The People versus O.J. Simpson: Waarom een oude moordzaak nog steeds hot is

Twintig jaar geleden hield het proces van O.J. Simpson pers en publiek in de Verenigde Staten and beyond in de ban. The People v. O.J. Simpson, een serie over de moordzaak, doet dat nu nog eens over, en laat je begrijpen hoe een ogenschijnlijk schuldig man toch vrijgesproken kon worden.

Een betere reclamecampagne kun je je niet wensen. The People v. O.J. Simpson: American Crime Story, een tiendelige serie die de beruchte moordzaak van ex-footballspeler O.J. Simpson reconstrueert, was in de VS nauwelijks een paar afleveringen ver of het raakte bekend dat er op het landgoed waar Simpson vroeger heeft gewoond een mes was gevonden. In 1994 werden Simpsons ex-vrouw Nicole Brown en haar nieuwe vriend Ronald Goldman dood aangetroffen in de tuin van Browns huis in Los Angeles. De verdenking viel al snel op O.J. Simpson, een beroemde footballspeler en acteur (in onder meer The Naked Gun), maar die ontkende en werd na een lang proces vrijgesproken. Er waren nochtans heel wat bewijzen tegen hem, maar het moordwapen zelf – dat misschien de doorslag had kunnen geven – kon nooit opgespoord worden. Het enige wat de politie zeker wist, was dat Brown en Goldman neergestoken waren, met een mes.

Aan de zaak zal dat niets meer veranderen, aangezien Simpson al berecht en onschuldig bevonden is, maar de vondst maakte alles natuurlijk weer actueel. Niet dat The People v. O.J. Simpson dat extraatje echt nodig had, want in de VS staan de moorden en het daaropvolgende proces zodanig in het collectieve geheugen gegrift dat de tv-serie sowieso al de nodige aandacht kreeg. In Europa was Simpson destijds een veel minder grote beroemdheid en maakte de zaak minder ophef, al zullen diegenen onder ons die oud genoeg zijn zich vast nog de beelden herinneren van Simpson die in zijn witte Bronco over de snelwegen van Los Angeles raast, achternagezeten door de politie.

Misschien net daarom is de serie – los van het feit dat het gewoon uitstekende tv is – ook hier niet te missen: The People v. O.J. Simpson legt uit waarom de hele zaak zo tot de verbeelding sprak in de VS, en hoe het kon dat een man die ogenschijnlijk alle bewijzen tegen had toch vrijgesproken kon worden.

The People v. O.J. Simpson surft mee op de huidige populariteit van true crime, de honger bij het publiek naar series en documentaires die gebaseerd zijn op echte misdaadzaken. Maar dit is geen journalistiek werk in de trant van Netflix-reeks Making a Murderer of de HBO-docu The Jinx. De serie is in de eerste plaats uitstekend entertainment, zoals je dat ook mag verwachten van Ryan Murphy, de man achter onder meer Glee, Nip/Tuck en American Horror Story. Er zit vaart in, veel zwarte humor en een stevige scheut rock-‘n-roll – zo gebeurt de klopjacht op Simpsons Bronco op de tonen van Sabotage van de Beastie Boys. Een flinke dosis camp – een constante bij Murphy – ontbreekt evenmin, met enkele personages en acteurs die op het randje van het karikaturale balanceren; zeker John Travolta lijkt zich kostelijk te amuseren als de excentrieke ‘advocaat van de sterren’ Robert Shapiro.

Maar de serie probeert ook de tijdgeest van toen te vatten, en te tonen dat de manier waarop de zaak-Simpson is afgehandeld haar wortels had in de maatschappelijke ontwikkelingen in de VS begin jaren negentig. Ze begint niet toevallig met beelden van de gewelddadige arrestatie van de zwarte man Rodney King in Los Angeles begin 1991, en van de rellen die er in de Californische stad uitbraken toen de blanke politieagenten die King op de amateurvideo duidelijk mishandelden vrijgesproken werden. De boodschap is meteen duidelijk: een zwarte man die beschuldigd werd van de moord op een blanke vrouw en haar blanke vriend, in een kruitvat als LA kon het niet anders dan dat de zaak een raciale ondertoon zou krijgen.

De gespannen verhouding tussen de blanke en zwarte bevolking van LA – en bij uitbreiding de hele VS – loopt als een rode draad door de hele serie. Johnnie Cochran, een van de advocaten van O.J., wordt door de politie tegengehouden omdat hij als zwarte met een iets te chique auto door een blanke wijk rijdt, en moet vervolgens voor de ogen van zijn twee dochtertjes geboeid op de motorkap gaan liggen. Cochran komt ook pas in het verdedigingsteam wanneer de hoofdadvocaat, de blanke Robert Shapiro, doorheeft dat het lonend kan zijn om de rassenkaart te trekken, en de man in dat geval een belangrijke aanwinst kan zijn omdat hij het ‘downtown dialect’ spreekt en de juiste ‘optics’ heeft – twee eufemismen die de hele serie door gebruikt worden. Aan de kant van de aanklagers zit eveneens een zwarte advocaat, de jonge Christopher Darden. In een van de indrukwekkendste rechtbankscènes uit de eerste afleveringen gaan hij en Cochran met elkaar in discussie over de vraag of het woord ‘nigger’ gebruikt mag worden tijdens het proces.

