De maker van Lost verfilmt Watchmen, maar kan hij dat wel tot een goed einde brengen?

Showrunner Damon Lindelof kreeg de halve televisie kijkende wereld over zich heen over het einde dat hij voor Lost verzon. Dat hij zich nu aan Watchmen waagt, een stripmonument zoals er maar weinige zijn, maakt dat sommige fans hem dood wensen, nog voor ze ook maar één aflevering hebben gezien. ‘Rustig jongens, het is maar een verhaal.’

Denk niet dat u Watchmen kent als u enkel Zack Snyders verfilming hebt gezien. De regisseur van 300 gooide er nummers van Bob Dylan, de grootste smurfblauwe penis ooit en zijn flair voor bombast tegenaan maar bereikte nergens de diepgang en complexiteit van de baanbrekende graphic novel van scenarist Alan Moore en tekenaar Dave Gibbons. Hun Watchmen, oorspronkelijk verschenen in 1986-1987, was een satirische deconstructie van het superheldengenre, waarin gewone mensen zich in spandex en maskers hulden en – zonder superkrachten – de misdaad gingen bestrijden. De strip was een subversieve spiegel voor het door de Koude Oorlog opgeslorpte Amerika van de eighties én een geweldig verhaal. Moore bedacht een alternatieve geschiedenis waarin de VS de Vietnamoorlog hebben gewonnen, waarin president Nixon tot vier keer toe herverkozen is en in 1986 op het punt staat een kernoorlog met de Sovjets te beginnen. En terwijl die doomsday clock ongenadig verder tikt, onderzoeken de vigilantes de moord op een van hen.

Watchmen is meer dan eens onverfilmbaar genoemd, onder meer door Terry Gilliam, die op zeker moment een verfilming zou regisseren, maar net om die reden afhaakte. Moore was al niet te spreken over Hollywoods slappe adaptaties van zijn comics From Hell, The League of Extraordinary Gentlemen en – in mindere mate – V for Vendetta en wilde niets te maken hebben met Snyders verfilming. De eigenzinnige meesterverteller uit Northampton liet zijn naam van de generiek verwijderen en sprak net geen banvloek uit over iedereen die het in zijn hoofd zou halen om zich opnieuw aan Watchmen te wagen. Projecten effectief tegenhouden, kan hij niet. De rechten van Watchmen zijn in handen van uitgeverij DC, die tot zijn ongenoegen tegenwoordig ook poen blijft scheppen met prequels en sequels op zijn klassieker.

En nu komt er dus een tv-serie van Watchmen, geen adaptatie maar een verhaal in de lijn van de strip, gemaakt voor keurmerk HBO en met een befaamde showrunner aan het roer: de 46-jarige Damon Lindelof schreef mee aan de scenario’s voor Alien-prequel Prometheus (2012), Star Trek Into Darkness (2013) en Tomorrowland (2015) maar staat vooral bekend als het brein achter Lost (2004-2010). De afwikkeling van die raadselachtige reeks is hem zwaar aangerekend. Met The Leftovers (2014-2017), een minder populaire maar heerlijk ongrijpbare HBO-reeks, bewees Lindelof tot de inventiefste tv-makers van het moment te behoren. Ook in de Watchmen-serie zult u markante personages aantreffen, u zult napraten over raadselachtige gebeurtenissen en speculeren over het vervolg.

De reeks speelt zich af in een heden dat verderbouwt op de gewelddadige eighties van de graphic novel maar begint wel met een racistische slachtpartij die in 1921 het leven kostte aan tientallen mensen uit een welgestelde Afro-Amerikaanse wijk in Tulsa, Oklahoma. Want niet de Koude Oorlog maar raciale spanningen zijn het hete hangijzer waarmee Lindelof de kijker pookt. De politie draagt maskers om onherkenbaar te lijven voor een racistische terreurbeweging. Die laatste pikt het niet dat zwarte Amerikanen die slachtoffer zijn van racistisch geweld en hun directe nakomelingen levenslang vrijgesteld zijn van belastingen.

Wanneer heb jij de graphic novel van Moore en Gibbons leren kennen?

Damon Lindelof: Op mijn dertiende kreeg ik van mijn vader de eerste twee delen van Watchmen (het ondertussen gebundelde verhaal verscheen oorspronkelijk als twaalf losse comics, nvdr.). ‘Je bent hier nog niet klaar voor’, bromde hij en hij liep de kamer uit. Mijn vader was om het zacht uit te drukken niet zo’n goede communicator maar in films, tv-series en strips vonden we elkaar.

