gepraat, wiens film Cold War op het liefdesleven van zijn ouders is gebaseerd.

Hoe heb jij de clash der klassen als kind beleefd?

Cuarón: Ik heb de tuinfeestjes en de tripjes uit de film zelf meegemaakt, de dure auto’s gezien, de chique meubels en kleren. Voor Cleo, die lid was van de arbeiderspartij en voor haar werk in een bourgeoismilieu belandde, waren dat dingen van een andere planeet. Voor haar was iets ‘gewoons’ als naar een bioscoop gaan een heel andere belevenis dan voor mij. Klasse is een gevangenis waaruit je niet kunt ontsnappen. Nog steeds niet.

Na de Olympische Spelen van 1968 ging er een democratische golf door Mexico, maar na een paar jaar greep de regering hardhandig in en volgde er een sterke ruk naar rechts. Cleo was van arme komaf, had inheems bloed én ze was een vrouw. Ze heeft op drie manieren gevoeld wat repressie is. Veel meer dan ik, die uit een bemiddeld gezin kom, blank en mannelijk ben. Misschien komt mijn sociaal bewustzijn deels daaruit voort, uit een vorm van middenklasseschuld die je kweekt naarmate je ouder en bewuster wordt.

In de film zie je jouw tienjarige alter ego naar een scififilm kijken op tv. Die lijkt wel een B-versie van Gravity. Is die film daar en toen geboren?

Cuarón: Die film is Marooned, met Gregory Peck, uit 1969. Ik heb hem als kind gezien en hij staat nog altijd op mijn netvlies gebrand. Het was het hoogtepunt van de space race, Neil Armstrong had net voet op de maan gezet en ik herinner me dat die dingen alle kinderen fascineerden en deden dromen. Of je nu uit een sloppenwijk kwam of uit een betere buurt: we waren allen verbonden door dezelfde queeste, door dezelfde fantasie. In die zin is Gravity daar gewoon een rip-off van.

Meestal werk je met Emmanuel Lubezki als cameraman. Dit keer deed je het camerawerk zelf.

Cuarón: Alleen vanwege de persoonlijke connectie, want Emmanuel is en blijft een genie. Als tegengewicht wilde ik geen subjectieve stijl hanteren. Er zijn veel long shots, veel totaalopnames, weinig close-ups. Roma moest een soort objectiviteit uitstralen. Het is een tragere film dan mijn vorige, aangezien hij gaat over de relatie tussen herinnering en tijd.

Toch zullen de meeste mensen je film moeten bekijken op smartphones, tablets, laptops en tv-schermen. Is dat geen doodzonde?

Cuarón: Mensen zullen zelf kunnen kiezen of ze hem in een bioscoop of thuis zien.

Is dat zo?

Cuarón: Dat is toch wat Netflix me beloofd heeft. Al weet ik niet of dat in elk land zo zal zijn.

Een film bekijken op een laptop is toch op geen enkele manier vergelijkbaar met een film bekijken in een bioscoop?

Cuarón: Uiteraard komt cinema het best tot zijn recht in een bioscoop, maar ik erken de realiteit dat veel mensen niet meer naar de bioscoop gaan en films op andere platforms bekijken. Komt nog bij dat films sowieso maar een kort leven kennen in de zalen. Na enkele weken is het afgelopen. Er zullen veel meer mensen zijn die Gravity en Children of Men op dvd of tv hebben gezien dan in de bioscoop.

De existentiële vraag voor elke filmmaker blijft: bestaat je film wel als hij nooit gezien en beleefd kan worden zoals hij geconcipieerd is, en wat schiet er over van cinema als er geen cinema meer is?

Cuarón: Ben je fan van Antonioni, van Ozu? Wel, wanneer heb je de laatste keer een film van hen gezien op een groot scherm? Grote filmmakers zullen altijd grote filmmakers blijven, op welke manier je ze ook ontdekt. Dat verandert niet door de manier waarop je hun films bekijkt.

Antonioni op een smartphone?

Cuarón: Oké, dat is overdreven. Maar er zijn grote tv’s, er zijn home theaters. De thuiservaring wordt alsmaar beter. Ik zit ook het liefst in een bioscoop, maar veel klassiekers heb ik ook enkel maar gezien op dvd. Ik vind ze daarom niet minder goed.