Stripverfilming ‘Watchmen’ komt aan zijn einde: dit moet u weten voor de finale

HBO’s nieuwe topreeks Watchmen blijkt meer gemeen te hebben met de gelijknamige stripklassieker van Alan Moore dan u aanvankelijk dacht, maar de klemtonen liggen anders. Aan de vooravond van de finale: wat was dat allemaal? En had u de vader van president Trump gespot?

‘In een interview ten tijde van Lost heb ik Watchmen het grootste stukje popcultuur ooit genoemd. Ik heb al jaren het gevoel dat ik bij Watchmen in het krijt sta. Ik heb in mijn carrière overvloedig uit die graphic novel gepikt’, aldus showrunner Damon Lindelof twee maanden geleden, net voor de release van zijn HBO-serie, in dit blad. We zijn inmiddels één aflevering van het einde verwijderd, en nog altijd is niet duidelijk hoe de juichend onthaalde reeks zich verhoudt tot het boek van Alan Moore en Dave Gibbons dat de stripwereld halverwege de jaren tachtig op zijn kop zette. Eerst leek Lindelof vooral het universum en de geest van Watchmen te hebben geleend, maar intussen hebben de lijnen tussen de twee in elkaar passende stukjes popcultuur zich vertakt tot een doolhof waarin je achter elke hoek wel een oude bekende dreigt tegen te komen.

De verwrongen geest van de helden, hun trauma’s, hun maskers en de dunne grens tussen vigilantisme en de wettelijke ordehandhaving die u in de serie ontwaart, zaten al in de strip, maar het overkoepelende thema is nieuw. De graphic novel verscheen op een moment dat de Koude Oorlog nog het favoriete gezelschapsspel van Oost en West was en had met de blauwe supermens Doctor Manhattan (het enige personage in de strip met echte superkrachten) een krachtig symbool voor de nucleaire dreiging in de aanbieding. De manier waarop Damon Lindelof (in een vorig leven medebedenker van Lost en The Leftovers) uit de wereld van de strip een nieuw hangijzer heeft gelicht, is even simpel als geniaal: hij pikte er een van de helden uit maar vermomde die door hem zijn masker áf te nemen. Vervolgens gaf hij hem een backstory en een burgernaam: Will Reeves. Hij gaf hem ook een huidskleur.

Het Black Wall Street Massacre

Dat weet je allemaal niet aan het begin van de reeks. Na een heftige, uit de Amerikaanse geschiedenis gelichte proloog (waarover later meer) schiet Watchmen uit de startblokken als een strak vormgegeven actieserie met dystopische trekjes. We schrijven het jaar 2019. Voormalig filmster Robert Redford is al zesentwintig jaar president van de Verenigde Staten, maar niet iedereen is opgezet met zijn progressieve beleid. In Tulsa, een stad in Oklahoma, levert de politie onder leiding van commissaris Judd Crawford strijd met een extreemrechtse organisatie die zich de Seventh Kavalry noemt. Angela Abar, een van zijn topagentes, is een persoonlijke vriendin van Crawford. Ogenschijnlijk heeft ze het korps verlaten en staat ze op het punt een bakkerij te openen. In werkelijkheid maakt ze als Sister Night deel uit van een elite-eenheid die naast de wet opereert. Haar directe collega’s heten Looking Glass en Red Scare. De grens tussen ordehandhavers en vigilantes is sowieso heel dun geworden, want sinds een moorddadige raid van de Seventh Kavalry dragen alle politieagenten een masker om hun anonimiteit en die van hun gezin te beschermen.

Op het einde van de eerste aflevering wordt commissaris Crawford gelyncht. Iedereen denkt dat de Kavalry achter de moord zit, maar als Sister Night op de plaats delict aankomt, ontmoet ze een oude zwarte man in een rolstoel die beweert dat hij de dader is.

De man in de rolstoel is Will Reeves. In de strip stond hij bekend als Hooded Justice, die – als allereerste – een kap over zijn hoofd trok, een strop om zijn hals bond en de straat op trok om de misdaad te bestrijden. Hij inspireerde een aantal andere wrekers met wie hij het collectief de Minutemen vormde. Maar terwijl Alan Moore gaandeweg de identiteit van de collega’s van Hooded Justice prijsgaf – Captain Metropolis, The Comedian, Nite Owl – bleef H.J. de hele strip onder zijn kap verborgen. Je wist niet wie hij was, waar hij vandaan kwam en wat zijn motieven waren. Daar zal Damon Lindelof dankbaar gebruik van maken, maar ook dat weet je nog niet als je die oude man ziet zitten onder een boom waar een stuk strange fruit in hangt.

***

De eerder aangehaalde proloog van de serie is een grafische evocatie van een raciale moordpartij die tot op vandaag onderbelicht blijft in de geschiedenisboeken van Oklahoma. Tijdens het Black Wall Street Massacre van 31 mei en 1 juni 1921 werden in Greenwood, een welgestelde zwarte wijk in Tulsa, tussen de honderd en driehonderd zwarte mensen vermoord. Lijken werden achter auto’s gebonden en door de straten gesleept terwijl vliegtuigen gevuld met white supremacists vanuit de lucht nieuwe slachtoffers maakten. Meer dan achthonderd mensen werden in het ziekenhuis opgenomen en zesduizend zwarte burgers werden gearresteerd. Aanleiding was de vermeende aanranding van een wit meisje door een zwarte schoenpoetser. Geruchten van een lynchpartij leidden vervolgens tot een eerste rel waarbij tien witte en twee zwarte mensen stierven. Daarna barstte de hel los.