Watchmen had al vrij snel de reputatie dat het alles wat je van comics meende te weten op zijn kop zette. Maar omdat ik toen amper dertien was, ging dat mijn petje te boven. Het viel me wel op dat Watchmen volwassenen aansprak, wat je toen niet kon zeggen van alle andere comics die ik al had gelezen.

Watchmen was, om het zacht uit te drukken, invloedrijk. Welke impact had het op jou?

Lindelof: In een interview ten tijde van Lost heb ik Watchmen het grootste stukje popcultuur ooit genoemd. Die quote is een blurb op een van de gebundelde uitgaves geworden. Een grotere eer is me nooit te beurt gevallen. De reden waarom ik dit vertel: ik heb al jaren het gevoel dat ik bij Watchmen in het krijt sta. Ik heb in mijn carrière overvloedig uit Watchmen gepikt.

Ik ben die strip over de jaren blijven herlezen. Het belangrijkste leek me het mysterie. Dan heb ik het niet alleen over de moordzaak – wie heeft de Comedian vermoord en waarom? – maar vooral over de zondvloed aan details en verwijzingen. Hoe vaak je een hoofdstuk ook herleest, je blijft nieuwe zaken en verbanden ontdekken. Watchmen leent zich uitstekend tot discussie en diepgaand speurwerk. Dat streef ik in mijn verhalen ook na. Toen HBO en Warner Brothers de eerste keer polsten of ik interesse had in een Watchmen-serie, was ik dan ook geïntimideerd. Watchmen was mijn altaar. Ik heb hen afgewimpeld.

Auteur Alan Moore verzet zich steevast tegen adaptaties.

Lindelof: Hij zegt inderdaad al jaren dat niemand Watchmen zou mogen adapteren. Hij heeft zich volledig en duidelijk gedistantieerd van onze visie op Watchmen. Ik heb daar alle begrip voor maar dat weerhoudt me er niet van om hem als schrijver te blijven aanbidden.

Waarom ben je toch overstag gegaan?

Lindelof: Het aanbod blééf door mijn hoofd spoken en ik besefte dat de serie ook zonder mij gedraaid zou worden. Ik zag mezelf niet thuis naar andermans Watchmen kijken en levenslang spijt hebben dat ik die kans had laten liggen.

Nu, de film uit 2009 was al een regelrechte adaptatie. Het leek me niet zinnig om in dertien afleveringen nog eens een verhaal te vertellen dat iedereen al kent. Een serie leek me alleen zinvol als je nieuwe ideeën uitwerkt zonder de canon te verprutsen. Geen sequel in de zin van een directe voortzetting van wat voorafging, zoals Terminator 2, maar een verhaal in het verlengde van Watchmen.

De echte klik kwam er toen ik ineens het juiste idee vond. Watchmen was destijds een commentaar op Amerika, onze politiek en onze eschatologische cultuur, de ongerustheid over het einde van de wereld. Die vrees kwam voor een groot deel voort uit de reële angst voor corrupte leiders en een kernoorlog. Toen ik me afvroeg hoe die alternatieve wereld er dertig jaar later zou uitzien, kwamen de ideeën vanzelf.

Maar zo ga je wel tegen Alan Moore in. Bracht dat geen immense druk met zich mee?

Lindelof: Dat mag je gerust in de tegenwoordige tijd stellen. Dat wás geen last, dat ís een last. Iedereen blijft maar vragen waarom ik dit gedaan heb. Ik pieker daar zelf ook over. Ik wéét sinds dag één – en dat is geen valse bescheidenheid – dat ik nooit een tv-serie kan maken die even geniaal is als de strip. Ik zal tevreden zijn als ik iets gemaakt hebt dat de naam Watchmen waardig is en dat werk in leven houdt. Ik zal het als een grote verwezenlijking beschouwen als iemand mijn serie oké vindt, vervolgens de graphic novel leest en die fantastisch vindt.

Ik hou zielsveel van Watchmen. Ik wil verschrikkelijk hard dat de serie én goed én origineel is. Maar hoe maak je iets origineels in een tijd dat bijna alles een vervolg of een afgeleide van iets anders is? Dat is een enorme uitdaging maar ik hou van die zware druk. Ik heb het op dit moment in mijn leven nodig om te voelen dat ik het gevaar loop volledig te mislukken. Dat windt me op, dat verplicht me om mijn beste werk af te leveren.

Je had natuurlijk al ervaring met het verderzetten van iconisch werk. Ik denk aan je Alien-prequel.

Lindelof: De vergelijking gaat maar gedeeltelijk op. Voor Prometheus bouwde ik inderdaad ook voort op een legendarisch meesterwerk. Alleen kwam het idee voor nog een Alien-film van Ridley Scott zelf. Dat is toch nog wat anders dan Moore, die gewoon niet wil dat er zich ooit nog iemand aan Watchmen waagt.

