Misschien wel ons laatste interview met John Cleese: ‘De wereld is a pretty silly place’

Sinds kort kunt u op Netflix terecht voor Monty Python’s Flying Circus, Life of Brian en The Holy Grail. En wie de stoffelijke overschotten van geestelijke vader John Cleese nog eens wil groeten, krijgt eind mei nog eens de kans met zijn Last Time to See Me before I Die-tour. ‘One should always try to be kind to stupid people.’

‘Maar… Maar ik zou net een massage krijgen.’ John Cleese klinkt wat beteuterd.

Er weerklinkt gestamel en gesakker op de achtergrond.

‘Oké, mijn vrouw neemt mijn beurt over. Shoot! Al moet je me het vergeven als ik wat dopey klink: ik zit in een kliniek in Zwitserland.’ Cleese, de geknevelde stamvader van het Brits absurdisme en de ongegeneerde silliness, recupereert er van zijn Amerikaanse Holy Grail-tournee. Zeventien shows in 21 dagen was misschien van het goede te veel, bedenkt de 78-jarige Brit zich. ‘Het reizen eist zijn tol, net als de meet-and-greets: twintig fans per avond elk één minuut aandacht geven is vreemd genoeg heel uitputtend. Ik snap steeds beter waarom ticketverkopers je vanachter hun kassa ook niet in de ogen kijken.’

Maar eind deze maand moet hij weer helemaal fit zijn, wanneer hij Hasselt en Oostende aandoet met de Last Time to See Me before I Die-show. Of beter, een lezing doorspekt met iconische fragmenten, om hem naar eigen zeggen genoeg plaspauzes te gunnen. Technisch gezien is de titel trouwens contractbreuk: Cleese deed ons in 2016 die belofte ook al. ‘Je maakt daar een zeer zinnig punt’, grinnikt hij. ‘Maar wacht misschien nog even voor je je geld uit 2016 terugvraagt: ik heb nog enkele weken om het loodje te leggen.’

Ik las dat je dochter, stand-upper Camilla Cleese, de Amerikaanse Holy Grail-tour modereerde. Behoorlijk masochistisch, niet? Ze vertelt in haar stand-up vaak hoe ze ervoor leeft om jou voor de gek te houden.

John Cleese: Dat is toch net wat het publiek wil zien? Soms schakelen we lokale radiostemmen in als moderator, maar in de regel zijn die véél te beleefd, eerbiedig zelfs. Camilla kent niet alleen mijn leven beter, maar doet inderdaad niks liever dan taking the piss out of me. (denkt na) We reden ooit samen naar het Sundance-festival in Utah, en bij elke – echt élke – pitstop was er wel iemand in het toilet die me vroeg ‘of ik die kerel was van Pink Panther Deux?’ (uit 2006,en niet bepaald een hoogtepunt in Cleese’ carrière, ndvr.) Tegen dat we in Utah arriveerden, was ik echt pissig. Pas jaren later bekende ze dat ze me telkens bewust was voorgegaan om iemand die vraag in te fluisteren. (lacht)

Je trok eerder de baan op met de Alimony Tour, om de 20 miljoen dollar die je ex-vrouw bij de scheiding eiste bijeen te sprokkelen. Dat had ook anders gekund: Russell Crowe heeft recent nog een hoop filmmemorabilia verkocht om zijn scheiding te financieren. Het lederen suspensoir uit Cinderella Man bracht 7000 dollar op.

Cleese:(schatert en hoest) Sorry. Hoeveel zou een gedragen onderbroek van mij opleveren, denk je? Voor zover ik me kan herinneren, heb ik nog nooit memorabilia verkocht, vooral omdat het nooit in mij is opgekomen iets van Python te hamsteren. Wie dus een duurbetaald suspensoir van mij in huis denkt te hebben: weet dat het namaak is. Ik had wel één tekstrol uit Life of Brain waar ik bijzonder aan gehecht was, maar die is helaas ergens tussen het vele scheiden en verhuizen zoekgeraakt. Het was dat rolletje waaruit ik voorlees aan het einde van de film, wanneer Brian aan het kruis hangt en ik in naam van het Judean People’s Front onze solidariteit uitdruk.

Was dat niet het People’s Front of Judea? Of het Judean Popular People’s Front?

Cleese: …

Sorry. Ik begin te snappen waarom die meet-and-greets zo vermoeiend zijn. Je werkt ook aan een nieuwe show: Why There Is No Hope.

Cleese: Ik heb hem ondertussen al een paar keer getest, en ik durf te zeggen dat hij héél goed wordt. Ik pak het deze keer aan zoals stand-uppers het tegenwoordig ook doen: schaven en herwerken via een hoop try-outs. Wat maakt dat ik nooit twee keer hetzelfde moet brengen, maar helaas ook dat ik nooit het gevoel krijg dat het helemaal goed zit. Maar op dit punt in de wereldgeschiedenis, waar alles chaotischer lijkt dan ooit, raakt mijn boodschap een zenuw, merk ik. Misschien zelfs meer dan alles wat ik eerder al heb gemaakt.

