Theater: Een meesterlijk geslepen diamant

Als het zaallicht dooft en het voordoek in het donker ten hemel is gestegen, ontwaakt het podiumlicht. Zwak licht met centraal opgesteld Abke Haring. Ze kijkt de zaal in en zegt ‘Wie bent u?’ Het lijkt een vraag aan het publiek maar is het niet. Zij is androgyn en kroonprins Hamlet, en stelt de vraag aan zichzelf, zo blijkt uit de monoloog die erop volgt. Achter hem staat Yorick, de vermoorde nar van de koning, Hamlets vader. Heel de voorstelling dwaalt hij over het toneel. Ook hij wordt door een vrouw gespeeld, Katelijne Damen. Zij is niet een actrice maar een geest die, naar mag verondersteld worden door het concept van Tom Lanoye/Guy Cassiers, niemand minder is dan de auteur, William Shakespeare in deze Hamlet vs Hamlet ( * * * * ).

Claudius heeft de koning vermoord, met medeweten van zijn schoonzuster Gertrude waarmee hij al geruime tijd een verhouding had. Kort na de moord trouwen zij. Neef en zoon Hamlet heeft een sterk vermoeden hoe een en ander in zijn werk is gegaan. Hij wil wraak nemen en kient een plan uit. Het uitkienen is het hele toneelstuk, want gaandeweg beseft hij dat zelfs hij er het slachtoffer van zal zijn. Maar dat staat de uitvoering niet in de weg. Want door het plot te bedenken is ook hij een schurk en moet dus gestraft worden.

Spel in spel in spel

Het lijkt een vreemde redenering maar is het allerminst. Hamlet is een stuk waarin gedachten en daden elkaar voortdurend in de weg lopen.Wat is waar en hoe waar is wie? Hoe kan iemand, als geest, aan Hamlet uitleggen hoe de moord, het gieten van vergif in een oor, is gebeurd, terwijl hij sliep? Tweede voorbeeld. Als Claudius bij het begin van het derde bedrijf de moord op zijn broer in gedachten voor zichzelf verantwoordt, luistert Hamlet mee. Het versterkt zijn wil om zijn oom te vermoorden. Over zijn schouder kijkt Yorick toe. Het beroemdste stuk aller tijden is een toneelspel in een toneelspel in een toneelspel. Het is zo gecompliceerd dat het ongeloofwaardig is. De clausen zijn echter zo sterk dat de toeschouwer in de val trapt en het geheel als een waar gebeurd verhaal ervaart en gelooft wat ongeloofwaardig is.

Sterke spelersploeg

Het meesleuren van de toeschouwer vanuit de onwaarschijnlijkheid naar het waarschijnlijke kan maar ten volle slagen door een ijzersterke toneeltekst – en is dat ook, zoals reeds vermeld – maar daarenboven door een sterke spelersploeg. Dat is het ook. Abke Haring is Hamlet, Johan Van Assche is Claudius, Chris Nietvelt is Gertrude, en dat geldt voor alle andere spelers. Ja, Chris Nietvelt moet in het echte leven een valse moeder zijn, zoals Johan Van Assche als mens werkelijk een vuile intrigant is en Abke Haring een sterk vervuilde verbeelding heeft. Het enige personage dat in deze versie van Hamlet niet ten volle in de transformatie slaagt is Gaite Jansen als Ophelia. Zij mist alle vormen van vrouwelijke geheimenis, kortom alles wat een man het hoofd op hol kan brengen. Dat haar broer Laërtes verliefd op haar is, is dan ook onacceptabel.

Geen kerstversiering in de paastijd

Regisseur Guy Cassiers heeft zijn eeuwige videomuren eindelijk overboord gezet. Er zijn enkele korte projecties maar verantwoord. Ze focussen op personages en zijn geen kerstversiering in de paastijd. Bovendien heeft hij heel veel aandacht geschonken aan het sturen van de acteurs als individu en in groepsverband. Bewust heeft hij het spel clean gehouden, op het koude af, wat de spanning maar ten goede komt. Het stuk heeft geen kompas, geen roer, geen sextant. Toch weet hij het schip op koers te houden in een zee vol draaikolken. De familieruzie zoals onder de lijnen door Lanoye aangegeven, vertaalt Cassiers op subtiele maar scherpe wijze naar de Derde Wereldoorlog met zijn historische plaatsen en economische belangen zoals die nu bestaat. In de nuchterheid van de voorstelling zit een felle warmte. Het is een nieuw gegeven in het regiepalet van Guy Cassiers. Fabuleus is ook een poppenspel, uitgevoerd door Marc Van Eeghem en Kevin Janssens, die zowel Rozenkrantz en Guildenstern spelen, als de doodgravers. Detaillering zou misplaatst zijn. De toeschouwer heeft recht op verrassing en verbazing.

Primus inter pares

Weer eens heeft Lanoye aangetoond dat hij de beste hedendaagse toneelauteur is. Hij weet een archaïsche taal een hedendaags elan mee te geven. Zij bolt in de mond van de acteurs en rolt in de oorschelpen van de toeschouwers.

Zeer geslaagd is het decor en het gebruik ervan. Centraal net boven een vloer van glazen tegels een toren van panelen die schuiven, wijken, dalen en klimmen, zodat zij nu eens gangen en dan weer kamers vormen. Doorzichtige zodat bij het afluisteren van een gesprek niet enkel gezien wordt wie het doet, maar tevens hoe de stiekemerd reageert op wat hij/zij hoort. Een pluim verdient de kostumering, al is er wel een misser van formaat. Als Ophelia door Hamlet uitgescholden wordt, heeft de geslachtloze een T-shirt aan zodat, al zijn ze bescheiden, de borsten van Abke Haring te zien zijn. Daar gaat het androgyne zoals expliciet gewild door Tom Lanoye.

Los daarvan, Hamlet versus Hamlet van Tom Lanoye en Guy Cassiers verdient volle zalen door zijn verfijnde enscenering in een fascinerende kadrering. Een meesterlijk geslepen diamant.

Guido Lauwaert

HAMLET VERSUS HAMLET – tekst naar William Shakespeare: Tom Lanoye – regie: Guy Cassiers – productie Toneelhuis Antwerpen en Toneelgroep Amsterdam – www.toneelhuis.be & www.tga.nl

Smaakmaker: