Nee, Black Lives Matter had niets te maken met het schrappen van ‘Little Britain’

Nu de rook is verdwenen: de reactie op de tijdelijke verwijdering van één 45 jaar oude aflevering van Fawlty Towers was buiten proportie. En het is niet de eerste keer dat dat gebeurt.

Mocht u op zoek zijn naar een probaat middel om de voltallige Vlaamse intelligentsia simultaan op hun paard te krijgen, dan hebt u sinds deze maand uw antwoord: Britse comedy. De kans is klein dat het u ontgaan is, heel klein, maar twee weken geleden raakte bekend dat BBC in alle stilte een aantal reeksen uit zijn streamingcatalogus had verwijderd. Meer bepaald: reeksen die gebruikmaakten van blackface. De bekendste was Little Britain, een sketchprogramma uit 2003. Little Britain maakte er een punt van om met zo veel mogelijk minderheden te lachen – corpulente mensen, gehandicapten, homo’s, travestieten – maar de vermoedelijke reden voor de beslissing was Desiree DeVere, een zwart personage dat gespeeld werd door David Walliams met zwarte schmink, een afropruik, een fatsuit en grote valse borsten.

Een dag later liet HBO Max, de Amerikaanse streamingdienst van HBO, weten dat Gone with the Wind, een filmklassieker uit 1939, tijdelijk niet beschikbaar was op zijn platform. ‘De racistische voorstellingen waren toen en nu verkeerd en we vinden dat we deze film niet beschikbaar kunnen stellen zonder context’, schreef HBO in een statement, waarin het benadrukte dat de film later opnieuw zou aanbieden, maar dan voorzien van een introductie.

‘Nu ook beeldenstorm bij streamingdiensten’, vatte De Standaard het samen. Het bleek uiteindelijk een opwarmertje. Een dag later ontdekte The Guardian dat UKTV, een streamingdienst van de BBC, de laatste aflevering van het eerste seizoen van Fawlty Towers verwijderd had. The Germans, oorspronkelijk uitgezonden in 1975, was de meest iconische aflevering van Fawlty Towers en de oorsprong van de catchphrase ‘Don’t mention the war’.

Blijkt dat dat heel, heel gevoelig ligt bij een deel van de bevolking.

‘Zelfs Fawlty Towers valt in ongenade’, schreef De Morgen op zijn voorpagina. Stijn Meuris had het in Het Belang van Limburg over ‘een slechts deels terechte beeldenstorm die hopelijk niet voorafgaat aan boekverbranding en een uitkuis van het humorarchief’. In NRC schreef historicus Zihni Özdil ‘Haal het standbeeld neer, maar verbrand niet het boek’. Het inspireerde zelfs Bart De Wever tot zijn eerste tweet in drie weken: ‘Beelden van Churchill besmeuren? Gone with the Wind mag niet meer? ‘Don’t mention the war!’ van Fawlty Towers offline halen? Zijn we gek geworden? Vrij naar Mitterrand zeg ik: men keert niet de rug naar wie men was in het verleden, maar men verandert en dat is alles.’

Een dag later bleek Gone with the Wind weer beschikbaar te zijn op HBO Max, voorafgegaan door een inleiding. Fawlty Towers was in de daaropvolgende dagen weer beschikbaar op UKTV, voorzien van een waarschuwing voor ‘aanstootgevende taal’.

Inzake potentiële boekverbrandingen viel dat al bij al heel goed mee.

Dit was niet de stap te ver van Black Lives Matter. Ook al omdat Black Lives Matter er niets mee te maken had.

Misschien was het omdat de drie gebeurtenissen in één week plaatsvonden. Misschien was het omdat er twee komische reeksen in betrokken waren en humor altijd gevoelig ligt. Maar de reactie op de tijdelijke Fawlty Towers-verwijdering was opvallend hevig en duidelijk: dit was de stap te ver van Black Lives Matter, dit was doorgedraaide politieke correctheid van een generatie die geen gevoel voor humor en geen begrip voor context heeft, het was misschien geen censuur, maar het neigde naar een morele zuivering van de kunsten.

Wat best een merkwaardige reactie is als je dieper ingaat op de drie cases. HBO, bijvoorbeeld, ondernam stappen omtrent Gone with the Wind na een opiniestuk in The New York Times van John Ridley, de scenarist van 12 Years a Slave. Daarin vroeg Ridley aan HBO om, in het licht van Black Lives Matter, te overwegen om Gone with the Wind tijdelijk te verwijderen omdat de film slavernij romantiseerde. De zwarte slaven werden er voorgesteld als blij en dankbaar voor de goede zorgen van hun meesters. De film was ook doordrongen van de ‘Lost Cause’, het negationistische idee dat de Amerikaanse Burgeroorlog niet om slavernij draaide, maar om de onderdrukking van de rechten van het Zuiden.