De makers van The People v. O.J. Simpson slagen er op die manier in ook iets te vertellen over de VS van vandaag, waar politiegeweld tegen zwarten allerminst uitgeroeid is en een beweging als Black Lives Matter nog elke dag aanzwelt. Aan de andere kant was O.J. Simpson natuurlijk niet meteen de perfecte ‘poster boy’ voor de achtergestelde positie van de zwarte bevolking in de VS, met zijn dure sponsorcontracten en chic huis in Los Angeles. Wanneer in de serie de jury voor het proces samengesteld moet worden, merkt hoofdaanklager Marcia Clark tegen een collega ironisch op dat Simpson net als iedereen het recht heeft om beoordeeld te worden door ‘een jury van zijn gelijken: rijke blanke mannen van middelbare leeftijd’. Voor Shapiro en Cochran is zeggen dat Simpson erin geluisd is door racistische blanke politieagenten ook in de eerste plaats een strategie, niet een logische gevolgtrekking uit de bewijzen die voorliggen.

En voor Simpson is de kleur van zijn huid in het begin evenmin een issue. Wanneer zijn advocaten hem voor het eerst hun plan uitleggen, roept hij uit: ‘I’m not black, I’m OJ!’ Dat ene zinnetje zegt alles over de tweede rode draad in de serie: bekendheid. The People v. O.J. Simpson gaat evenveel over roem als over ras, over hoe in een gemediatiseerde wereld een ordelijk proces onmogelijk is en de schuldvraag bijna irrelevant wordt. De zaak-Simpson was het eerste showbizzproces dat de Amerikaanse nieuwszenders 24 uur per dag volgden en tot in de meest verborgen hoekjes uitspitten, de eerste rechtszaak die in die mate uitgroeide tot een publiek spektakel. Zoals de producer van tv-zender NBC zegt wanneer hij het bevel geeft om de uitzending van een basketbalwedstrijd te onderbreken voor beelden van de achtervolging: ‘O.J. is news, entertainment ánd sports.’

Veel mensen die van dichtbij of veraf bij de zaak betrokken waren, werden van het ene moment op het andere beroemd, zoals Robert Kardashian. De advocaat (gespeeld door David Schwimmer, in zijn beste geslagenhondmodus, zoals we die kennen uit Friends) was een goede vriend en vertrouweling van O.J. en geloofde – zowat als enige in zijn omgeving – honderd procent in diens onschuld. Kardashian werd dan ook bijna automatisch lid van Simpsons verdedigingsteam en kwam daardoor veelvuldig op televisie en in de pers. Bij de start van de derde aflevering gaat hij op restaurant met zijn vier kinderen, Kourtney, Kim, Khloé en Rob. Het is vaderdag en er staat een lange rij te wachten, maar als Robert aan een dienster vraagt of er toevallig nog een plaatsje is, herkent die hem meteen en mogen hij en zijn kinderen voor. Dat hun papa beroemd genoeg is om op zo’n bevoorrechte manier te worden behandeld, zorgt voor opwinding bij de kroost, maar Robert spreekt hen aan tafel streng toe. ‘We zijn Kardashians’, zegt hij. ‘En in deze familie is een goed mens en een trouwe vriend zijn belangrijker dan beroemdheid. Roem is vluchtig. Leeg. Roem betekent helemaal niets zonder een rechtschapen hart.’

The People v. O.J. Simpson spreekt zich nooit echt eenduidig uit, maar onderhuids voel je wel dat de makers geloven dat Simpson schuldig was. Gaandeweg begrijp je hoe het kan dat hij toch vrijgesproken werd, ondanks de bewijzen en ondanks het feit dat hij zijn ex in het verleden al mishandeld had. ‘We’re gonna look like morons’, zegt Marcia Clark wanneer ze samen met haar collega’s naar het liveverslag van de achtervolging zit te kijken. Dat imago van idioten hebben de aanklagers inderdaad nooit meer kunnen afschudden. Ze waren te zeker van hun zaak en hielden te weinig rekening met de raciale component – ze hadden bijvoorbeeld geen bezwaar tegen zwarte juryleden, terwijl Cochran goed wist dat één believer in zijn racismetheorie volstond om de jury te blokkeren. Ze wisten ook helemaal niet hoe ze moesten omgaan met de tabloidisering van het hele proces, zeker toen Clark zelf het mikpunt werd van de schandaalpers, met verhalen over haar seksleven, haar echtscheiding en op een bepaald moment zelfs haar kapsel.

De advocaten van O.J. Simpson van hun kant speelden wel perfect in op de mediahonger naar sappig nieuws en eenvoudige quotes, en op de raciale gevoeligheden. Shapiro en Cochran beseften al snel dat je een proces dat zich voor het oog van de publieke opinie afspeelt ook wint met het beste verhaal, niet met de beste bewijzen. In de zaak-Avery, uit Making a Murderer, was ‘hij heeft het gedaan’ de simpelste theorie, bij O.J. Simpson was dat de thesis van Cochran – dat de racistische politie van Los Angeles een belangrijk zwart icoon wilde neerhalen. ‘Juryleden gaan mee in het meest steekhoudende verhaal’, zegt Cochran in de serie tegen zijn collega-advocaten wanneer hij zijn strategie uitlegt. ‘Onze taak is een verhaal vertellen.’ Het was ook de job van de makers van The People v. O.J. Simpson, en ze hebben dat met evenveel verve gedaan.