Boy (Opera Ballet Vlaanderen) toont het puinlandschap dat de jeugdzorg is

Kyoko Scholiers trok twee jaar de hort op en sprak met alle spelers in de jeugdzorg. De tekst die ze daaruit puurde, vormt de basis van de muziektheatervoorstelling Boy bij Opera Ballet Vlaanderen.

‘Error. Data not found‘, verschijnt op het boven het podium hangende ledscherm waar telkens de plekken en data op verschijnen waar een scène zich afspeelt. We vermoeden dat het niet de bedoeling is maar eigenlijk klopt het perfect. Boy – de seizoensopener van Opera Ballet Vlaanderen, in een regie van Kyoko Scholiers – gaat over een jongen in wiens hoofd soms ook een kortsluiting plaatsvindt. Omdat het leven-zonder-ouders ondraaglijk zwaar is.

Hoe te leven zonder ouders? Of ook: waarom doen alsof een van je ouders vermoord is? Vanuit die vragen vertrekt Boy. Scholiers, zo vertelde ze onlangs aan Knack, sprak tijdens de voorbereidingen van een vorig project, Misconnected (2017), met een vijfjarige die beweerde dat haar vader vermoord was. Dit bleek een verzinsel. Een verzinsel dat het meisje hielp om te verklaren waarom haar papa er nooit was voor haar en waarom zij werd opgevangen door het lokale CKG (Centrum voor kinder- en gezinsondersteuning). Het tafereel is de openingsscène en de startmotor van Boy.

Je kijkt naar een schemerdonker podium vol brokstukken, zwarte bakstenen, zwartgeblakerde en half vernielde tafels en stoelen. Een prachtig puinlandschap ontworpen door Amber Vandenhoeck. Alsof er net een explosie heeft plaatsgevonden. Je kunt er het tot puin herschapen leven van een ouderloos kind in zien. Of het woeste landschap dat de jeugdzorg blijkt te zijn. Of de resten van een familiedrama.

Alle interpretaties blijken correct en verweeft Scholiers secuur tot een fragmentarisch maar toch helder verhaal. Tijdens de première haperde niet enkel het ledscherm… De piepjonge acteur die de jongen Boy speelt (een alternerende rol voor Victor Saveniers en Finn Van Hove) opent de voorstelling te gejaagd en erg houterig spelend. Begrijpelijk, natuurlijk. Zo’n frêle schouders buigen onder het gewicht van een wereldpremière in de Opera Antwerpen. Gelukkig staat het kereltje allerminst moederziel alleen op de scène. Hij wordt gesterkt door een magnifieke Sofie Decleir als gepassioneerde jeugdconsulente, een zachte Tiny Bertels als opvoedster, een indrukwekkende Laurence Roothooft als geïmplodeerde moeder, een potige Joris Van den Brande als kwetsbare pleegvader / jeugdrechter plus een rakende Greg Timmermans als jeugdpsychiater / alter ego / droomvader.

Het geweldige aan de spelersbende is dat ze talloze kroppen door je keel rammen terwijl ze je ook doen giechelen. We beseffen dat dit wat gek leest. Voorbeeldje! De slapstickscène waarin Decleir en Bertels al badgend en biepend tussen het puin banjeren en intussen klagen over de administratieve rompslomp en het uitblijven van bureaus waardoor sommige consulenten simpelweg geen bureau hebben. Nog een voorbeeld: terwijl jeugdconsulente Decleir de schrijnende thuissituatie van Boy bespreekt met jeugdrechter Van den Brande, schuiven ze aan bij het middagbuffet. ‘Chocomousseke?’, vraagt de rechter. Hoe Decleir goesting, dan twijfel en dan ’toch maar niet’ zegt, doet je voluit lachen. Zo moffelt Scholiers spel- en woordgrapjes in de kieren van de ellende. Dat Boy’s knuffel Diarree heet omdat Boy graag met zijn knuffel op het toilet zit – ‘Daar is het rustig’ – is nog zo’n veelbetekenend grapje.

Het bijzondere: de humor haalt de tragiek van deze jongen en zijn thuissituatie niet onderuit maar zet ze subtiel aan. Door die humor steekt de gekromde rug van de moeder die van de rechter moet horen dat ze haar kind best een maand niet ziet nog triestiger af tegen alles. De zwarte tafel op drie poten zorgt voor veel komisch spel maar is tegelijk een pijnlijke metafoor voor Boy’s leven én voor de manier waarop de overheid zorgt voor de jeugdzorg…

Scholiers slaagt er door een kien gecomponeerde tekst – die fictief is maar zo schrijnend omdat hij louter uit waargebeurde feiten en echt gezegde woorden is opgebouwd – én dankzij meesters van spelers in de complexiteit van een onveilige thuissituatie weer te geven. Het kind, de consulenten, de opvoeders, de psychiaters, de pleegouders: iedereen wordt met rake vegen treffend en niet eenzijdig geportretteerd. Enkel de jeugdrechter komt soms iets te karikaturaal en voorspelbaar uit de hoek.

Na een te warrig en zwak gespeeld begin ontroert Boy. Dankzij het verhaal dat net zo ‘warrig’ gemonteerd is als de gedachten in het hoofd van een kind zonder warme thuishaven en dat de personages net genoeg woorden in de mond ligt. Nooit beladen. Soms van een poëtische gloed voorzien. Dankzij de stemmen van het kinderkoor van Opera Ballet Vlaanderen die dankzij de wat te bescheiden en waterzachte compositie van Joris Blanckaert – uitgevoerd door het HERMESensemble – als een deken over de voorstelling liggen. En door de aanblik van de rafelige riemen waarmee de jeugdzorg moet roeien. Onveilige thuissituaties zullen bestaan zolang er gezinnen zijn. Maar een krakkemikkig jeugdzorgbeleid zou niet mogen bestaan.

Boy is muziektheater met een missie. Niet zozeer het vernieuwen van het theater maar het vernieuwen – of minstens: het aankaarten – van een weerloos stukje van de wereld staat hier centraal. Middels straf spel, ranke muziek en zorgvuldig gekozen woorden die gebouwd zijn uit lettergrepen hartverscheurende realiteit.

Er is een stem die Scholiers enkel laat zien door de afwezigheid ervan: de stem van het beleid. Misschien neemt die overheid, bij monde van Vlaams minister van Welzijn, Volksgezondheid, Gezin en Armoede Wouter Beke (CD&V) het woord na het beleven van Boy, en na het doorslikken van de ferme krop in de keel? Wie weet, kan er ergens een kortsluiting in een kinderhoofd vermeden worden.