Een zenuwgif, een onzichtbare vijand en een lockdown: ‘The Salisbury Poisonings’ is brandend actueel

Even geen kostuumfilm met Keira Knightley of romantisch oorlogsdrama met Matthias Schoenaerts voor Saul Dibb. De regisseur stortte zich voor de BBC op de aanslag met novitsjok die het Britse stadje Salisbury in het voorjaar van 2018 opschrikte. ‘Je smeert geen novitsjok aan een deurklink. Dat doe je gewoon niet.’

Er was een tijd dat we kolkende mensenzeeën vormden en lustig aërosolen uitwisselden tijdens collectieve orgasmes telkens als een Rode Duivel in Rusland met een doelpunt de wereldbeker dichterbij bracht. Juni en juli 2018 om precies te zijn. Lockdowns en een strijd tegen een onzichtbare vijand waren toen nog sciencefiction. Behalve in Salisbury. In het duizendjarige stadje in het zuidwesten van Engeland waren op 4 maart twee volwassenen op een bankje in zwijm gevallen. Ze bleken vergiftigd met novitsjok, een zenuwgif dat de Russen tijdens de Koude Oorlog gebruikten om tegenstanders te doden zonder sporen na te laten. Slachtoffer Sergej Skripal bleek een ex-dubbelagent: een Rus die de Britse buitenlandse inlichtingendienst MI6 had geholpen. De mislukte aanslag op zijn leven leidde tot enorme spanningen tussen het Verenigd Koninkrijk en het Rusland van president Poetin.

Iederéén had de coronapandemie beter aangepakt dan de regering van Boris Johnson.

Salisbury had echter andere katten te geselen. Sporen van het onzichtbare en dodelijke novitsjok werden teruggevonden in de pub en het Italiaanse restaurant die Skripal en zijn dochter Joelia hadden bezocht. De agent die Skripals huis doorzocht, liep ook een zware vergiftiging op. Om meer slachtoffers te vermijden greep de regionale directrice volksgezondheid Tracy Daszkiewicz naar grove middelen zoals een maandenlange lockdown van een deel van de stad en een zenuwslopende zoektocht naar novitsjok. Het bleek geen overreactie. In het nabijgelegen Amesbury liep een koppel een novitsjokvergiftiging op na gebruik van een gecontamineerde parfumfles. Dawn Sturgess overleefde het niet.

Een sterke miniserie reconstrueert de nare geschiedenis. The Salisbury Poisonings kluisterde vorige zomer meer dan tien miljoen Britten aan de buis en wordt nu aan de rest van de wereld vertoond via BBC First, de zender die de betere BBC-fictie ondertiteld uitzendt. De regie werd niet aan een kleine garnaal toevertrouwd maar aan Saul Dib, de man die Keira Knightley regisseerde in het met een Oscar bekroonde kostuumdrama The Duchess en Matthias Schoenaerts aan Michelle Williams, Kristin Scott Thomas en Margot Robbie koppelde in het romantische oorlogsdrama Suite française.

Dibb maakte van de serie een anti-James Bond. De focus ligt niet op het spionageconflict maar op de gevolgen voor de gewone vrouw en man uit Salisbury. Niet op 007 maar wel op de marktkramer die het puin mag ruimen nadat zijn kraam is omvergereden. ‘Zo is dat’, lacht Dibb. ‘We overschouwen de collateral damage en kijken naar gewone mensen in uitzonderlijke omstandigheden. Sommigen deelden in de klappen. Sommigen stormden op het gevaar af terwijl de rest ervan wegrende.’

Een dubbelagent wordt in een vredig Engels stadje vergiftigd met een zenuwgif uit de Koude Oorlog. Dit was jouw kans op een waargebeurde James Bond of op een John le Carré-film. Blij dat je ze verprutst hebt?

Saul Dibb: Nou en of! Zulke spionagefilm of -series hebben we toch al honderden keren gezien? De meeste spionageverhalen zijn bullshit: fantasieën die zelfs van ver niet lijken op hoe het er werkelijk aan toegaat. Daar sta ik niet voor te springen. Wij wilden een waar verhaal vertellen en dan kán het niet over Sergej Skripal gaan want we kennen de ware toedracht helemaal niet. Zeer weinig mensen kennen die. Als zelfs de Britse contraspionage- en antiterrorismediensten maar een fractie van de waarheid kennen, waarom zouden wij er dan aan beginnen?