Vrees je de reacties? De ontknoping van Lost is je destijds door sommige fans ook zwaar aangerekend.

Lindelof: Het is nooit leuk om de wind van voren te krijgen maar ik besef dat ik mezelf in de hot seat heb geplaatst. Je bent fan omdat je heel erg om het werk geeft en daardoor voel je de behoefte om dat werk te beschermen. Maar soms bereikt die fancultuur een toxisch niveau. Mensen die zeggen dat ze me haten en hopen dat ik sterf, dat gaat te ver. Dan denk ik echt wel: ‘Rustig, jongens. Het is máár een verhaal.’ En ik ben heus niet geboren met een zilveren lepel in mijn mond. Watchmen is mij niet zomaar in de schoot geworpen. Ik heb heel hard gewerkt om deze kans te krijgen. Wat ik tot nog toe gemaakt heb, kan jou niet aanstaan maar daarom verdien ik het toch niet om te sterven?

De serie bestaat uit negen afleveringen die allemaal met een quote beginnen. De hoofdstukken in het boek eindigen telkens met een quote. In hoeverre heb je naar de structuur van de graphic novel gekeken?

Lindelof: Om de reeks Watchmen te kunnen noemen moet hij aan het origineel doen denken en op verschillende manieren een eerbetoon zijn. Ik vond het absoluut noodzakelijk dat, zoals in het boek, in de eerste aflevering een moord zit en dat het onderzoek daarnaar het verhaal voortstuwt. Na negen afleveringen zul je zien dat we heel doelbewust de narratieve structuur van de strip hebben gevolgd, hopelijk op een verrassende manier. Maar we wilden ook weer niet te rigide zijn. De serie moet ook op eigen benen. Zoals een kind dat hard op zijn ouders lijkt maar er weer van verschilt, en occasioneel de behoefte voelt om te rebelleren.

Raciale spanningen verdelen Amerika in je serie. Een heet politiek hangijzer mocht niet ontbreken?

Lindelof: De strip weerspiegelde zijn tijd. Normaal lees je een comic waarin Superman een buitenaardse wezen bestrijdt, of Batman de Joker, en op het einde besef je dat het een verzinsel was. Die geruststelling bood Watchmen totaal niet. Toen ik het boek in het midden van de jaren tachtig uit had, was het nog aftellen naar een nucleaire oorlog.

Die angst voor een kernconflict is niet helemaal maar toch grotendeels verdwenen. Daar kon ik niet op inspelen. Dus vroeg ik me af wat de Amerikaan vandaag bang maakt als hij zijn tv aanzet. Volgens mij zijn dat twee zaken: ras en wantrouwen in de politieke leiders. De Amerikaanse geschiedenis wordt eindelijk herzien. In de Afro-Amerikaanse gemeenschap bestaat het idee van terugbetalingen voor de slavernij allicht al véél langer maar ik kwam het een jaar of drie geleden voor het eerst tegen. Dat bracht me op ideeën. Wat als er twintig jaar lang een progressieve president in het Witte Huis zetelt? Zou hij zo’n Victims of Racial Violence Legislation laten stemmen? Welk effect zou dat hebben op onze samenleving en cultuur?

Beschouw je jouw Watchmen nog als een superheldenserie?

Lindelof: Goeie vraag. De originele Watchmen noemen zichzelf gekostumeerde avonturiers. Dr. Manhattan is de enige met superkrachten en die doet vooralsnog niet mee – ik verklap niet of hij later nog zijn entree maakt. De personages zijn normale mensen zoals jij en ik. Ik zie ze niet als superhelden. Ik weet zelfs niet of je ze helden kunt noemen.

Het idee dat ik exploreer: wie bewaakt de Watchmen? Tot wie richten we ons om de wet te handhaven? Wat als de ordehandhavers het oneens zijn met de wet? Waar ligt de grens tussen een wreker en agent? Wat gebeurt er psychologisch met je wanneer je een masker opzet?

Zelfs de politie draagt in jouw serie maskers.

Lindelof: Op een gekostumeerd bal of op Halloweenfeestjes valt het mij altijd op dat mijn vrienden zich ineens heel anders gedragen. Een masker neemt bepaalde remmingen weg. Ook de keuze van het masker is razend interessant. Waarom verkleedt een man zich op Halloween als vrouw, waarom zet een vrouw een tijgermasker op? Wat zegt dat over hen? Ik bedoel maar: je verstopt je achter een masker maar het masker onthult ook iets over jou.