‘Gewoon Boef’ is niet het portret dat u van de Nederlandse rapper verwachtte

Na drie jaar mediastilte doet Boef opnieuw van zich spreken met een driedelige docureeks op Streamz. Regisseur Olivier S. Garcia legt uit waarom Gewoon Boef niet het portret is dat u van de Nederlandse rapper verwachtte.

‘Ben je gelukkig?’ vraagt de interviewer buiten beeld.

‘Nee, man. Zeker niet’, antwoordt Boef met zachte stem, Burberry-pet op.

‘Ben je dichtbij?’

‘Nee. Ook niet.’

Drie scènes heeft Gewoon Boef nodig om duidelijk te maken dat dit niet de zoveelste patserige rapdocumentaire is. Er zit een rauwe eerlijkheid in de reeks die je niet verwacht. In de eerste scène staat Boef – strijkersorkest buiten beeld – in een kamer vol witte ballonnen en rozenblaadjes op het punt om zijn vriendin ten huwelijk te vragen. Cheesy, maar ook lief. In de derde scène geeft hij na vier dagen feesten bloed over in de wc. ‘Ik had nog nooit vier dagen ballonnen gedaan, bro. Letterlijk zonder te eten en shit.’ Tussenin zien we hem antwoorden op de vraag wat hem gelukkig zou maken. ‘Wat ik zou denken, is familie. Gezin. Kinderen.’

Het is lang stil geweest rond Boef. In 2017 scoorde Sofiane Boussaadia, zoals hij echt heet, een grote hit met Habiba en groeide hij uit tot een streamingfenomeen. Minder dan een jaar later keerde het succes zich even snel weer tegen hem. Nadat hij twee vrouwen die hem een lift hadden gegeven in een Snapchat-video ‘kechs’ had genoemd, kwam hij in een heftige mediastorm terecht, waarin hij werd weggezet als de vrouwonvriendelijke rapper te veel. Sponsormerken haakten af, festivals annuleerden zijn optredens, radiozenders wilden hem niet meer draaien. Hij bleef een van de succesvolste Nederlandse artiesten, met 1,5 miljoen volgers op Instagram en honderden miljoenen plays op Spotify, maar voor de traditionele media leek hij verbrand. Zeker in ons land: sinds 2018 is hij nauwelijks nog op de radio geweest, interviews waren er niet.

Drie jaar later is er nu Gewoon Boef, een driedelige docureeks op Streamz die laat zien dat er meer aan hem is dan de hits en dat ene incident. Filmmaker Olivier S. Garcia volgde hem acht maanden lang, van de zomer van 2019 tot de lente van 2020. Het leverde het verhaal op van een selfmade rapper die miljoenendeals tekent, driehonderd shows per jaar speelt en tussendoor naar een villa in Almere verhuist, tjokvol marmer en domotica. Maar Garcia laat ook de andere kant zien. Hoe Boef op zijn vierde met tuberculose in een pleeggezin terechtkwam. Hoe hij al jong afscheid moest nemen van zijn pleegmoeder, die aan kanker overleed. Hoe het misloopt met zijn verloofde en Boef uiteindelijk alleen in zijn villa gaat wonen.

Het is een subtiel portret. Subtiel, omdat Garcia de scènes voor zich laat spreken. Boef die in zijn keuken Stand by Me zingt, het lievelingsnummer van zijn pleegmoeder. Boef die nog eens kijkt naar het kech-filmpje. Boef die met een boterhammendoos zijn taakstraf gaat uitvoeren. Maar ook subtiel omdat dat geen klassieke promodocu oplevert. ‘Je komt er al vrij snel achter dat Boef misschien heel goed kan doen alsof hij een lul is, maar dat niet is’, vatte de Volkskrant het samen. Alles goedpraten doet Gewoon Boef niet, en dat lijkt ook de bedoeling niet. Gewoon Boef wil vooral laten zien dat er meer achter de rapper schuilt dan hem tot nu toe werd gegeven.

Kwam de aanzet voor de documentaire van jou?

Olivier S. Garcia: Neen, ze hebben me gevraagd. De producenten van NewBe hadden gepolst of ik interesse had om een documentaire over Boef te draaien. Hij was een grote villa aan het zetten in Almere, zeiden ze, hij ging zich verloven en een stabiel leven opbouwen. Dat leek me wel interessant. Ik ben best wel een fan van Nederlandse rap, ik wilde al langer een docu over hiphop maken, en dit leek me wel een goed onderwerp om dat mee te doen. Boef die een stabiel leven wilde, daar zat iets in.

Ik kende Boef niet persoonlijk, ik ben ook niet per se zo’n grote fan van zijn muziek, maar ik vond hem al langer een interessant figuur. Hij leek me iemand die niet helemaal begrepen werd. In de media werd hij altijd geportretteerd als een controversiële rapper die met negatieve incidenten het nieuws haalde. Er was alleen dat. Maar als je naar zijn muziek luistert, naar zijn vlogs kijkt en zijn levensverhaal leert kennen, ontdek je een andere kant van hem: hij is ook een gedreven, charmante jongen die ondanks zware tegenslag in zijn leven veel heeft weten te bereiken. En die kant leek het grote publiek niet te zien.

