De tweede reeks van The Handmaid’s Tale brengt hoop, maar net dat maakt het pijnlijk

De dystopische serie The Handmaid’s Tale kreeg vleugels toen Donald Trump president werd en de iconische look van de handmaids opdook in protestmarsen tegen vrouwonvriendelijkheid in het algemeen en die van de pussy grabber-in-chief in het bijzonder. Bij ons kunt u seizoen twee vanaf zaterdag bekijken, maar raad eens wie de eerste twee afleveringen al gezien heeft?

The Handmaid’s Tale is gebaseerd op het gelijknamige boek van de Canadese Margaret Atwood, van wie vorig jaar ook redelijk geruisloos de roman Alias Grace werd verfilmd. In 1990 liet ze in een interview met The Paris Review een uitspraak optekenen die haar werk tegelijk van een credo en een doel voorziet: ‘Mannen vragen me vaak waarom mijn vrouwelijke personages zo paranoïde zijn. Het is geen paranoia, maar een erkenning van de situatie waarin ze zich bevinden.’

The Handmaid’s Tale is doordrongen van die erkenning. Iedereen weet dat een goeie dystopie minstens even hard leunt op de realiteit als op de verbeeldingskracht van de auteur, maar Atwood maakte daar tijdens het schrijfproces een basisprincipe van: alle gruwel die haar vrouwelijke personages overkwam, moest zijn oorsprong vinden in de werkelijkheid. Ze bracht haar research samen in het naar het woord van God geknede patriarchaat dat Gilead heet, waar de weinige vruchtbare vrouwen worden ingezet als kweekvee. Ze krijgen een nieuwe naam, een afgeleide van de man tot wiens huishouding ze behoren. Het personage van Elizabeth Moss heet Offred, ofte: eigendom van Fred. Andere vrouwen zijn ofwel de Echtgenote van een man met een hoge functie, een Martha in zijn huishouden of een Jezebel, een hoer. Geen van hen mag zelf haar geld beheren, een beslissing nemen of zelfs maar ademen zonder toestemming. De straffen voor overtreders zijn streng en onrechtvaardig: foltering, verbanning, de strop.

Kleur tussen de regels

Seizoen twee moet het zonder het bronmateriaal van Atwood stellen, want de plotlijnen waren uitgeput. Een probleem hoeft dat niet te zijn, want ook in het eerste seizoen deden showrunner Bruce Miller en de zijnen al volledig hun zin. Ze bewaarden het verhaal en de beste details van het boek, maar husselden hoofdstukken en scènes door elkaar en speelden met de chronologie. Het wit tussen de regels werd ingekleurd. En vooral: ze voegden héél veel plot toe.

Elke gedachte van Offred – The Handmaid’s Tale is geschreven vanuit het perspectief van het hoofdpersonage, dat in de helft van de hoofstukken alleen op haar kamer zit – leek wel aanleiding te geven tot een nieuwe subplot. Het boek werd met andere woorden een televisieserie, iets om naar te kijken. Met een duidelijke visuele stijl vol krachtige beelden: de uniformen van de vrouwen, de roerloze stroppen, het gebruik van licht en donker. Het lijkt vanzelfsprekend, maar dat is het niet. The Handmaid’s Tale werd met de zegen van de auteur, die in een cameo in de allereerste aflevering Offred een oorvijg mag geven, een van de strafste tv-series van de afgelopen jaren, en werd terecht overladen met prijzen.

Snakken naar flashbacks

Centraal in seizoen 2 staat de zwangerschap van Offred. De eerste aflevering start met een vergeldingsactie voor de ongehoorzaamheid aan het eind van seizoen 1, toen de handmaids een van hun collega’s weigerden te stenigen. Op het hoogtepunt van de scène zie je ze allemaal op een schavot staan, elk met het hoofd door een strop. Kate Bush zingt. De hendel wordt overgehaald, maar het luikje onder hun voeten blijft dicht: het was maar een lesje. Dat de handmaids blijven leven, is op de een of andere manier nog een wranger lot dan de dood zelf.

In een recent interview bevestigde Margaret Atwood dat de makers voor seizoen twee dezelfde grondregel hebben gebruikt als zijzelf destijds: alle gruwel is geworteld in de werkelijkheid. Dat is goed nieuws voor zwartkijkers, want de wereld is alweer vijftig tinten donkerder geworden. Het eerste seizoen dankte zijn succes aan Donald Trump en zijn ultrachristelijke vicepresident/engerd Mike Pence, maar vergeet niet dat de serie werd ontwikkeld toen Hillary Clinton in poleposition voor het presidentschap lag. Seizoen twee werd als het ware te midden van de horror geschreven, terwijl op straat tegen de nieuwe vrouwonvriendelijke werkelijkheid werd betoogd in het rode gewaad en met de witte muts van Offred en haar lotgenoten.

Iedereen maakte zich bijgevolg op voor nog meer uitzichtloosheid en somberte, en de ontiegelijk sterke eerste aflevering van het nieuwe seizoen lost alle verwachtingen in. Na de schavotscène worden de handmaids een voor een verminkt, terwijl de anderen moeten toekijken. Behalve de zwangere Offred: zij wordt gedwongen te kijken naar de reacties van de meisjes die nog aan de beurt moeten komen. Na de eerste vijftien minuten snak je echt naar een flashback.

Daar zijn de kolonies

Het geweld is in The Handmaid’s Talealtijd plots en gortdroog, maar wat de reeks bij momenten echt ondraaglijk maakt, is niet de pijn of de uitzichtloosheid, maar die ene, kwellende sprankel hoop: de handmaids die alsnog in leven blijven, een onverwachte medestander, de zwangerschap van Offred. Omdat de vrucht van haar schoot heilig is, krijgt zij een beschermde status, en daar maakt ze zoveel mogelijk misbruik van. Andere handmaids worden naar de gevreesde kolonies gestuurd, en die krijgen we in de sombere tweede aflevering eindelijk te zien. Ze lopen er als leprozen in vaalbruine lompen, en scheppen de hele dag toxisch afval tot ze ziek worden en langzaam aftakelen – een lot dat gruwelijker is dan de dood. In Gilead is Offred intussen ontsnapt.

De openingsscène, de vlucht van Offred, de terechtstelling van een homoseksuele universiteitsprofessor, de grauwe kolonies en het acteerfenomeen Elizabeth Moss beloven het allerbeste voor deze jaargang. En bovenal is er dat groeiende besef dat we haast ongemerkt, stap voor stap en omwenteling na omwenteling zelf in een soort Gilead kunnen belanden. Voelt u het ook?