Hoe waarheidsgetrouw moet een biopic zijn? Zoals de finale van A Complete Unknown – het moment waarop Bob Dylan op het Newport Folk Festival in 1965 een elektrische gitaar inplugt – wordt beschouwd als the night that split the sixties, zo drijft de film een wig in zijn fandom. Alleen: daar gáát het niet om.
‘Papa, vind jij dat Bob Dylan mooi kan zingen?’ Nee, natuurlijk niet. ‘Gitaarspelen dan?’ Toch zeker niet op elektrische gitaar. ‘Mondharmonica?’ Niemand speelt het slechter. ‘Maar jij hebt toch veel cd-platen van hem?’ Allemaal, en bijna duizend bootlegs. Vooral elektrisch. (Gesprek met Charlie Toots, twaalf jaar)
Bob Dylan is als een glas Guinness: bittere modder die je lekker gaat vinden. Het risico daarvan is dat je daarna nog zo’n glas wilt. Daarover gaat A Complete Unknown van James Mangold, zijn biopic over de jonge Dylan.
Mangold belicht daarmee dezelfde periode als No Direction Home, Martin Scorsese’s uitmuntende documentaire uit 2005, en baseert zich op het boek Dylan Goes Electric van Elijah Wald uit 2015. Het uitgangspunt is drie keer vergelijkbaar: hoe groeide Robert Zimmerman, een joodse jongen uit een ijzermijnstadje nabij de Canadese grens, uit tot de stem van de counterculture in de jaren zestig en een grondlegger van de rock? Hoe kon een jongen van negentien die nauwelijks een paar basisakkoorden op akoestische gitaar kon spelen de transitie maken van oude folksongs naar protestsongs, en vandaar naar expressionistische poëzie?
Het antwoord op die vragen is te vinden tussen 24 januari 1961 en 25 juli 1965. In 2 uur en 20 minuten loodst Mangold je van Dylans aankomst per taxi in New York via zijn eerste koffiehuisoptredens in Gerde’s Folk City naar de Cubacrisis van ’62, de mars op Washington van ’63 en uiteindelijk die avond in ’65. De avond die de muziekgeschiedenis zou ingaan als ‘the night that split the sixties’. De avond dat Bob Dylan voor het derde jaar op rij als een heiland werd onthaald op het Newport Folk Festival, tot hij op het podium verscheen met een elektrische gitaar en met de hulp van de Paul Butterfield Blues Band de stoel van onder de folkbeweging vandaan trok. Een deel van het publiek vond het prachtig. Een ander, erg vocaal deel jouwde hem uit. Die tweede Guinness, we zeiden het al.
‘Bob Dylan werd geboren in Duluth, Minnesota in 1941. Hij groeide op in Gallup, New Mexico, en voordat hij eerder dit jaar naar New York kwam, woonde hij in Iowa, South Dakota, North Dakota en Kansas. Op zijn veertiende reisde hij rond met kermissen, waar hij zichzelf begeleidde op gitaar en piano.’ (Programmaboekje Carnegie Chapter Hall, 4 november 1961, New York City)
Vuureters, degenslikkers, vrouwen met baarden, slangenmannen: de kleine Robert Zimmerman had ze in Duluth allemaal voorbij zien komen, telkens als de jaarlijkse kermis er halt hield. Types zonder verleden, shakespeareaanse taferelen, shape shifters zoals hij ze zou leren kennen in de Ierse mythologie. Zoals zijn jeugdvriend Mark Spoelstra het verwoordde: ‘Hij maakte van zichzelf een soort theater. De eerste keer dat ik met hem praatte, was hij aan het acteren.’
Hoeft het gezegd dat Dylan in 1961 nog nooit in New Mexico was geweest, laat staan dat hij met kermisvolk meereisde?
Die wereld van goochelarij en misleiding was dé sleutel om Rolling Thunder Revue: A Bob Dylan Story te begrijpen, Scorcese’s ‘documentaire’ over Dylans rondtrekkende zigeunerkaravaan van 1975-’76. Valse getuigenissen, deepfakes, vintage beelden van circusacts: ze hielden dylanologen dagen, weken zoet. Wat bedoelde de meester hier nu weer mee? Terwijl het antwoord al in de openingsscène zat: een goochelaar die een man, gezeten op een stoel, doet verdwijnen. Niets in de mouwen, niets in de zakken: poef, weg. Het leven in smoke and mirrors.
