‘A Chiara’ bewijst dat een maffiafilm niet stijf hoeft te staan van de coke, het geweld en de clichés

Dat bewijst A Chiara, waarin een meisje van vijftien een kant van haar vader ontdekt die ze niet kende.

Jonas Carpignano is dan wel in New York geboren, in de Bronx, hij betoont zich al een tijdje – eerder met Mediterranea (2015) en A Ciambra (2017) – een trefzekere chroniqueur van het hedendaagse leven in Calabrië, meer bepaald havenstad Gioia Tauro. In het ijzersterke A Chiara focust hij op de vijftienjarige Chiara, die achterhaalt dat haar vader voor de ‘ndrangheta werkt, de misdaadorganisatie die al eeuwen in de punt van de Italiaanse laars woekert. Een maffiafilm dus, but not as we know it.

‘Ik laat gewoon eens een ander gezichtspunt zien’, zegt Carpignano, zowel een intimus van de Belgische regisseur Fien Troch en haar man, monteur Nico Leunen, als een poulain van Martin Scorsese. ‘Wie blijft er achter na spectaculaire gebeurtenissen zoals een aanslag of arrestatie? Kinderen die ineens geen vader meer hebben omdat hij is gearresteerd of gevlucht. Zo’n film heb ik nog nooit gezien. En daarom heb ik hem gemaakt.’

Vroeg of laat achterhaalt iedereen dat ouders geheimen en gebreken hebben. Bij Chiara is dat geheim wel wat duisterder.

Jonas Carpignano: Voor mij is dat de kern. Mensen zijn er nogal happig op om over de criminele aspecten van de film te praten maar eigenlijk is A Chiara een universeel verhaal. Een meisje begint met eigen ogen naar de wereld te kijken en beseft dat ze op haar eigen kompas moet varen. Ik supporter voor iedereen die sceptisch staat tegenover wat hem of haar wordt verteld en die zelf nadenkt. Het is gevaarlijk om het dominante narratief zomaar te slikken.

Anderzijds kun je het niet als een detail afdoen wanneer je ouders banden met de georganiseerde misdaad blijken te hebben.

Carpignano: Je kunt niet ontkennen dat de ‘ndrangheta een grote rol speelt in het sociale weefsel van Gioia Tauro. Dat is al eeuwen zo. Maar het is fout te denken dat de ‘ndrangheta enkel daar actief is. Ze heeft tentakels in elk domein, in alle lagen van de bevolking. Het woord roept onmiddellijk beelden op van een maffiabende met immens veel macht en controle. Maar op lokaal niveau zijn er veel mensen bij actief die je bij gebrek aan een beter woord kunt omschrijven als arbeiders. Dat zijn geen masterminds of zware criminelen maar eenvoudige mensen die meegesleurd worden in de economie van een regio met een sterke misdaadorganisatie. Naar hun realiteit kijk ik.

Zonder te oordelen.

Carpignano: Ik vind dat vanzelfsprekend. Je kunt Chiara’s vader een maffioso noemen omdat hij werk verricht voor een organisatie met banden met de ‘ndrangheta. Maar hij is meer dan dat etiket. Je kunt in een moreel grijs gebied je brood verdienen en nog steeds heel erg om je dochter geven. Het is verkeerd te denken dat iemand die moreel ambigu werk verricht automatisch over de hele lijn slecht is. Het voelt juist om een stem te geven aan die mensen en hen te vermenselijken.

Hoe belandt iemand die in de Bronx geboren is in Gioia Tauro?

Carpignano: Ik liep school in New York maar bracht de winters en zomers meestal in Rome door. Op mijn achttiende mocht ik zelf beslissen en ik koos voor Italië. Wel heb ik eerst nog aan een Amerikaanse universiteit gestudeerd.

Ik trok naar Gioia Tauro om onderzoek te verrichten naar de rassenrellen van 2010 (meer bepaald in het aangrenzende Rosarno, nvdr.): tussen 2008 en 2016 probeerde een ongezien grote golf van migranten uit de sub-Sahara er een leven uit te bouwen. In de velden die de stad omringen, werden ze voor een hongerloon tewerkgesteld – sinaasappels plukken en zo. Met duizenden tegelijk sliepen ze in kartonnen dozen in enorme magazijnen zonder stromend water of sanitair. De lokale jeugd maakte er een sport van om ze te treiteren. In januari 2010 liep het mis. Twee jonge migranten werden doodgeschoten en een massa migranten bestormde de stad. Ramen sneuvelden, auto’s werden in brand gestoken. Ze deden al wat ze konden om de aandacht op hun ellendige omstandigheden te vestigen. Het leek me een belangrijk moment in de Italiaanse geschiedenis. Ik reisde af.

Dat verklaart nog niet waarom je in Gioia Tauro bent gebleven.

Carpignano: Er liepen daar zoveel journalisten rond dat mensen het gewoon werden overal standaardantwoorden op te geven. Hoe meer standantwoorden ik kreeg, hoe meer ik wilde weten wat er werkelijk speelde. Ik besefte dat er veel meer tijd nodig was om de dynamiek van de stad te begrijpen. Ik opende een winkeltje en deelde een flat met Koudous Seihon. Met hem heb ik Mediterranea gemaakt (waarin de Burkinees Seihon een gefictionaliseerde versie van zichzelf speelt, nvdr.). Van het ene kwam het andere. Ik ben daar nooit meer weggeraakt. In het begin was ik een outsider, nu ben ik een insider. Al mijn acteurs waren al vrienden vóór we samenwerkten. Het voelt daardoor nooit aan als werk. Dat is fantastisch.

Jonas Carpignano

Geboren op 16 januari 1984 in de Bronx, opgegroeid in New York en Rome.

Poulain van Martin Scorsese.

Buitengewoon sterk in samenwerkingen met niet-professionele acteurs.

Draait een door Cannes opgepikt drieluik omtrent de Calabrische havenstad Gioia Tauro. Mediterranea (2015) volgde een migrant, A Ciambra (2017) een jongen uit de Roma-gemeenschap en A Chiara de vijftienjarige dochter van een man die voor de georganiseerde misdaad werkt.