Comédienne Serine Ayari mikt op het buitenland: ‘Ik had het gevoel het diversiteitsexcuus te zijn’

Vrouwen zijn nog steeds dungezaaid op de Vlaamse stand-uppodia, en vrouwen met Arabische roots al helemaal. Doodzonde, dat snapt iedereen die de Vilvoordse Serine Ayari – volgend jaar ook te zien in het nieuwe seizoen van De luizenmoeder – al vlotjes zag schakelen tussen ramadan- en de betere piemelgrappen. ‘Ja, Linda, ja. We hebben allemaal angsten en maandstonden. Maar graaf de volgende keer misschien toch iets dieper.’

‘Waarom ook niet?’ dacht de Vilvoordse Serine Ayari toen ze in mei 2018 in het voormalige Antwerpse comedycafé Lebowski’s voor het eerst op het podium kroop. ‘Ik was die dag ontslagen, het was de eerste dag van de ramadan en mijn zus had blijkbaar besloten om voor het eerst te vasten. Raar, want wij zijn thuis echt niet zo religieus. Maar zo had ik wel meteen een invalshoek.’ Haar Engelstalig setje over de spiritual voyage van haar zus, en de verschillende ramadantypes – van de harampolitie over hangry moslims tot vrouwen die op miraculeuze wijze een maand lang menstrueren – viel meteen in goede aarde bij het Antwerpse publiek.

Vier maanden later mocht ze openen voor Andrew Schulz – ‘mijn idool en Amerikaanse comedyheld’ – in het Amsterdamse Boom Chicago en nog datzelfde jaar versierde ze een spot bij de New Talents van de Gotham Comedy Club in New York. Ondertussen werkt ze naar haar eerste avondvullende show toe, op 19 december in de Kleine van de Arenberg, en heeft ze de cast van het tweede seizoen van De luizenmoeder vervoegd. Het gaat aardig vooruit voor Ayari.

‘Dit is dan ook niet zomaar een hobbyprojectje’, benadrukt ze. ‘Ik woon voorlopig zelfs opnieuw thuis zodat ik me helemaal op stand-up kan concentreren. En ik heb het misschien nooit van de daken geschreeuwd, maar als ik heel eerlijk ben, plan ik dit al sinds mijn veertiende. Ik heb altijd al op dat podium grappen willen vertellen, maar had er gewoon het zelfvertrouwen nog niet voor. En misschien ook nog niet de levenservaring. Ondertussen heb ik wel het een en ander gezien. Zo heb ik in de vastgoedsector gewerkt, voor Louis Vuitton, als leerkracht Engels in Ankara, op de luchthaven… Wat? Ik werd regelmatig ontslagen, ja. (lacht) Ik ben behoorlijk luid, aanwezig en durf mijn mening te geven. Stand-up is de perfecte manier om dat allemaal te kanaliseren.’

***

Dit weekend speelt Ayari met Nigel Williams een double bill op het International Mad Goat Comedy Festival in Antwerpen, daarna trekt ze opnieuw naar Londen, waar ze afgelopen zomer ook het Shubbakfestival mocht hosten in het National Theatre. In oktober gaat het dan weer richting Zwitserland en Parijs. ‘Ik hou van België, maar ik hou nog net iets meer van de betaalde toerist uithangen. Als ik de kans krijg om te reizen dankzij mijn stand-up, ga ik dat echt niet afslaan.’

Is dat een kwestie van intensief internationaal netwerken of hangt daar ook een stevige portie geluk aan vast?

Serine Ayari: In de eerste plaats een hoop koppigheid. Zo ben ik vorig najaar naar New York getrokken met enkel de adressen van een paar comedyclubs op zak. Ik wilde er per se optreden en was niet van plan op te geven voor me dat ook gelukt was. Uiteindelijk heb ik er in een paar clubs kunnen spelen en er een plek in de New Talent-line-up van de Gotham Comedy Club versierd. (droog) Dat is een beetje de lijn van het laatste anderhalf jaar: dit is de droom en alles en iedereen moet daarvoor wijken. Ik stel ook vast dat ik in de Frans- en Engelstalige stand-upscene gewoon meer kansen krijg dan in Vlaanderen.

Je zou het omgekeerde verwachten. De Amerikaanse stand-uptraditie is er eerder eentje van jarenlang ploeteren, in Vlaanderen kan het – in theorie althans – sneller gaan.

Ayari: Zo heb ik het toch nooit ervaren. En vooral, de Vlaamse comedyscene gaf me nogal regelmatig het gevoel dat ik gewoon geluk had, terwijl ik wel keihard aan mijn materiaal werkte. Ik heb al te vaak moeten horen dat ik een gat in de markt was. ‘Een jonge, Arabische vrouw die er niet slecht uitziet? Natuurlijk zullen ze jou boeken.’

Ik snap de bedenking, maar valt daar helemaal niks voor te zeggen? Het aanbod aan aspirerende mannelijke, blanke twintigers die in dezelfde vijver vol Tindergrapjes vissen, is vandaag redelijk verzadigd. Vers bloed en nieuwe perspectieven zijn meer dan welkom.