Wat is die boodschap?

Cleese: De wereld wordt bestuurd door assholes. Nu goed, het zijn niet allemáál assholes, maar toch het gros van de club.

Wat kwalificeert iemand als asshole?

Cleese: Bepaalde sociopathische trekken. Waardoor je beslissingen neemt zonder rekening te houden met de gevolgen of andermans gevoelens. De boodschap is behoorlijk donker, maar als we blijven doorstomen zoals vandaag is er geen hoop. Punt. Je kunt toch niet vrolijk blijven bij die culminatie van very bad men aan de top? Van Rusland tot Myanmar, tot Turkije, Syrië of die lunatic Trump. Allemaal mannen, ja, ik kan niet meteen een vrouw bedenken. Margaret Thatcher is niet kwaadaardig… Zei ik nu Thatcher? Ik bedoel natuurlijk Theresa May.

De verwarring is begrijpelijk. Ik onthoud het zo: Thatcher is diegene die ooit de Dead Parrot Sketch verkrachtte op een conferentie. En, met een neuslengte verschil, ook de meest bloedeloze van de twee.

Cleese: Genoteerd. Maar May is dus niet kwaadaardig, hooguit uitermate cynisch.

Valt er echt nergens nog hoop uit te putten?

Cleese: Uit figuren als de Canadese premier Justin Trudeau. En uit de wetenschap dat Trump ooit géén president meer zal zijn, en dat iemand als (News Corp-mediamogol, nvdr.) Rupert Murdoch, de moordenaar van zowel de Britse als de Amerikaanse cultuur, toch ooit eens zal moeten sterven. Hooray, hooray!

Opmerkelijk. Meestal richt jij je doodswensen tot Jean-Claude Juncker, de voorzitter van de Europese Commissie.

Cleese:(lacht) Ik heb beslist dat Juncker mag blijven leven. Hij is de kwaadste niet, gewoon het vleesgeworden archetype van de bureaucraat. En bureaucraten hebben een heel aparte psychologie, waar veel over te zeggen valt, maar níét dat het hun hoofddoel is om mensen gelukkiger te maken.

Regisseur en collega-Python Terry Gilliam noemde je onlangs nog ‘een idioot’ vanwege je pro-brexitsympathieën.

Cleese: Je doet het klinken alsof het zwart of wit was.

Remain or leave, toch?

Cleese: Was ik ervan overtuigd geweest dat de EU zichzelf kon hervormen, had ik wel remain gestemd. Maar bureaucraten kunnen dat niet. Ik denk nog altijd dat de brexit goed kan uitdraaien. Wij willen nog steeds met Duitse auto’s rijden, en de Duitsers willen ze ons nog steeds verkopen, dus we komen er wel uit. Anderzijds, wat weet ik er nu van? Een Amerikaanse onderzoeker toetste in 1990 de toekomstvoorspellingen van 284 wijsneuzen af aan de realiteit. De uitkomst? Wie gewoon gokte, had evenveel kans om een juiste voorspelling te maken. Wie dus stellig beweert zeker te weten hoe de brexit zal uitdraaien, is een idioot. Een onrealistische idioot.

Je hebt weleens betoogd dat er ook geen hoop meer is omdat we in wezen allemaal irrationele hufters zijn, zonder dat we het doorhebben.

Cleese: We zijn zéér irrationele wezens, en daar is in essentie niks mis mee. Je kunt emotie ook niet compleet uitschakelen, want dan nemen we waarschijnlijk nooit nog een beslissing. En dat we grotendeels slaven van ons onderbewustzijn zijn, weten we al sinds Freud. Of voor de economen onder jouw lezers, sinds Daniel Kahneman, die er in 2002 de Nobelprijs voor Economie voor kreeg. Die hadden de memo blijkbaar nog niet gekregen. En wie geen therapie volgt, of met spiritualiteit bezig is, is zich er vandaag misschien nog niet van bewust. Dankzij die twee dingen denk ik alvast dat ik vandaag niet langer compleet in dienst van mijn onderbewustzijn sta.

Je bent altijd vrij open geweest over je therapiesessies. Maar als humor en creativiteit gedreven worden door neuroses en angsten, hoe hard mag een zielenknijper dan knijpen voor hij raakt aan wat jou net uniek maakt?

Cleese: Nogal wat collega’s lijken met die vrees te zitten. (droog) Ik heb allang beslist dat ik het daar niet mee eens ben. Wat therapie wegneemt, is je drive: wie meer op één lijn zit met zijn emoties, wordt minder productief, maar daarom niet minder creatief. Je leert dat je niet elke dag móét produceren en schrijven om jezelf niet langer het mottigste wezen op deze planeet te voelen. Eerlijk, ik lever liever kleine hoeveelheden sterk werk af dan middelmatigheid in bulk.

