Theater: Inktzwart meesterwerk

Luk Perceval bewerkt Erich Maria Remarques ‘Im Westen nichts Neues’ en maakt er het inktzwarte meesterwerk ‘Front’ van.

Van bij zijn verschijning in 1929 was Im Westen nichts Neues van Erich Maria Remarque een bestseller. Een jaar later al werd het verfilmd. Het succes had het boek te danken aan de keiharde en droge beschrijving van het leven aan het front. Het greep naar de keel. Honderd jaar na De Groote Oorlog heeft Luk Perceval er een theaterproductie van gemaakt, onder de benaming Front.

De titel slaat zowel op het Duitse als het Franse en Vlaamse front. De ellende was bij het ene leger niet groter dan bij het andere. Het boek was een romantische manifestatie tegen de oorlog, een aanklacht tegen het misbruik van jongeren. Op elke bladzijde heb je wel een knoert van een oneliner. Al tijdens de opleiding begint het besef bij de jongeren door te dringen hoe zinloos de oorlog is: ‘We leerden dat een gepoetste knoop belangrijker is dan vier delen Schopenhauer.’ In mei 1933, kort na de machtsovername door Hitler, werd het boek door de nazi’s in het openbaar verbrand. Hoewel de Fürher zelf aan het Vlaamse front had gezeten, wilde hij niet dat de Duitsers beïnvloed werden door dit boek. Het werd afgedaan als joodse leugens en antivaderlandsliefde.

Viertalige vertelling

Regisseur Luk Perceval heeft de droge en keiharde lijn van het boek aangehouden. Hij heeft een paar andere teksten toegevoegd, maar het boek blijft centraal staan. Zijn enscenering is meer een compositie waarin de verschillende nationaliteiten aan bod komen, meestal vanuit eigen mening en stem, soms in samenspraak om te laten zien dat de soldaten aan alle fronten de zinloosheid van de oorlog beseften: ‘Net zo toevallig als je wordt geraakt, blijf je in leven.’

Om het boek uit zijn Duitse hoek te halen heeft Perceval er een viertalige vertelling van gemaakt. De vertellers staan op een rij, in het gelid, op enkele momenten na, bijvoorbeeld wanneer er een [waar gebeurde] voetbalmatch is met soldaten van beide oevers van het front. Een alternatieve protestactie.

De muziekscore

Even indrukwekkend dan de tekst en de enscenering is de muziekscore. Componist en instrumentenbouwer Ferdinand Försch slaat er flink op los op dunne stalen platen die bewerkt werden met een product of waarop buisjes voor het echo-effect werden gekleefd. Hij kan op een machtige wijze gevoelens en realisme combineren naar intiem spel, die de drukkende stilte voor een nieuw offensief weergeeft of een gedachtegang ondersteunt: ‘Wat zullen onze vaders doen als wij op een gegeven moment in opstand komen en rekenschap van hen verlangen.’ Bij momenten bracht de muziek [als je het muziek kan noemen], Wellingtons Sieg [op.91] van Ludwig Van Beethoven in herinnering, wat je ook al niet een ‘klassieke’ compositie kan noemen. Net zoals Where have all the flowers gone van Marlene Dietrich, een lied over de jongeren die met een bloem in de loop van het geweer vanuit Berlijn naar het front trokken in strak zittende uniformen.

Een moddergevecht

Het bezoek aan de begraafplaatsen van het Westelijke front is al indrukwekkend. De voorstelling Front doet daar door het pakkende gevoel nog een schepje bovenop. Door projecties van foto’s en films op het achterdoek van verminkte soldaten, dorpsruïnes, explosiewolken en dagenlange slagregens. De Groote Oorlog was een moddergevecht in al zijn betekenissen. Bij de dood van een klasgenoot na een mosterdaanval blijft men nauwelijks stilstaan na maanden, jaren van wonen in loopgraven en leven met ratten: ‘Wat heeft hij er nu nog aan dat hij op school de beste was in wiskunde.’

Zowel in het boek, de film als in de voorstelling wordt duidelijk dat de Groote Oorlog de eerste oorlog was waarin de kleine man een offerdier in een slachthuis is en de grootte een geparfumeerde fat in salons, die zich geen bal aantrekt van wat er precies in de frontlinie gebeurt: ‘Iedere grote keizer moet minstens één oorlog hebben, anders wordt hij niet beroemd. Kijk maar in de schoolboekjes.’

Extreem pacifist

De productie is inktzwart, maar met een paar luchtige momenten, al accentueren ze eerder de ellende dan de liefde. Dat is ongetwijfeld de bedoeling geweest van Luk Perceval, een extreem pacifist. Hij wordt al depri van het zinloos claxonneren in het verkeer op straat, dat hij als een daad van agressie beschouwt.

Al zijn producties zijn barricaden en betogingen. De voorstelling zal de goesting om het boek te lezen doen toenemen. Terecht. Een voorstelling is een goedaardig propagandamiddel en Front ( * * * * ) een meesterwerk. Hij verdient onder prijzen te worden bedolven. En na afloop, wanneer een kreunende stilte in een duistere ruimte opduikt, staande ovaties. Als contramuziek tegen een zoveelste oneliner uit de voorstelling: ‘Er fiel an einem Tage, der so ruhig und still war an der ganzen Front, dass der Heeresbericht sich nur auf den Satz beschränkte, im Westen sei nichts Neues zu melden.’

Guido Lauwaert

FRONT – productie Thalia Theater Hamburg en NTGent – regie Luk Perceval – www.ntgent.be

Smaakmaker –