Een klassieke promodocu draaien interesseerde je duidelijk niet.

Garcia: Nee. Ik geloof niet echt in reclame maken voor mensen. Ik ben een zelfstandig filmmaker, geen promomachine die je kunt inhuren. Ik ben een grote fan van Zij gelooft in mij (1999), John Appels documentaire over André Hazes. Een film die zijn muziek en zijn leven heel mooi verbindt, maar niet blind in zijn verhaal meestapt. Hazes wilde zichzelf altijd presenteren als een gelukkige man die met trieste levensliederen de mensen wilde entertainen, maar hoe langer de documentaire duurt, hoe meer je ziet dat er achter dat jolige personage veel triestheid en eenzaamheid schuilt, zonder dat dat expliciet benoemd wordt. Die film was een grote invloed op Gewoon Boef.

Voor mij zou het als een mislukking gevoeld hebben als iedereen aan het einde van de docu ‘Ik wil ook zo veel geld en ik wil ook zo’n villa!’ zou zeggen zonder twee keer na te denken over de consequenties daarvan. Zeker omdat hij zo veel jonge fans heeft, die dat soort tekenfilmrealiteit echt kunnen geloven. Ik wilde net tonen wat het écht betekent om een leven als dat van hem te hebben, het goede én het minder goede.

Je hebt hem uiteindelijk acht maanden gevolgd. Acht hectische maanden, lijkt het wel.

Garcia: Ik kende hem tien minuten toen ik al met hem over de snelweg zoefde, op weg naar Sony, waar hij een contract van 2,5 miljoen euro ging tekenen. (lacht) Daarna is het niet meer gestopt. Tijdens zijn zomertour heb ik hem gevolgd van optreden naar optreden naar optreden, doorheen Marokko, Spanje en Turkije. Maar ook toen we terug in Nederland waren, werd het nooit rustig. Overal waar hij komt, willen mensen op de foto. Altijd wordt hij gebeld door mensen die iets van hem willen. Zijn leven is pure chaos.

Die chaos maakte ook dat het voor mij wat zoeken. Eigenlijk hebben we elkaar pas na vijf maanden echt leren kennen. Tot dan had hij altijd iets van: wie ben jij eigenlijk? Ik was de zoveelste die iets van hem wilde. Die hem vroeg om dit of dat te doen. Pas toen ik hem naar Thailand volgde, waar hij op vakantie was, veranderde dat. Buiten de spotlights werd hij relaxter en konden we een band opbouwen. Je voelt dat ook aan de docu: het materiaal dat ik na Thailand draaide, is veel persoonlijker.

Dat persoonlijke is waar Gewoon Boef het meest verrast. Hij praat openlijk over zijn moeilijke jeugdjaren en de dood van zijn pleegmoeder, je bent met hem naar zijn vader in Parijs en zijn pleegvader in Alkmaar getrokken… Allemaal zaken die hij lang heeft afgeschermd.

Garcia: Hij heeft een complex levensverhaal. Die urgentie waarmee hij staat te rappen in die eerste livesessie voor Zonamo Underground, de video waar hij mee is doorgebroken, kwam niet uit het niets. Hij is in armoede opgegroeid en veel verhuisd. Zijn ouders zijn Algerijns. Hij is geboren in Frankrijk. Daarna naar Nederland gegaan en opgevoed door een Schotse pleegmoeder. Hij heeft een tijdje in Amerika gewoond. Door Nederlanders wordt hij gezien als Marokkaan of Algerijn. Ik klink nu misschien te veel als een psycholoog, maar die ingewikkelde identiteit en die moeilijke periodes hebben veel met hem gedaan. Dat vond ik ook een belangrijk verhaal om te vertellen.

Zeker zijn pleegvader wilde ik er absoluut in. Voor mij was de docu niet af zonder die scène. Niemand staat zo dicht bij hem als zijn pleegvader. Dat zei hij zelf ook vaak. Ik had het gevoel dat als hij dat niet liet zien je als kijker nooit toegang tot die kwetsbare kant van hem zou krijgen. Ik hoopte ook dat het misschien mensen kon verbinden dat hij een Nederlandse vader heeft. In de media werd hij heel erg neergezet als een buitenstaander die de Nederlandse cultuur en normen en waarden niet begrijpt. Maar ik heb hem door de maanden heen net leren kennen als iemand die zich net zo verbonden voelt met Nederland als ik.