Merk op dat Ridley niet vroeg om de film te bannen. ‘Laat me duidelijk zijn: ik geloof niet in censuur’, schreef Ridley, die nadrukkelijk vroeg om de film te contextualiseren. Dat was ook wat HBO deed: op geen enkel moment werd er gesteld dat de film definitief verwijderd was of dat je er niet naar mocht kijken.

Little Britain is een iets ingewikkelder verhaal, waarbij meerdere factoren lijken te spelen. In het Verenigd Koninkrijk ligt de reeks al langer onder vuur. Blackface, en zeker extreme blackface, ligt anno 2020 veel gevoeliger dan in 2003. De makers hebben zich ook al herhaaldelijk verontschuldigd voor de reeks. ‘Als ik terug kon gaan in de tijd, zou ik Little Britain niet opnieuw maken. We maakten een wreder soort comedy dan we nu zouden maken. De samenleving is veranderd sindsdien en mijn eigen inzichten zijn geëvolueerd’, zei Matt Lucas, een van de twee makers, al in 2017.

Daar komt nog bij dat tv zich vandaag in een streaminglandschap afspeelt, wat de grenzen tussen ‘niet aanbieden’ en ‘censureren’ veel flouer heeft gemaakt. Voor de streamingrevolutie volstond het voor zenders om verouderde of aanstootgevende reeksen simpelweg in stilte niet uit te zenden. VTM zal bijvoorbeeld Walters verjaardagshow niet meer uitzenden. In een streamingomgeving ligt dat moeilijker. Ofwel laat je ze staan en stel je je bloot aan kritiek. Ofwel verwijder je ze en lijkt het alsof je ze censureert. Waarna het een principekwestie wordt.

Bij Fawlty Towers lijkt iets soortgelijks te zijn gebeurd. Het probleem met de bewuste aflevering was een scène waarin major Gowen, een bejaarde, licht seniele man, aan Basil Fawlty vertelt dat hij naar een cricketmatch was geweest met een vrouw ‘who kept referring to the Indians as niggers. “No, no, no”, I said, “the niggers are the West Indians. These people are wogs.”‘ Vrij vertaald: ‘Indiërs zijn geen nikkers. Mensen uit de Caraïben zijn nikkers. Indiërs zijn bruinjoekels.’

Fans – en maker John Cleese – houden vast aan het argument dat de grap net lacht met het gedateerde racisme van de oudere Britse upper class. Daar kan over gedebatteerd worden. Wat ook al langer dan vandaag gebeurt. De scène werd in 2013 al verwijderd door de BBC, toen de reeks om half acht ’s avonds werd uitgezonden en een jonger publiek bereikte dat niet de context van 1975 kende. Met goedkeuring van John Cleese, trouwens, wat zijn verbolgenheid vandaag toch een tikje relativeert. De dvd-releases behielden de scène ondertussen wél. Het was, met andere woorden, iets waar de BBC al langer mee worstelde en een oplossing voor zocht.

Samengevat is dat: één film was drie dagen niet te zien op een Amerikaanse streamingdienst die we hier niet kunnen gebruiken, waarna de film zoals aangekondigd terugkeerde in het aanbod. Eén reeks, waar de makers zich zelf voor schamen, werd verwijderd van een Britse streamingdienst waar we hier niet naar kunnen kijken, al bleef hij wel beschikbaar op dvd. En één aflevering van een 45 jaar oude reeks was enkele dagen lang niet te zien op een Britse streamingdienst die hier niet beschikbaar is, waarna één grap het label ‘mogelijk aanstootgevend’ meekreeg.

Opnieuw.

Inzake potentiële boekverbrandingen viel dat echt heel goed mee.

Ook al omdat niemand hierom gevraagd had. Want dat is het andere ding: Black Lives Matter had nauwelijks iets met deze cases te maken. De inleiding bij Gone with the Wind kwam er na een beleefd verzoek van een zwarte scenarist. De verwijdering van Little Britain en Fawlty Towers was een beslissing van mensen binnen de BBC waar geen enkele oproep aan voorafging. Niemand pleitte voor het verwijderen van de reeksen. Niemand vroeg om censuur. Het debat hierover werd uitsluitend gevoerd door komieken die praatten over de grenzen van humor, opiniemakers die schreven over de gevaren van morele zuivering en mensen op Twitter en Facebook die citaten van George Orwells 1984 deelden. Waarbij niemand nog leek door te hebben dat de tegenstander imaginair was.

