Wat met een documentaire over een pedofiel waarin de ouders van het slachtoffer even erg zijn?

Sinds Netflix de documentaire Abducted in Plain Sight (2017) heeft aangekocht, regent het online beschuldigingen. Niet de pedofiel die het meisje Jan Broberg in de seventies misbruikt en tot twee keer toe ontvoerd heeft, wordt daarbij geviseerd, wel documentairemaakster Skye Borman en de ouders van Jan, die alles onder hun neus zagen gebeuren. ‘Het zijn zelf psychopaten.’

‘Alles bij elkaar heb ik om en bij tweehonderd keer seks met hem gehad’, zegt slachtoffer Jan Broberg, nu 56, aan het einde van de film. We weten dan al dat ook haar beide ouders een seksuele relatie hebben gehad met Robert Berchtold, een vriend des huizes, en dat die haar twee keer, in 1974 en 1976, ontvoerd heeft. Vóór de eerste ontvoering had hij al een tijdlang bij de toen elfjarige Jan in bed geslapen, nadat hij Bob en Mary Ann, pa en ma Broberg, had wijsgemaakt dat dat moest van zijn therapeut. Ná de eerste ontvoering wist hij zich weer in het huishouden binnen te werken en zijn relatie met zowel de moeder als de dochter te hervatten. Hij overtuigde Mary Ann om Jan naar hem te sturen, voor een vakantiejob in zijn pretpark. Hij ontvoerde haar een tweede keer en bracht haar onder in een katholiek internaat. Aan de nonnen vertelde hij dat hij een CIA-agent was, en of ze ‘zijn dochter’ (Jan dus) wilden opvangen terwijl hij op missie was.

Een van de weinige dingen waarover na het bekijken van Abducted in Plain Sight geen discussie bestaat, is dat Robert Berchtold – of ‘B’, zoals iedereen hem ook na de feiten blijft noemen – een meesterlijke manipulator was. Zijn grooming was du jamais vu. Zo liet hij Jan geloven dat ze een buitenaardse prinses was, die vóór haar zestiende met een mens moest paren om haar ras voor de ondergang te behoeden. Een leugen die ze pas zou ontdekken op de dag na haar zestiende verjaardag, toen ze moest vaststellen dat de wereld dan toch niet vergaan was. Ze zegt op een gegeven moment: ‘Ik heb nooit meer van iemand zoveel gehouden als van B.’

Maar waarom mocht Berchtold na die eerste ontvoering opnieuw bij de Brobergs binnen, in plaats van levenslang te krijgen? Waarom mag een veroordeelde pedofiel een ‘family-fun park’ openen? En kan het echt dat twee volwassen mensen zo naïef zijn als Bob en Mary Ann, of zijn ook zij psychopaten die een spelletje met de kijker spelen? Abducted in Plain Sight roept veel meer vragen op dan het beantwoordt.

Het verhaal wordt verteld door Bob, Mary Ann, hun drie dochters, één FBI-agent en de broer van Berchtold – Robert pleegde zelfmoord in 2005. Hun getuigenissen worden aangevuld met audio-opnames (home recordings en FBI-tapes), brieven tussen Berchtold en Jan en korte stukjes re-enactment. Een voice-over is er niet, evenmin als enige andere vorm van duiding of context. We komen zelfs niet te weten dat de volwassen Jan een actrice is met een redelijk palmares in series en televisiefilms.

Voor die aanpak krijgt regisseur Skye Borgman kritiek, onder anderen van journalisten die vinden dat haar film ‘door de opeenvolging van uitzinnige feiten en een gebrek aan exegese’ zijn doel voorbijschiet: het taboe omtrent seksueel misbruik doorbreken. Maar Abducted in Plain Sight is geen krantenartikel, het is een film. Een goeie film zelfs, gemaakt aan de hand van een reeks esthetische overwegingen. Borgman wilde een verhaal vertellen en heeft daarvoor een volgens haar passende vorm gekozen – in alle vrijheid, zoals het hoort. Het is aan de kijker om wat hij ziet te lijf te gaan met zijn eigen setje normen en waarden. Wie Lolita leest, moet ook zelf de vragen stellen.

***

En hoe zit het met de ouders? Van Borgman krijgen ze volop de kans zich als slachtoffers te presenteren, maar veel kijkers hebben ze daarmee niet overtuigd. Op Twitter en de nieuwssite Reddit worden Bob en Mary Ann bijna unaniem weggestemd als psychopaten die even erg zijn als de pedofiel die hun dochter misbruikt heeft. Maar Jan neemt hun verdediging op: ‘Mijn ouders waren goedgelovig en werden gemanipuleerd door een zware, criminele sociopaat.’ Moeilijk te vatten als je alle feiten kent, maar het klopt dat het koppel op geen enkel moment werd vervolgd voor wat er gebeurd is.

Berchtold was echt goed in wat hij deed. Als manipulator speelde hij in dezelfde categorie als een Charles Manson, en er zijn wel meer gelijkenissen. Net als Manson gebruikte hij seks als wapen: door eerst Bob en Mary Ann te verleiden speelde hij het gezin uit verband. Hij maakte ook dankbaar gebruik van hun religie. Terwijl Manson een hele nieuwe geloofsleer uit de grond moest stampen om zijn Family te laten doen wat hij wilde, had B in het godvrezende Idaho van de vroege jaren zeventig alles wat hij nodig had: de Church of Jesus Christ of Latter-Day Saints, de mormonen. Er zit veel religie in Abducted in Plain Sight, maar je moet het willen zien.

En toch weegt de feitenlast zwaar voor Bob en Mary Ann, die zich iets te gretig achter hun naïviteit verstoppen. ‘Mijn ouders waren meesters in ontkenning’, zegt een van de andere dochters. Toen ze na de eerste ontvoering bezweken voor Berchtolds chantage (‘Ik vertel iedereen wat Bob en ik in die auto gedaan hebben’), maakten ze bovendien de onvergeeflijke fout hun goede naam boven het welzijn van hun dochter te plaatsen. De liefde voor hun kinderen is nochtans niet gespeeld, en dat choqueert nog het meest: Jan Broberg groeide níét op tussen een stelletje gedegenereerden, maar in een liefdevol middenklassegezin dat jaren later nog altijd breed glimlachende familiefoto’s maakt. Bob Broberg, die in 2017 overleed, was een bloemist die ’s ochtends piano speelde om zijn dochters te wekken: daar spreekt alleen maar affectie uit, en misschien een klein beetje homoseksualiteit.

Grooming, brainwashing en religie: dat zijn de thema’s die Skye Borgman wil verkennen als ze de kans zou krijgen om een vervolg te draaien op Abducted in Plain Sight, maar voorlopig moet u het met dit curieuze, afschuwelijke tijdsdocument stellen. Veel denkgenot.