Lindelof plaatst de kleine Will Reeves midden in die hel. Zijn ouders komen allebei om terwijl hij in een koets de stad uit wordt gesmokkeld, op weg naar een leven vol haat en verbittering.

Na die proloog blijft Watchmen tot en met de vierde episode een strak vormgegeven actieserie met dystopische trekjes en blijft het racisme een kapstok. De manier waarop Sister Night en haar collega’s zonder wettelijk mandaat witte racisten oppakken en in elkaar tremmen zorgt voor een ongemakkelijke spiegeling van het geweld op zwarte burgers in het echte Amerika, maar je hebt als kijker te veel lol met de luchtschepen en vuurgevechten en verwijzingen naar Superman om er echt lang bij stil te staan.

In aflevering vijf komt de reuzenoctopus piepen die in de graphic novel voor een bloederige finale zorgde. Hier kantelt Watchmen, om in aflevering zes alles op zijn kop te zetten. Die zesde episode heet This Extraordinary Being en is met gemak het meest beklijvende uur televisie dat u dit en de komende jaren zult zien.

Papa Trump

‘Nostalgia’ is in de wereld van HBO’s Watchmen een op maat van de patiënt gemaakt geneesmiddel dat je toelaat om per pil één tot vijf van je eigen herinneringen opnieuw te beleven. Het is ontwikkeld tegen dementie, paniekaanvallen en trauma’s, maar mensen gebruiken het vooral om terug te keren naar de ergste momenten uit hun leven. Want dat ligt nu eenmaal in hun aard.

Het is vanzelfsprekend heel gevaarlijk de pillen van iemand anders in te nemen, maar dat is precies wat Angela Abar op het einde van episode vijf doet. Ze is intussen aan de weet gekomen dat Will Reeves haar grootvader is en neemt zijn Nostalgia in – niet één pil, maar een volledig flesje. Daarop leren we door haar ogen en in zwart-wit wat er van Will geworden is nadat hij aan het Black Wall Street Massacre ontsnapt is. We zien Reeves politieagent worden in het New York van de jaren dertig. We zijn getuige van het geïnstitutionaliseerde racisme waarmee hij geconfronteerd wordt. We horen zijn vrouw zeggen: ‘Die badge zal je nooit gerechtigheid opleveren, Will Reeves.’ We zien hem voor onze ogen transformeren in Hooded Justice en daarna stukje bij beetje radicaliseren, tot zijn vrouw en kind bij hem weggaan en hij met nog meer haat en verbittering achterblijft. De boodschap is duidelijk: ook een kap op het hoofd en een strop om de nek leveren geen gerechtigheid op. Maar wat dan wel? Een tv-reeks die de mensen schopt tot ze een geweten hebben?

Op een gegeven moment betrapt politieagent Will Reeves in New York een dikke witte man die een Joodse winkel in brand steekt. De man heet Fred en is zelf eigenaar van een kruidenierswinkel in Queens. Reeves rekent Fred in en ziet hem vijf minuten later als vrij man het politiebureau verlaten, waarop Reeves door zijn collega’s ei zo na zelf gelyncht wordt. Later in diezelfde aflevering blijkt Fred een spilfiguur te zijn van een racistische organisatie die zich de Cyclopen noemt. Als Reeves de man in zijn vermomming van Hooded Justice gaat opzoeken, ziet hij ‘F.T. and Sons’ boven het winkelraam staan. Dat is een rechtstreekse verwijzing naar Fred Trump, die in dezelfde periode zakendeed in New York en in 1927 in Queens gearresteerd zou zijn tijdens een Ku Klux Klan-mars.

Fred Trump was – dat had u al door – de vader van Donald. Dat Lindelof hem hier opvoert, is geen spielerei of zomaar een trap tegen de stoel van de zittende president van de VS. In de zesde episode werpt Watchmen namelijk de maskers af en wordt duidelijk waar het echt om draait: de reeks heeft ons iets – enfin, heel veel – te vertellen over de manier waarop we met ons verleden omgaan. En dat zowel collectief (het Amerikaanse racisme) als persoonlijk, want later wordt duidelijk dat ook Angela constant haar eigen geschiedenis herschrijft, net als Will Reeves. Op nog een ander niveau heeft zelfs Damon Lindelof dat gedaan, door de Watchmen-canon anders in te kleuren. Zodra je dat doorhebt, worden de Nostalgia-pillen net zo’n belangrijk symbool als Doctor Manhattan, en wordt de tv-reeks even ambitieus en gelaagd als de graphic novel.

Emily Nussbaum van The New Yorker wachtte zeven afleveringen alvorens één woord over Watchmen te lossen en noemde de reeks daarna een bom. Ze wees erop dat dit na Lost en The Leftovers al Lindelofs derde serie is over een samenleving die met een collectief trauma worstelt en voegt eraan toe: ‘Kon Hooded Justice ooit iets anders zijn dan zwart?’ Eén ding is zeker: na deze Watchmen kan hij nooit nog wit worden.