Elke aflevering begint met een pancarte die het over ‘een chemische aanval op een Britse stad’ heeft. Is dat niet wat sterk uitgedrukt? Een chemische aanval op een Britse stad is grond voor oorlog. Het was de bedoeling om een overgelopen spion te liquideren.

Dibb: Dat is een semantische discussie. Of het nu over Aleksandr Litvinenko (de ex-KGB-agent die in 2006 in Londen stierf aan een poloniumvergiftiging, nvdr.) of Sergej Skripal gaat: de gebruikte giffen zijn niet onschuldig. Polonium of novitsjok zijn levensgevaarlijk en kunnen heel veel slachtoffers maken. Dat wéét je. Skripal was het voornaamste doelwit, maar veel mensen waren ‘onbedoeld’ slachtoffer van novitsjok. Je smeert geen novitsjok aan een deurklink. Dat getuigt van heel weinig ontzag voor de gewone mensen die de vergiftiging onvermijdelijk ook oplopen.

Een zenuwgif, een onzichtbare vijand en een lockdown: 'The Salisbury Poisonings' is brandend actueel

Angstig testresultaten afwachten, stadsdelen in lockdown plaatsen, een onzichtbare vijand opsporen, mondmaskers dragen: The Salisbury Poisonings voelt vertrouwd aan. Wordt je miniserie met andere ogen bekeken nu we een pandemie bestrijden?

Dibb: Ja, natuurlijk. Afgaande op de kijkcijfers en de reacties op de sociale media hadden de uitzendingen na de eerste lockdown een soort cathartisch effect op de Britten. De reeks geeft de tijdsgeest weer. Het is alsof we met een vergrootglas naar vandaag kijken. De ervaring en de dilemma’s zijn zeer vergelijkbaar. Volksgezondheid versus economie. Wat sluit je af, wat niet? Draag je wel het juiste PPE-masker? Hoe bestrijd je een onzichtbare vijand? Hoe gebeurt de verspreiding? Het grote verschil is dat er in Salisbury één dode is gevallen omdat de crisis kordaat is aangepakt terwijl het Verenigd Koninkrijk nu al 120.000 coronadoden telt.

De coronacrisis is minder kordaat aangepakt?

Dibb: Formuleer het zo voorzichtig niet. Je hoeft niet lang te zoeken naar mensen die de pandemie beter zouden hebben aangepakt dan de regering van Boris Johnson. Zowat iedereen zou het beter gedaan hebben. Er is trouwens gepleit om die Tracy Daszkiewicz aan het hoofd van onze coronavirusbestrijding te zetten. In Salisbury communiceerde ze glashelder én ze durfde na overleg met de experten doortastende maatregelen te nemen.

In België wachten we tot dertig jaar voor we fictie over traumatiserende gebeurtenissen durven te maken. Dat is belachelijk lang. Jij stond een dik jaar na de feiten al op de set. Dat is dan weer belachelijk snel.

Dibb:Wees gerust, ook in het VK is het ongebruikelijk om zo snel te zijn. De vraag is pertinent: vanaf wanneer is het oké om zo’n ingrijpende gebeurtenis in fictie te gieten? De twee schrijvers, de producers en ik waren het roerend eens: het kon enkel en alleen als elke geportretteerde betrokkene zich kon vinden in onze plannen. Paul Greengrass deed het ons voor. In United 93 reconstrueerde hij de vlucht van het vliegtuig dat op elf september 2001 gekaapt werd door terroristen van Al Qaida en door toedoen van de passagiers neerstortte voor het zwaardere schade kon aanrichten. Paul heeft elke familie van elke omgekomen passagier van de crash opgezocht en uitgelegd waarom hij die film wilde maken.

Ondertussen blijft Rusland maar naar novitsjok grijpen om tegenstanders uit te schakelen. Denk aan wat oppositieleider Aleksej Navalny overkwam.

