Tv-tip van de dag: ‘The Salt of the Earth’, een overdonderende docu over mens en natuur

‘Eén ding dat ik al wist over deze Sebastião Salgado is dat hij echt om mensen geeft. Per slot van rekening zijn mensen het zout der aarde’, zo zegt Wim Wenders het in de trailer van deze biografische documentaire over wereldberoemde de Braziliaanse fotograaf.

Sebastião Salgado is een Braziliaanse fotograaf die wereldberoemd werd met zijn reportages over gelukzoekers, over slachtoffers van hongersnood en volkerenmoord, over de mens – en de natuur.

U kent zeker de hallucinante beelden uit zijn boek Workers (1993), waarvoor hij onder meer naar Serra Pelada trok, ooit de grootste goudmijn van Brazilië. Dat leverde boschiaanse beelden op van duizenden mensen die als mieren naar boven klimmen, zware zakjes aarde op de rug. Workers is Salgado ten voeten uit. Van theeplukkers in Rwanda tot brandweerlieden in de Koeweitse oliewinning: Salgado legt de zwoegende en ploeterende mens vast in overdonderend zwart-wit, met de natuur als imposant decor.

Zijn diepe liefde en respect voor de natuur kreeg Salgado, geboren in 1944, van thuis mee: een boerderij in de Braziliaanse deelstaat Minas Gerais, waar hij samen met zijn zeven zussen opgroeide. In 1969 ontvluchtte hij de politieke dictatuur om in Parijs economie te gaan studeren. Later werkte hij een tijdje voor de Wereldbank in Londen – vandaar zijn interesse voor de verwoestende effecten die de economie op mensen kan hebben – om vervolgens rusteloos met zijn camera van continent naar continent te trekken, op zoek naar antwoorden op de vraag wat mensen drijft.

Wim Wenders toont Salgado, die toen hij zijn documentaire draaide al tegen de zeventig liep, aan het werk tussen de Papoea’s op Nieuw-Guinea maar hij laat hem vooral zelf aan het woord terwijl ze samen door zijn oeuvre bladeren. Daarbij diept hij menige anekdote op bij de spectaculair belichte foto’s uit Other Americas (1986), Migrations (2000) of Africa (2007) winnen ze nog aan impact, ontstaat er ook een emotionele intimiteit. Dat gevoel wordt nog versterkt omdat Salgado’s oudste zoon Juliano, die coregisseerde, vertelt over zijn gevoelens als kind voor zijn afwezige vader en over de rol van Lélia Wanick, Salgado’s vrouw, die haar werk als architect opgaf nadat hun tweede zoon Rodrigo met het downsyndroom was geboren. Over de controverse rond zijn werk – sommigen hebben de fotograaf beschuldigd van het esthetiseren van de menselijke ellende – wordt met geen woord gerept.

Salgado raakte ontgoocheld in zowel de fotografie als in de mensheid in het algemeen nadat hij tijdens de genocide in Rwanda had verbleven. Heil vond hij opnieuw in de natuur: samen met Lélia transformeerde hij de door droogte geteisterde ouderlijke boerderij opnieuw in een subtropisch regenwoud door er twee miljoen bomen te planten. En als een Darwin met een camera begon hij verwoed te werken aan Genesis (2013), een prachtige ode aan de ongerepte natuur, dieren en de weinige inheemse volkeren die onze planeet nog kent.