Zelf heeft hij lang getwijfeld of hij die scène er wel in wilde. Het bezoek aan zijn pleegvader is een paar keer op het allerlaatste moment afgelast. Pas toen de montage eigenlijk al af was, zei hij: kom, we gaan het gewoon doen. Uiteindelijk is het ook de scène geworden waar ik het blijst om ben. Hij had een aantal flessen whisky bij voor zijn pleegvader, wat een beetje patserig is, maar op een manier ook weer teder. Het nummer dat je hoort, Miljonair, haakt daar ook mooi op in. ‘Met mijn vader heb ik vaak gebotst / Terwijl ik gisteren zijn lievelingswagen kocht’, rapt hij in dat nummer, een van zijn grootste hits, wat hij dus ook echt heeft gedaan.

Waarom laat hij die kant nu wel zien?

Garcia: Dat zou je eigenlijk aan hem moeten vragen. Mijn interpretatie is dat die dingen voor hem traumatisch waren. Een jeugd als die van hem, dat wens je geen kind toe. Dan wil je daar ook niet in elk interview over vertellen. Maar nu hij ouder is en de dingen meer een plaats heeft kunnen geven, ziet hij in dat hij mensen ook kan inspireren met zijn verhaal. Hij wil een voorbeeld zijn van hoe je ook ondanks veel pijn en ongeluk toch veel kunt bereiken.

Sofiane is ook iemand die van de ene dag op de andere kan beslissen: ik ga dit doen. En dan draait hij de knop om en gaat hij er ook volledig voor. Ik heb zelden iemand gezien met zoveel overtuiging als hij.

Iets anders waar de docu op inzoomt is zijn dubbele relatie met geld. Het ene moment zegt hij dat hij heeft ingezien dat geld niet gelukkig maakt, het andere dat hij ermee wil trouwen.

Garcia: Dat was iets wat ik me al langer afvroeg. Als ik zijn nummers luisterde, dacht ik: hij houdt wel héél veel van geld. Op een manier die ik moeilijk vond om je mee te identificeren. Hij heeft echt heel veel lines in zijn nummers waar hij geld en liefde met elkaar verbindt. Ik vond dat ik als documentairemaker moest uitleggen dat dat voor hem iets diepers betekent.

Ik weet zelf ook niet precies hoe dat zit. Enerzijds denk ik dat hij eigenlijk helemaal niet materialistisch is en geld hem niet veel kan schelen. Maar anderzijds leeft hij er wel voor. Het is een middel om van zijn angsten af te komen. Om te doen wat hij zelf wil. Ik denk ook dat dat net het mooie is: dat er geen eenduidig antwoord is. Boef is niet één ding. Mensen zijn niet één ding. Die tegenstrijdigheden maken er net een betere documentaire van.

Net doordat je hem beter leert kennen, doet de docu je met andere ogen naar het kech-verhaal kijken. Gewoon Boef praat zijn uitspraken niet goed, maar brengt er wel een soort nuance in aan die drie jaar geleden helemaal ontbrak. Was dat ook je bedoeling?

Garcia: Dat vond ik zelf het lastigste stuk. Volgens mij kun je een volledige documentaire over dat incident alleen maken. Zijn uitspraak was uiteraard problematisch, maar er speelde zo veel context mee bij alles wat daarop gevolgd is. MeToo was net aan het opkomen, iets waar hij nog nooit van gehoord had. Er was in de mainstream een invasie van Nederlandse rappers, een cultuur die voor heel veel mensen volstrekt nieuw was. Je ziet zijn beschermingsmechanisme naar boven komen: als hij aangevallen wordt, maakt hij alles kapot. Je voelt ook dat er een dubbele standaard meespeelde. Het vrouwonvriendelijke werd extra benadrukt omdat hij er moslim uitziet, een angst die in de westerse wereld heel hard speelt. En al die dingen samen zijn een cocktail geworden die ontploft is. Met als gevolg dat er net geen enkele nuance meer overbleef.

‘Op dat moment, met zo’n uitspraak en zo’n hoofd met een bontkraag, dan ben je eventjes het stereotype dat bevestigd wordt’, verwoordt Ali B het in de docu.

Garcia: Precies. Dat maakte het ook zo moeilijk. Dat verhaal is zo opgeblazen dat je de juiste proporties niet meer kunt zien. Ik heb zelf heel lang met die passage geworsteld. Zit het er te veel in? Zit het er te weinig in? Ga ik er te licht over of ga ik er net te diep op in? Ik heb het heel moeilijk met seksistische uitingen, maar ik denk dat je mensen ook de kans moet geven om meer te zijn dan één uitspraak.

Is hij zelf blij met de documentaire?

Garcia: Ik denk dat ze voor hem soms pijnlijk is. Zeker de passages met zijn verloofde, met wie zijn relatie tijdens de film is stukgelopen. Maar hij staat er wel achter, ja. Hij schaamt zich niet om ergens minder fraai uit te komen. Je zag dat ook al in zijn vlogs: hij hecht heel veel belang aan authenticiteit. De dingen moeten waar zijn. De dingen moeten kloppen. Tijdens het draaien had hij het er ook vaak over dat mensen niet zien hoe zijn leven er echt uitziet en wat het echt betekent om zo bekend te zijn. Je kunt veel vinden van Boef, maar hij is niet iemand die alleen maar de mooie kanten wil laten zien.