En nu iets compleet anders. Sinds half april kun je Life of Brian, The Holy Grail en Flying Circus ook op Netflix bekijken. Denk je dat Python nog maar eens een nieuwe generatie kan aanboren?

Cleese: Laat het ons hopen. Ik zou denken dat jongeren Python ook nog kunnen appreciëren, en er hopelijk de boodschap uit halen dat de wereld een pretty silly place is, en dat we vooral niks te serieus moeten nemen. Wat nog altijd de grootste gemene deler van alle Pythonfans.

Ik vraag het omdat we er tegenwoordig een sport van maken om wat decennia geleden gemaakt werd door de poco-bril van vandaag te bekijken.

Cleese: Politieke correctheid is in essentie een goede zaak, of dat was ze toch ooit. Geen absolute hufter willen zijn: ik kan dat alleen maar aanmoedigen. Alleen is politieke correctheid vandaag ad absurdum gekaapt door mensen die ik niet per se van intelligentie verdenk. Het hele concept van humor is net dat hij kritisch is. Los van woordspelingen bestaat er uitsluitend kritische humor: met elke grap viseer je iemand die niet honderd procent perfect is. Je maakt geen witzen over eerlijkheid, intelligentie of aardigheid, maar over domheid, hebzucht, obsessie en lust: da’s pas geestig.

Anderzijds, de BBC had destijds ook al vragen bij Fawlty Towers en Flying Circus. Het eerste zou een amalgaam van stereotypes geweest zijn, het ‘Ministry of Silly Walks’ uit het tweede had gehandicapten kunnen beledigen. Misschien is het dus toch niet erger geworden, maar staat er vandaag gewoon een grotere megafoon op?

Cleese:(gromt) Ik denk het niet. Dat ging toen respectievelijk over één scriptrevisor en één BBC-baas, geen hele cultuur. De BBC was toen nog een fijne plek om te werken, vandaag zit je er met een legertje bureaucraten die vooral na zes uur geen telefoon meer willen krijgen en dus alles blokkeren wat eventueel één iemand zou kunnen schofferen. Netflix doet me vandaag wat denken aan hoe het vroeger bij de BBC was: wie talent en een goed idee heeft, mag zijn show gewoon maken, zonder eerst vijftig stations te moeten passeren. Nu goed, one should always try to be kind to stupid people.

Waar je relatief goed in slaagt. Het is opmerkelijk hoe rustig je bijvoorbeeld blijft bij de zoveelste journalist die Flying Circus probeert weg te zetten als het resultaat van een drugstrip.

Cleese: Da’s inderdaad een vervelende, want dat doet af aan wat we gecreëerd hebben. Bovendien hebben drugs me nooit geïnteresseerd. Het echte leven was al interessant genoeg, daar hoefde geen extra laag bovenop. (denkt na) Ik heb wel één keer lsd gedaan in de jaren zestig, onder begeleiding van Stanislav Grof, een prof die er onderzoek naar deed voor de Amerikaanse overheid.

Toch even checken: hebben we het nu over MKUltra, de geheime CIA-testen met drugs in die tijd?

Cleese:(aarzelend) Ik denk het niet. (lacht) Bijna zeker van. Toen de overheid lsd een paar jaar later illegaal maakte, heeft Grof trouwens holotropic breathing uitgevonden, dat ook hallucinaties kon opwekken. Heel interessante man, en een buitengewone ervaring: ik viel achterover van de creativiteit van mijn eigen brein. Maar één keer was ook voldoende. Ik heb hetzelfde met alcohol: ik snap niet waarom iemand dronken zou willen worden. (gemompel op de achtergrond) Mijn vrouw zegt dat zij wel genoeg voor ons beiden doet. (lacht)

Is dat echt zo moeilijk te begrijpen? Je staat bekend als een controlefreak.

Cleese:O no, I wouldn’t agree with that at all. Ik ben wel gelukkiger nu ik geen scripts meer schrijf voor Hollywoodbonzen die ik terugkreeg met nota’s ‘om ze te verbeteren’, terwijl ik wist dat ze zo slechter zouden worden. Mensen die nog nooit in hun leven een script hadden geschreven, gingen mij even uitleggen hoe het moest. Ridiculous. Op dat vlak is toeren veel leuker: ik ben weer baas over mijn eigen materiaal. En tegelijk is het een zeer efficiënte manier om geld te verdienen. Een zeer welgekomen ontdekking na mijn laatste scheiding. (grinnikt)

Voor het onwaarschijnlijke geval dat dit je laatste interview was: de zerk op de affiche van je show mist nog een grafschrift. Wat mag ik doorgeven aan de steenhouwer?

Cleese:No more waiting for women. Punt.