Meer zelfs: binnen maatschappelijk progressieve bewegingen gaan er stemmen op om deze discussies achterwege te laten. ‘Dit soort dingen is idioot en doet de diepe bezorgdheden achter Black Lives Matter overkomen als politieke correctheid’, quootte The Guardian Sathnam Sanghera, een Britse schrijver. Little Britain en Fawlty Towers zijn simpelweg totaal geen prioriteit voor Black Lives Matter. Het is witte-agendasetting die afleidt van de echte issues: politiegeweld, praktijktesten, institutionele discriminatie, gebrek aan inzicht over koloniaal verleden. Black Lives Matters heeft hier nooit om gevraagd. Wat het wrang maakt dat net daar zo veel aandacht naartoe gaat en de beweging zo veel krediet kost.

Achteraf bekeken is het bijna schattig dat er gedacht werd dat Black Lives Matter hier iets mee te maken had.

Alsof de jonge mensen die op straat komen, weten wie John Cleese is.

Het idee leeft dat een generatie watjes de cultuur moreel wil zuiveren. Dat is kwalijk voor het debat.

Het doet denken aan de vorige keer dat er ophef was over woke censuur. Begin maart maakte Hachette Book Group bekend dat het Apropos of Nothing, de memoires van regisseur Woody Allen, dan toch niet zou uitgeven. Hachette had een jaar eerder Catch and Kill uitgebracht van Ronan Farrow, de zoon van Woody Allen, die zijn vader ervan beschuldigt zijn adoptiezus te hebben misbruikt. Farrow vond dat een boek uitbrengen waarin zijn vader zich verdedigt tegen de beschuldigingen verraad van zijn uitgeverij. Een deel van het personeel van Hachette steunde hem daarin. Na protest van de werkvloer zag Hachette af van de publicatie.

De versie daarvan die in de publieke opinie ging leven, was niet iets korter door de bocht: de memoires van Woody Allen waren verboden. Stephen King vroeg zich op Twitter af wie de volgende was die ‘gemuilkorfd’ zou worden. Arnon Grunberg schreef: ‘De actie van Farrows uitgever om de autobiografie van Woody Allen niet te publiceren is stalinistisch.’ Tommy Wieringa had het in een stuk in De Standaard over ‘wat John Stuart Mill de “sociale tirannie” noemt, die sterker kan zijn dan staatstirannie. Niet een staat, maar angst voor de publieke opinie beperkt hier de vrijheid.’

Exact elf dagen later lag het boek in de Amerikaanse winkels, gepubliceerd door een andere uitgeverij.

Het begint dan ook stilaan op een patroon te lijken. Er komt kritiek uit progressieve hoek. Op de racistische stereotypering in Kuifje. Op de verering van Roman Polanski. Op de keuze om Urbanus uit te nodigen voor een debat over de grenzen van humor. Op de romantisering van slavernij in Gone with the Wind. Vervolgens reduceren tegenstanders die kritiek tot ‘verbieden’ en ‘niet mogen’ en blazen ze het debat op tot een principekwestie over censuur, vrijheid van meningsuiting en doorgeslagen politieke correctheid van de woke beweging. Niet zelden escaleert dat tot tweets over boekverbrandingen, stalinisme, fascisme, 1984, heksenjachten en mccarthyisme. Waarna steevast blijkt dat het al bij al allemaal meeviel, het hele debat voorbarig en overtrokken was en Twitter de wereld niet is.

Want dat is keer op keer de realiteit. Woody Allen brengt zijn memoires uit. Roman Polanski brengt zijn films uit. Kuifje in Afrika is vrij verkrijgbaar. Louis CK speelt zijn shows. Bart De Pauw maakt tv-programma’s. U kunt alle afleveringen van Fawlty Towers kijken. U kunt Gone with the Wind kijken. U kunt Little Britain op dvd kopen. Taylor Swift en Katy Perry blijven platen maken en optreden. De radio draait Michael Jackson. Spotify blijft R Kelly aanbieden.

Dus nee, er is geen politiek correcte zuivering van de cultuur bezig. Wat er wel aan de gang is, is dat een jonge, diverse generatie met een nieuw perspectief naar onze samenleving en cultuur kijkt en kritiek heeft op een aantal dingen. Vaak terecht. Soms niet. Ze stelt vragen bij dingen. Vaak zijn die pertinent. Soms zijn die overdreven. Meestal draait het om perspectief en bewustwording. Hier en daar roept er iemand om een boycot van iets om een punt duidelijk te maken. Nogmaals: Twitter is de wereld niet. Maar even schadelijk als de gevaren van cancel culture is de obsessie van een deel van de bevolking – laten we ze gemakshalve boomers noemen – om dat hele proces in termen van ‘verbieden’ en ‘niet meer mogen’ te zien en in alle kleine gebeurtenissen een groter verhaal van politiek correcte zuivering te ontwaren.

Enige kalmte kan ons redden.