Abonneer
Abonneer

David Letterman: de grimmige komediekoning neemt afscheid

David Letterman in 2012, bij de toekenning van de Kennedy Center Honors © REUTERS
Rudi Rotthier
Rudi Rotthier Knack-correspondent in de Verenigde Staten
Knack-correspondent in de Verenigde Staten 19-05-2015, 08:08 Bijgewerkt op: 16-09-2021, 20:31

‘Ik beschouw het niet als pensionering’, zei de nu 68-jarige David Letterman in een van zijn laatste shows: ‘Ik beschouw het als een permanente schorsing’. Letterman, de koning van Late Night, gaat morgen met pensioen.

Bekijk ook:

Van Stomme Huisdierentrucjes tot een seksschandaal: David Letterman in 10 fragmenten

David Letterman was gevaarlijk. Niet echt gevaarlijk zoals een massamoordenaar dat is, maar gevaarlijk voor een gastheer van een tv-show. Oncomfortabel. De andere komieken van de late avond op de grote netten in de VS praten braafjes hun gasten naar de mond. Doen alsof hun films godsgeschenken zijn. En doen aan opbod in nietszeggendheid.

Letterman gaf zijn gasten meestal wel de tijd om hun promotie te doen. Maar daarnaast kon hij onverwacht uit de hoek komen. Toen Paris Hilton, ooit bekend om haar bekendheid, haar pas gelanceerde parfum in zijn uitzending kwam promoten, vroeg hij haar eindeloos uit over haar periode in de gevangenis. Hilton stribbelde tegen, wilde grappen over haar productenlijn, die niet kwamen.

Letterman kon gasten politiek hard aanpakken. De grootheid van Fox News, Bill O’Reilly, die er zelf om bekend staat dat hij tegenstrevers afblaft, kreeg het met Letterman aan de stok over de oorlog in Irak. O’Reilly dacht er anders over maar Letterman won dat debat. “Ik heb de indruk dat 60 procent van wat je vertelt crap is”, zei hij. Hij sprak meestal met een air van “ik ben maar een simpele komiek, ik weet niets”.

Ook altijd met enige zelfrelativering en zelfs zelfhaat, hij pakte in zijn uitzendingen niemand zo hard aan als zichzelf. Maar met O’Reilly leek hij het te menen.

Weerman

Dat air van “ik weet niets” had hij uit zijn geboorteplaats meegekregen, Indianapolis, een stad zonder pretentie, waar hij in 1947 in een middenklassegezin geboren was. Zijn gevoel voor humor had hij misschien van zijn moeder, die later voor het programma van haar zoon nog verslag zou uitbrengen van de Olympische Winterspelen in Oslo.

Letterman wou van jongsaf op tv komen. Hij werd weerman bij een lokaal tv-station, hij had het over gevechten tussen wolken, sensuele cyclonen, hij bracht gelukwensen over voor stormen die orkaankracht ontwikkelden, en als er nog tijd over was, konden de kijkers ook vernemen welk weer het ’s anderdaags zou zijn.

Hij trok naar LA, waar hij terechtkwam in een groep met zijn latere vriend/vijand Jay Leno.

Hun god was Johnny Carson, de anchorman voor de Tonight Show, toen het onbetwist laatavondprogamma in de VS, bijna verplichte kijkstof. Letterman zei later dat hij wist dat de baan van Carson voor hem het ideaal was: grappen maken, met mensen praten.

Gemiste opvolging

Leno en Letterman waren als jonge komieken vaak te gast bij Carson. Carson zag in Letterman zijn opvolger, Letterman kreeg, ter opwarming, het tv-uur na Carson, waar hij samen met muzikant Paul Shaffer onder strikte voorwaarden optrad. Veel mocht niet (hij mocht in eerste instantie geen monoloog afsteken) en in de plaats daarvan ontwikkelde hij andere, wat uitzinnige ideeën.

De top tien-lijsten, die tot het eind deel bleven van zijn dagelijks repertoire, de stupid pet tricks, een eindeloze parade van dieren die niet al te veel kunnen, dingen stuk gooien van het dak. Het woord dat vaak gebruikt werd als het over hem ging, was ‘goofy‘: geschift. Maar ook, dus, gevaarlijk.

NBC, de zender van Johnny Carson en Letterman, was gekocht door energiegigant General Electric (GE). Letterman wilde voor zijn show (zie de top tien) een geschenk naar de nieuwe eigenaren brengen. Dat liep niet gesmeerd. Er ontstond na de uitzending een nieuw begrip: de GE-handdruk (dat is een handdruk zonder dat de hand geschud wordt). GE was niet blij.

Of dat nog speelde toen de opvolging van Carson aan de orde was, is niet duidelijk. Carson zelf had een duidelijke voorkeur voor Letterman. Maar de bazen van NBC, die eerst nochtans aan Letterman gezegd hadden dat het in kannen en kruiken was, kozen voor Jay Leno.

