Tv-tip: ‘The Square’ zet de mens als kuddedier ongenadig in zijn blootje

‘Deels een sociologisch experiment, deels stand-upcomedy’, zo omschrijft de regisseur zijn film The Square, waarmee hij in Cannes de Gouden Palm won.

Het vierkant uit de titel van deze film is een op de grond getekend, lichtgevend vierkant in het X-Royal-museum in Stockholm. Wie in dat kunstwerk gaat staan, heeft het recht om hulp te vragen aan passanten. Dat strookt mooi met de humanistische waarden van hoofdcurator Christian. In theorie.

Tijdens de voorbereiding van de expo waar het vierkant deel van uitmaakt, wordt de zelfingenomen Christian (Claes Bang) het slachtoffer van een vreemd incident: nadat hij op straat een mishandelde vrouw te hulp is gesneld, blijken zijn portefeuille en zijn smartphone verdwenen, gestolen neemt hij aan. Met zijn computer kan hij de telefoon tracken naar een flatgebouw in een probleemwijk. Waarop hij in zijn splinternieuwe Tesla springt om in alle brievenbussen van het pand een anonieme dreigbrief te stoppen: hij eist dat zijn bezittingen in een nabijgelegen 7-Eleven worden gedropt. Het dreigement werkt: zijn portefeuille en smartphone worden onaangeroerd afgegeven.

Wat later loopt Christian op een feestje journaliste Ann (Elisabeth Moss) tegen het lijf, die hem eerder geïnterviewd heeft. Ze belanden in bed, maar na de seks weigert hij het condoom aan haar te geven, omdat hij niet vertrouwt dat ze het effectief weg zal gooien, maar misschien eerder op zijn zaad uit is. Terwijl hij zich zo om andere dingen bekommert, lanceren marketingjongens een desastreuze promovideo voor de tentoonstelling, een video die hij wel heeft goedgekeurd maar nooit bekeken. En tot overmaat van ramp arriveert in de 7-Eleven nog een tweede pakketje.

Het pièce de résistance van The Square is de scène die u misschien al kent: op een chic diner voor sponsors krijgen de gasten, piekfijn uitgedost in tuxedo en galajurk, te horen dat ze zich nu in de jungle bevinden en geconfronteerd zullen worden met een wild beest. ‘Zoals u weet wordt het jachtinstinct getriggerd door zwakte. Als u blijk geeft van angst, zal het dier dat bespeuren.’ Het dier is een performancekunstenaar die op de tafels springt en een agressieve gorilla-act opvoert.

‘Deels een sociologisch experiment, deels stand-upcomedy’, zo omschrijft de Zweedse filmmaker Ruben Östlund deze bijtende satire op de kunstwereld waarmee hij twee jaar geleden de Gouden Palm won in Cannes. Als u Östlunds vorige film Turist gezien hebt, waarin een echtgenoot zijn gezin even ‘vergeet’ wanneer ze op skivakantie door een lawine bedolven dreigen te worden, kunt u zich enigszins voorstellen wat u mag verwachten. Andermaal zet Östlund het kuddedier mens in zijn blootje.

En veel daarvan sluit kort aan bij de realiteit. Zo heeft de regisseur zelf in het Zweedse stadje Värnamo een installatie gemaakt met een soortgelijk vierkant. U zult in kunstenaar Julian trouwens Dominic West, McNulty uit The Wire, herkennen. Julian hult zich in een pyjama en draagt een bril met geel gekleurde glazen, een beetje veel zoals kunstenaar-regisseur Julian Schnabel, en een van Julians werken wordt door de schoonmakers per ongeluk bij het huisvuil gezet, iets wat ook Damien Hirst is overkomen.