Theater: Gregoria, KVS

Bart Meuleman bewerkt Maurice Gilliams’ roman ‘Gregoria’ tot een surrealistisch beeldverhaal. Met knipoog naar Magritte.

Een vrouw in een lange, witte nachtjapon. Een man met een wit doek (in dit geval: een slipje) op zijn gezicht. Een vrouw met een enorme hoed (versierd met een enorme opgezette vogel) op het hoofd. Een gemaskerde man (denk aan René Magrittes gemaskerde appels van het werk ‘Prêtre Marié’) die zijn geliefde heldhaftig wil bespringen, …. Het is opmerkelijk hoe de scènebeelden van ‘Gregoria’ lijken te refereren naar taferelen van de Brusselse kunstenaar en tijdgenoot van Gilliams.

Horrorhuwelijk

Die verwijzingen onderstrepen de surrealistische sfeer waarin Bart Meulemans Gregoria ( * * * ) baadt. Meuleman is verbonden aan Het Toneelhuis waar hij vorig seizoen nog werk van Franz Kafka ensceneerde. Gregoria maakt hij echter uitsluitend voor de KVS. Daarbij krijgt hij meesterlijke hulp van zijn trouwe partners in crime, lichtkunstenaar Mark Van Denesse en geluidskunstenaar Senjan Jansen. Van Denesse speelt met indrukwekkende slagschaduwen en weet met zacht licht elk moment van de dag te verbeelden. Ondertussen bouwt Jansen met dreigende geluiden en stilte een perfect geluidsdecor. Zo helpen beide kunstenaars Meuleman om de onafgewerkte roman van Maurice Gilliams te bewerken tot een indrukwekkende opeenvolging van bevreemdende scènes die laveren tussen hoorspel, griezelig koldertoneel, tableaux vivants én kadertjes uit een surrealistisch stripverhaal. Die ‘strip’ straalt de bevreemdende, theatrale sfeer uit die zo eigen is aan Magrittes werk.

De scène wordt afgebakend door twee majestueuze, betongrijze en ruw geplaveide muren. De muren creëren een claustrofobisch scènebeeld. De acteurs lijken poppetjes in een immense, lugubere kijkdoos. Horror is ook het gevoel dat Meuleman kreeg tijdens het lezen van Gregoria:

Ik heb Gilliams leren kennen rond mijn éénentwintigste. Ik hield niet van zijn schrijfstijl, vond hem veel te oubollig en ouderwets. Ik begreep het niet. Toch ben ik verder blijven lezen en Gilliams’ wereld fascineerde me steeds meer. Het boek Gregoria of een huwelijk op Elseneur heeft mij onmiddellijk geraakt. Die ervaringen van die verloving en de huwelijksreis: ik las dat als pure horror.

Gilliams herinneringen aan zijn mislukte huwelijk met Gabriëlle Baelemans liggen aan de basis van dit boek. Gilliams hoopte zich door zijn huwelijk met Baelemans financieel te verrijken en versterken. Helaas! De vrouw meed elk emotioneel en seksueel contact met Gilliams. Dat maakte hem gek. Hun huwelijk strandde na een jaar. Die traumatische ervaring zette hem aan tot het schrijven van Gregoria of een huwelijk op Elseneur. Hij werkte tot aan zijn dood aan het boek. Dat het boek onafgewerkt bleef, is voor Meuleman een uitgelezen reden om net dit werk te ensceneren: ‘Gregoria is niet af, en dat geeft me de vrijheid om ermee aan de gang te gaan.’

Stripfiguurtjes op het toneel

Nochtans respecteert Meuleman Gilliams’ taal ten stelligste. De voorstelling start met de eerste zin uit het boek: ‘Morgen trouw ik met Gregoria’. Uit die zin spat de goesting van het hoofdpersonage Elias om eindelijk ‘zijn’ Gregoria te mogen beminnen en liefhebben. Herman Gilis speelt Elias, Gregoria wordt treffend zuur vertolkt door Goele Derick en Mark Verstraete is de hilarische moeder van Gregoria. Verder zetten ook Ivo Kuyl als onder meer Gregoria’s vader en Iris Van Cauwenbergh als Gregoria’s zus stevige vertolkingen neer.

Nochtans maakt Meuleman het zijn acteurs niet gemakkelijk. Hun dialogen zijn beperkt tot een strikt minimum. Veeleer ‘figureren’ ze in de scènes die verteld worden door de vertelstem. Die vertelstem (van Herman Gilis) vertolkt de monologue intérieur van de getormenteerde ‘jongeman’ die snakt naar de huwelijksnacht en alle andere geneugten van het huwelijk maar bitter wordt afgestraft door zijn verloofde (en later echtgenote) en haar familie. Dat twee oudere acteurs het prille paar vertolken, ontdoet hun huwelijk van alle jeugdige fris- en vrolijkheid.

De acteurs vinden meestal een goed evenwicht tussen uitbeelding en verbeelding en tussen komedie en tragedie. Maar op hét instrument – gesproken taal – kunnen ze niet terugvallen en dat fnuikt het ritme van de voorstelling al eens.

Meuleman puurt elk scènebeeld tot op de essentie uit. Dit levert surrealistische en spannende schoonheid op. Je zit in de schouwburg en kijkt naar een ingetogen en smaakvol geënsceneerd zwarthumoristisch stripverhaal. Het is jammer dat de dipjes in het ritme van het spel de voorstelling iets te vaak degraderen tot beeldige plaatjes bij het vertellerpraatje.

Els Van Steenberghe

Gregoria, KVS. Gezien op 5 maart 2011. Meer info: www.kvs.be