De docu The Waldheim Waltz reconstrueert de affaire rond Kurt Waldheim, het meest sensationele naoorlogse nazidossier.
‘Ik heb tijdens de oorlog niets anders gedaan dan honderdduizenden andere Oostenrijkers: ik heb mijn plicht als soldaat vervuld.’ Zo verdedigde Kurt Waldheim zich in maart 1986 tegen aantijgingen over zijn oorlogsverleden. Waldheim was in de jaren zeventig secretaris-generaal van de VN geweest en was op dat moment kandidaat-president van Oostenrijk. De docu The Waldheim Waltz reconstrueert de affaire, het meest sensationele naoorlogse nazidossier.
Het begon allemaal toen het tijdschrift Profil uitbracht dat Waldheim in zijn autobiografie het een en ander over zijn oorlogsverleden had weggelaten. Kort daarna verklaarde het Joods Wereldcongres dat de commissie Oorlogsmisdaden van de VN na de oorlog had geoordeeld dat Waldheim betrokken was bij nazimisdaden en gearresteerd moest worden.
De vraag die de film centraal stelt, is hoe Oostenrijk met zijn oorlogsverleden omgaat.
De aantijgingen werden er de maanden daarna niet minder op. Waldheim gaf toe dat hij weet had van represailles tegen partizanen, maar beweerde dat hij nooit een partizaan had gezien, laat staan op een van hen had geschoten. Naar aanleiding van Waldheims bewering dat hij lid zou zijn geweest van de bereden brigade van de SA maar dat hij alleen af en toe met hen uit rijden ging, sneerde de toenmalige kanselier Fred Sinowatz: ‘We nemen er nota van dat Waldheim niet bij de SA was, alleen zijn paard.’
Dat de zaak zo gevoelig lag, had ermee te maken dat Oostenrijk weigerde zijn rol in de Holocaust te erkennen. De mythe dat de Oostenrijkers de eerste slachtoffers van de nazi’s waren, werd in heel wat officiële toespraken en heimatfilms uitgedragen. Waldheim won de verkiezingen trouwens, maar zou zich niet meer kandidaat stellen voor een tweede ambstermijn.
Regisseur Ruth Beckermann (°1952), de dochter van Holocaustoverlevenden, nam destijds zelf deel aan de protesten tegen Waldheim. Ze bouwde haar documentaire netjes chronologisch op met beelden die ze toen zelf geschoten heeft en materiaal dat ze in allerlei archieven in binnen- en buitenland opduikelde. Niet alleen werd Waldheims Walzer, zoals de originele titel luidt, dit jaar op de Berlinale onderscheiden als beste documentaire, het is ook de Oostenrijkse inzending voor de Oscars.
De vraag die de film centraal stelt, is hoe Oostenrijk met zijn oorlogsverleden omgaat. Maar dat Waldheim zich onder meer verdedigde door de pers aan te vallen – ‘De internationale pers wordt gedomineerd door het Joodse Wereldcongres, dat is wel bekend’ – klinkt ook in onze tijd bekend. Zoals schrijver Peter Turrini ergens in de docu opmerkt: ‘Wat voor zin heeft de vraag of we in 1938 laf of moedig waren? De vraag is alleen of we vandaag laf of moedig zijn.’
The Waldheim Waltz
Woensdag 19/12, 23.35, NPO 2