Leno was de meest frequente gast van Letterman geweest. Ze beschouwden mekaar als vrienden. Hij was de betere komiek, bleef Letterman ook naderhand herhalen. Ineens waren ze erfvijanden, die in de pers hun oorlog uitvochten.

Dubbele nederlaag

Letterman verhuisde naar CBS, en begon zijn eigen programma, de Late Show, in New York, in concurrentie met Leno in LA.

Eerst won hij de ratings, misschien uit sympathie van de kijker met de verliezer, maar de minder bijtende, wat sullige, apolitieke humor van Leno bleek uiteindelijk populairder, meer verteerbaar voor het slapen gaan.

De dubbele nederlaag, eerste bij de toekenning van de baan, en dan in de ratins, werd een blijvende wonde, ook al verdiende hij vele miljoenen per jaar, ook al bleef Carson tot het eind grappen leveren aan vriend Letterman en was hij, voor zijn allerlaatste tv-optreden, te gast bij Letterman.

De Late Show ging door in het Ed Sullivan Theater
De Late Show ging door in het Ed Sullivan Theater© EPA

De kwaliteit was beter bij Letterman, zegden zijn vakgenoten.

De nu ruim 6.000 afleveringen die hij over 33 jaar heeft afgeleverd waren ongelijk van kwaliteit. Dat geeft hij nu zelf toe. In de concurrentieslag met Leno verloor hij naar eigen zeggen de essentie af en toe uit het oog.

Er bleef genoeg te beleven. Er waren de conflictjes (met Cher, die hem in de uitzending een “asshole” noemde, met Oprah, uiteraard met Leno), er waren de grote liefdes (Julia Roberts), er waren de muzikale favorieten (Warren Zevon), de momenten van voorzichtige, publiciteit brengende controverse (Drew Barrymore die haar borsten flashte voor zijn verjaardag, Madonna (die een eindeloze serie weggebiepte fucks aan mekaar breide) er waren de trouwe gasten (Bill Murray, Bruce Willis, Steve Martin) en de steeds minder verhulde politieke en persoonlijke sympathieën en antipathieën.

Hij was, dat bevestigde hijzelf het vaakst, geen aangenaam man, hij was stuurs en teruggetrokken. Niemand werd bij hem thuis uitgenodigd. Pas op late leeftijd kreeg hij zijn depressies en sombere gedachten met pillen onder controle. Hij liep de zorgen van zich af (toen hij problemen met zijn hart kreeg, was dat de eerste vraag die aan de specialist stelde: zal ik nog kunnen hardlopen? “Als ik niet ren, kan ik dit programma niet maken”).

Virtuoos

Hij was een virtuoos van het gesproken woord, een communicator, die zijn publiek kon toespreken en raken nadat hij in 2000 met zijn hartproblemen – een vijfvoudige overbrugging – vele weken buiten strijd was geweest, of nadat in 2001 de Twin Towers in New York waren ingestort.

Zijn hoogtepunt als communicator viel samen met een dieptepunt in zijn leven. Een producer probeerde hem 2 miljoen af te luizen. Als Letterman niet dokte, zou hij materiaal bekendmaken over de affaire tussen Letterman en een stagiaire. Letterman was net getrouwd, net vader geworden, maar zag, zei hij later, geen andere mogelijkheid dan eerlijk te zijn. Tot zijn verbazing, dat zei hij ook later, had CBS hem niet terstond ontslagen.

Hij begon zijn uitzending met een monoloog van 10 minuten over de afpersingsaffaire. Zoveel jaar nadat Bill Clinton eindeloos gelogen had over Monica Lewinsky, speelde Letterman open kaart (bekijk het fragment in de top tien). Het verschil met Clinton was, schreef columniste Maureen Dowd, dat Letterman zijn publiek wel vertrouwde.

De voorbije weken waren tegennatuurlijk. Een eindeloze parade aan bekend volk, tot en met, afzonderlijk, Barack en Michelle Obama, kwamen hun liefde voor Letterman bezingen, op een manier die hijzelf gênant moet vinden. Hij liet het zich overkomen.

Hij had graag nog verdergewerkt, zei hij in Rolling Stone (ook dat nog: de notoir schuchtere Letterman heeft meerdere interviews gegeven), maar dan misschien 2-3 dagen per week, of 1 à 2 weken per maand. Maar zo’n programma bestaat er niet.

De show, zei hij ook nog, was de voorbije jaren niet meer het belangrijkste in zijn leven. Hij kwam minder vaak op kantoor. Hij volgde de repetities niet meer. Hij heeft samen met zijn zoontje leren skiën. Hij houdt van zijn ranch in Montana. Hij kijkt met angst en een verse voorraad pillen uit naar de toekomst. Hij noemt zichzelf permanent geschorst in afwachting van wat komt.

Tijdens de nazomer volgt Stephen Colbert hem op.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content