Dibb: De serie gaat bewust voorbij aan de grote politieke turbulentie en discussies, maar ik kan niet ontkennen dat ze brandend actueel is. Skripal is geen alleenstaand geval. Litvinenko heb ik al genoemd. In 2019 werd in Berlijn een man neergekogeld, vermoedelijk door Russische agenten. En dan is er uiteraard nog het geruchtmakende dossier rond de mislukte poging om Aleksej Navalny met novitsjok te vergiftigen. Over de grond van die zaak laat ik me niet uit omdat ik er te weinig over weet. En dan som ik alleen nog maar de bekende namen op. De lijst verdachte doden en nooit volledig opgehelderde affaires is zeer lang.

Ik mis Matthias Schoenaerts, een briljant acteur én een goed mens, maar dat hoef ik je vast niet te vertellen.

Als ik goed geïnformeerd ben, werk je nu aan een reeks over het telefoonhackingschandaal dat het rioolblad News of the World dwong om er in 2011 na 168 jaar mee op te houden.

Dibb: Nog een énorm verhaal waar we het fijne niet van weten. Tien jaar geleden zagen de journalisten van News of the World er geen graten in om mensen met de hulp van privédetectives af te luisteren. We proberen in hun hoofd te kijken. Wat bezielde hen? Jij bent zelf een journalist, je weet toch ook dat niemand journalist wordt met slechte bedoelingen? Mensen informeren, de waarheid bovenspitten, je begint eraan met de beste bedoelingen. Toch liep het bij News of the World helemaal verkeerd. Enkele journalisten waren zo dapper om de gevolgen van hun daden te dragen en klapten uit de biecht. Maar het is niet gemakkelijk om de ultieme verantwoordelijken aan te duiden.

Het ging verder dan de werkvloer, niet? De journalisten werden tot afluisteren aangepord.

Dibb: Absoluut. Ik noem het een geprivatiseerde versie van de Stasi. Ze hadden de macht en de mogelijkheid om mensen te bespioneren en ze misbruikten die systematisch. De instructie om mensen af te luisteren werd opgevolgd. Vooral in de tabloidpers woekerde al vele jaren een uiterst dubieuze bedrijfscultuur. Het hacken van telefoons was geen uitschuiver maar de logische volgende stap.

Het is opnieuw een serie. Mis je de grote filmsets met Keira Knightley of Matthias Schoenaerts niet?

Dibb: O jawel. Ik mis de bioscopen. Ik mis de filmsets. Ik mis Matthias, een briljant acteur én een goed mens, maar dat hoef ik je vast niet te vertellen. Ik heb film heus niet opgegeven. Cinema blijft het medium waarin de regisseur het volst tot zijn recht komt. Er zitten verschillende filmprojecten in de pijplijn, maar ik kan er ook niets aan doen dat de series blijven boomen.

Suite française met Schoenaerts bracht je onzacht in aanraking met Harvey Weinstein, de filmbons die ondertussen is veroordeeld voor aanrandingen en verkrachtingen.

Dibb: Dat is geen geheim. We hadden een fundamenteel meningsverschil. Harvey Weinstein had een soort L’armée des ombres (ijzersterke film van Jean-Pierre Melville over het Franse verzet, nvdr.) in gedachten, maar we verfilmden de roman van Irène Némirovsky, die in Auschwitz overleed. Dat boek ging helemaal niet over het actieve verzet maar over collaboratie en de liefde tussen een Franse vrouw en een Duitse soldaat. Weinstein dreigde ermee de Amerikaanse bioscooprelease tegen te houden en hield woord. Het is makkelijk praten nu hij achter tralies zit, maar toen was hij een van de machthebbers in Hollywood. Hij kon je carrière zware schade toebrengen en speelde dat zonder scrupules uit. Die bullebak wilde alles en iedereen controleren. Ondertussen weet de wereld goed genoeg wat voor een nare man hij is.

Bedankt voor dit gesprek.

Dibb: Jij bedankt. En doe Matthias de groeten. Ik zou graag eens een film met hem maken zonder dat Harvey Weinstein of zijn acolieten de boel verzieken.

The Salisbury Poisonings

Tot 17/3 te zien via BBC First.

De inhoud op deze pagina wordt momenteel geblokkeerd om jouw cookie-keuzes te respecteren. Klik hier om jouw cookie-voorkeuren aan te passen en de inhoud te bekijken.
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op "Cookie-instellingen" te klikken."

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content