Hoed u, lezer, voor dylanologen. Het gaat om een clubje exegeten dat sinds 1961 elke tekstregel van Dylan, elke mompelgrom op het podium en sinds kort elke duimvergissing op X aan een Schriftuurlijke studie onderwerpt. Lui die hun favoriete versie van een kunstenaar nog het liefst in amber laten stollen, is het meestal niet om de kunst te doen. Of zoals Dylan schreef in zijn vervalste autobiografie Chronicles: ‘Die mensen vergooien hun leven.’
‘Er komt een film over mij uit, A Complete Unknown (wat een titel!). Timothée Chalamet vertolkt de hoofdrol. Timmy is een briljante acteur dus ik ben er zeker van dat hij volstrekt geloofwaardig zal zijn als mij. Of een jongere versie van mij. Of een andere versie van mij.’ (Bob Dylan op X, 4 december 2024)
De historische reflex speelde danig op bij de lancering van de film. Zoals Dylans Fender Stratocaster de sixties in tweeën sneed, zo verdeelt A Complete Unknown zijn fandom. Wie naar de bioscoop gaat met de intentie aberraties op te lijsten, zal zich vermeien. Het moet gezegd: James Mangold permitteert zich nogal wat vrijheden.
De meeste daarvan zijn functioneel. Wat kan het me schelen dat Dylan in ’61 niet alleen in zijn taxi zat, dat hij niet de nacht doorbracht in het huis van Pete Seeger, dat zijn rosse liefde Suze Rotolo in ’62 langer dan drie maanden in Italië ging studeren – zolang ik Bobs schele gemis maar kan blijven beluisteren in Boots of Spanish Leather, dat hij over die periode schreef. Mangold knipt en plakt, versnelt en vertraagt, voegt personages samen en gomt er uit, goochelt met setlists en jaartallen. Als het de film coherentie en vaart geeft, ben ik er helemaal voor.
Dat Johnny Cash op De Grote Avond opduikt, terwijl hij dat jaar niet op Newport speelde, is wat flauw. Dat iemand in het publiek ‘Judas!’ schreeuwt, waarop Dylan ‘I don’t believe you. You’re a liar’ mompelt, wringt (iedereen weet toch dat dat pas gebeurde in Manchester op 17 mei 1966?), maar het sentiment klopt natuurlijk wel.
En klein detail: Dylan was nauw betrokken bij de totstandkoming van de film. Hij zat vier lange sessies samen met Mangold, las met hem hardop het script, herschreef dialogen en eiste op het einde dat er een volstrekt verzonnen passage zou worden toegevoegd. Wedden voor een Guinness dat het de scène is waarin Dylan de tv-show van folkicoon Pete Seeger binnenstapt en een song meespeelt met een onbestaande bluesheld (vertolkt door de zoon van Muddy Waters, trouwens)? Een knullig bruggetje dat Dylans verhoopte zalving door zijn bewonderde voorbeelden moet oproepen.
How does it feel, how does it feel? / To be on your own / With no direction home / A complete unknown / Like a rolling stone. (Bob Dylan, Like a Rolling Stone, release: 20 juli 1965)
Vergeet de kronieken nu even. Want uiteindelijk gaat A Complete Unknown niet over een elektrische gitaar, het gaat over een man die vecht tegen de eenzaamheid. Een muzikant die puzzelstukken van zichzelf vond in de muziek van Woody Guthrie en de menselijkheid van Pete Seeger, maar voelde hoe hij ze ontgroeide en niet anders kon dan hen teleurstellen. Die wel de woorden had om de oude generatie te desavoueren maar niet langer de stem van de jonge wilde zijn. En die daardoor geen andere keuze zag dan afstand te nemen van de vaders en van de kinderen, en te kiezen voor zichzelf, voor een ánder zelf – met koppigheid, met botheid, met doodsverachting. Het slotbeeld, Dylan die met een rotvaart wegstuift op zijn Triumph-motor, is de voorafschaduwing van zijn beruchte ongeval in ’66, het begin van jaren in de luwte.
‘Vergeet de kronieken nu even. Uiteindelijk gaat A Complete Unknown niet over een elektrische gitaar, maar over een man die vecht tegen de eenzaamheid.’
How does it feel to be on your own? Die vraag, verpakt in de rode zakdoek van een goochelaar, maakt van A Complete Unknown wellicht de meest dylaneske film die over Bob Dylan te maken valt.
A Complete Unknown
Vanaf 19.02 in de bioscoop.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