Ayari: Akkoord, maar op den duur krijg je wel het gevoel het diversiteitsexcuus te zijn in een verder exclusief blanke en mannelijke line-up. Ik zwoegde op goede grappen, maar ik ging er oprecht aan twijfelen of ik wel iets kon. Tot ik ging reizen. Ik kan het iedere starter alleen maar aanraden: trek weg, speel in landen waar ze je niet kennen en waar gender of afkomst irrelevant zijn. Al was het maar om te checken of je echt goed bent of gewoon geluk hebt.

Tijdens een van die sets in New York opende je met een grap over mass shootings op scholen.

Ayari: Ik had een stevige binnenkomer nodig, want ik werd er een beetje als het kneusje gezien, het Belgische meisje dat wel even de lucht tussen twee goeie comedians zou vullen. (droog) Zo had ik meteen ieders aandacht.

Die volgde je op met een grap over hoe je Britse accenten haat omdat die toch altijd een beetje klinken alsof iemand in een Nigeriaanse piemel aan het stikken is.

Ayari: (grinnikt) Hoort daar ook een vraag bij?

Vatten die openers jouw humor zo’n beetje samen? Twee voeten vooruit, ongegeneerd en lichtjes aangebrand?

Ayari: Ik probeer een classy, welbespraakt meisje te zijn, maar hey, dat lukt niet altijd. (lacht) Ik heb best wel wat vulgaire – enfin, gedetailleerde – grappen, maar dan vooral omdat het voorlopig interessant is om met verwachtingspatronen te spelen: ‘O shit, wat zegt die nu?’ Door wie ik ben en hoe ik me kleed, zie je die jokes niet aankomen. Maar je kunt niet op het verrassingseffect blijven spelen, dus die grappen bouw ik stilaan af. Het mag allemaal wat intelligenter.

Je treedt tegenwoordig nog zelden in het Nederlands op, veeleer in het Frans en Engels, terwijl je die talen alle drie even vlot spreekt. Waarom precies?

Ayari: Omdat ik nog altijd het gevoel heb dat ik de Nederlandse taal leen, en dat ze mij die ooit weer zullen afnemen.

Op welke manier?

Ayari: Je wilt niet weten hoe vaak mensen me na een Nederlandstalige show aanspreken met ‘goedbedoelde correcties’. ‘Grappig, maar je zei daarnet wel ‘de’ terwijl het ‘het’ moest zijn.’ Het is dat of ‘amai, gij spreekt goed Nederlands’. (rolt met de ogen) Frans- of Engelstaligen doen dat nooit, dat is echt iets zéér Vlaams. Alleen in Vlaanderen krijg ik telkens weer het gevoel dat ik het moet verdienen en verantwoorden. Ik mag het Nederlands gerust even gebruiken, zolang ik maar niet vergeet dat het mijn taal niet is. Hoe zou ik dat ooit kunnen vergeten? Ik word er constant op gewezen.

Daar valt wat pijnlijk maar wel interessant materiaal uit te puren. Materiaal dat ons tegelijk een knoert van een spiegel kan voorhouden.

Ayari: Ik gebruik het soms, hoor. Het is alleen nog zoeken naar de juiste toon, want ik wil daar ook geen oorlog over ontketenen. In de eerste plaats wil ik mensen aan het lachen brengen. Maar je snapt hopelijk waarom ik dan liever in het Engels en Frans speel? Ook het onderwijs heeft me weinig liefde voor het Nederlands bijgebracht. Toen ik op een Nederlandstalige school zat, bestudeerden we in de Franse les poëzie en Jacques Brel. Toen ik Nederlands kreeg op een Franstalige school, kwam de lerares met Dos cervezas af. Vind je het gek dat ik eerder voor Brel dan Tom Waes koos? (lacht)

Je zei dat je op je veertiende al aan een comedycarrière dacht. Naar wie keek je toen op?

Ayari: De Amerikaanse Chelsea Handler. Sinds mijn tienerjaren ben ik geobsedeerd door die blanke vrouw die keihard haar zin doet op een podium, nooit sorry zegt en ook de typische vrouwengrappen uit de weg gaat. (denkt na) In New York deed ik één exclusief vrouwelijke open mic: allemaal hadden ze het over (zet zeurderig stemmetje op)‘my Prozac addiction and my period’. Ja, Linda, ja, we hebben allemaal angsten en maandstonden, ja. Maar graaf de volgende keer misschien toch iets dieper.

Er waren geen Belgen die je toen konden inspireren?

Ayari: Nee. So thank God for the internet. Want wat ik hier op tv of het podium zag, heeft me echt nooit getriggerd. Ik herinner me vooral hoe ik vroeger naar Vlaamse comedy ging kijken en vooral dacht: lap, weer een kerel die op het podium is gekropen om vrouwen te versieren.

Wat trouwens nooit werkt, zo zal elke stand-upper je met een lichte snik in de stem vertellen.

Ayari: (lacht) Ondertussen hebben we hier ook wel een paar mannelijke Arabische comedians, maar die brengen helaas zeer pleasende comedy. Ze creëren eigenlijk een safe space waarin het oké is om Arabieren ongegeneerd uit te lachen. ‘Leef jullie uit, jongens. Buiten deze muren is het weer racisme, maar aangezien deze grappen door een Marokkaan zijn geschreven, is het hier allemaal geoorloofd.’ (zucht) Ik heb echt veel te vaak moeten horen hoe iemand ‘het niet voor Arabieren had’, maar dat hij mij wel ‘een toffe’ vond. Wat dus exact is wat sommigen op het podium doen: die ene toffe Arabier uithangen, die uitzondering op de regel. Doodzonde.

Doodzonde, maar ook gewoon een beetje wat de schoonmoedergrap is voor sommige andere beginners: het makkelijke binnenkoppertje waarmee je op zijn minst al één bulderlach scoort.

Ayari: Maar je moet het de racisten toch ook niet makkelijk maken? Onlangs trad ik bijvoorbeeld op tijdens een soort Antwerpse zondagmiddagtalkshow, voor een zeer wit publiek van oude locals die vrijwel zeker de Vlaamse leeuw integraal konden meezingen. Ik bracht er beproefd materiaal, maar de zaal vertikte het om te lachen. Ik had dat kunnen oplossen met een paar platte Arabierenmoppen, maar ik doe echt geen stand-up om iemand naar de mond te praten.

Lach míj uit, jongens, maar niet mijn cultuur. Maak ik ook grappen over hoe harig Arabische vrouwen zijn? Natuurlijk. Maar dan vanuit mijn perspectief, vanuit hoe blij ik ben dat de zomer weer voorbij is omdat ik het kotsbeu was me elke dag te moeten scheren. (snel) Niet dat ik exclusief Arabische comedy breng, hè. Ik vertel eerder over wat ik meemaak als vrouw, migrantendochter, arme comedian, en iedereen is welkom op die trip. (denkt na) Ik speel ook niet graag voor specifieke gemeenschappen, of dat nu moslims dan wel diehard-N-VA’ers zijn.

Mogen we je eigenlijk de eerste moslima in de Vlaamse comedy noemen? Je zei eerder dat je eigenlijk niet echt religieus bent.

Ayari: Ik ben Arabisch, maar ik ken te weinig van de islam om me een moslima te noemen. Net zoals ik me, zoals de rest van mijn familie, ook eigenlijk alleen maar echt Tunesisch voel wanneer Tunesië voetbalt. (lacht)

Moet jij je ooit verantwoorden voor je gekozen stiel of jouw grappen?

Ayari: Ik heb het geluk dat ik ruimdenkende ouders heb, en dat de Tunesische gemeenschap in België eerder klein is en niet zo sterk aan elkaar hangt. Er is geen gigantisch cultureel netwerk waaraan ik me eventueel zou moeten verantwoorden. Helaas ken ik genoeg Arabische en Afrikaanse vrouwen met comedytalent die er niet aan moeten denken om te doen wat ik doe, ‘want wat zullen de mensen zeggen?’

Wat niet betekent dat ik compleet van kritiek gespaard blijf. Zo liepen in Hoboken drie gesluierde vrouwen halverwege mijn set weg. Achteraf klampten ze me aan: ‘Schaam jij je niet? Hoe hebben je ouders jou opgevoed?’ Als een dochter die moet snappen waar ze vandaan komt, maar ook waar ze opgegroeid is. Ik heb mijn moeders uitspraak ‘Serine, fait comme des Belges!’ altijd gehaat – waarom zou ik, aangezien iedereen me er toch op bleef wijzen dat ik anders was – maar het heeft me veel over integratie geleerd.

Volgend voorjaar speel je op VTM nieuwkomer Esma, een mama met een hoofddoek, in De luizenmoeder. Toen dat personage in het origineel van Avrotros werd geïntroduceerd, rommelde het toch even in de Nederlandse onderbuik. Ben je klaar voor die kritiek?

Ayari: Echt? Dat moet ik dan dringend eens googelen. Nochtans is Esma een heel mooie rol, vrij van alle clichés. Zo is ze helemaal niet onderdanig en spreekt ze geen gebrekkig Nederlands. Als er al clichés de revue passeren, komen die uit de mond van de andere ouders. ‘Oei, haar man is zeker een terrorist!’ Ik heb me wel even afgevraagd of het niet hypocriet was om een vrouw met een hoofddoek te spelen terwijl ik er zelf geen draag. Maar hey, het heet acteren. Ik hoef toch zelf geen vijf keer per dag naar Mekka te bidden om een vrouw met een hoofddoek te spelen? En blijkbaar vinden castingbureaus vandaag simpelweg geen actrices met een hoofddoek in Vlaanderen.

Ikram Aoulad, Mel in de Vlaamse Luizenmoeder, probeert het als een voordeel te zien, vertelde ze hier ooit. De poule is zo klein dat je eigenlijk in een bescheiden machtspositie zit.

Ayari: Dat is het voorlopig ook wel. Over tien jaar vechten we waarschijnlijk met z’n honderd voor dezelfde rollen. Wat een hoopvolle evolutie is, maar ik ben toch vooral blij dat ik er vandaag al sta. (lacht)