Planeet Bowie: vijf onvergetelijke tekstflarden (en vijf cruciale medewerkers)

And There’s nothing I can do’

Space Oddity, in 1969 Bowies eerste grote Britse hit. Dankzij Apollo 11, die Neil Armstrong en Buzz Aldrin op de maan parkeert. De BBC speelt de single over de livebeelden van de lancering en Space Oddity schiet als een raket naar de hoogste regionen van de hitparade.

Het titelloze en weinig potten brekende David Bowie uit 1969, Bowies tweede album, in 1972 heruitgebracht als Space Oddity, met een intussen tot Ziggy Stardust getransformeerde Bowie op de hoes.

Velen zien het verhaal van major Tom die voorgoed verdwaald is in de ruimte nog steeds als een metafoor voor de drugsroes of een overdosis. Bowie heeft zelf toegegeven dat hij het jaar voordien had geflirt met heroïne, en er is de regel Ashes to ashes / Funk to funky / We know major Toms a junkie uit Ashes to Ashes (1980). Velen zien in major Tom de kiem van Bowies fascinatie met de kosmos, een thema dat hij later verder zal uitspitten, in songs als Starman en Life on Mars?

Producer Tony Visconti, de in 1968 naar Londen verkaste New Yorker die de volgende vier decennia een onafscheidelijk koppel zal vormen met Bowie, ziet geen brood in wat hij destijds omschrijft als a novelty record, een wegwerpnummer dat gretig inspeelt op de toenmalige hype van de space race. Bij alle andere tracks op David Bowie zit Visconti wel achter de knoppen, maar zijn eerste, grote succes scoort hij in 1971 bij de rechtstreekse concurrentie: met Electric Warrior van T-Rex, de band van Bowies glamrocknemesis Marc Bolan.

Verder zal Visconti ook klassiekers van Paul McCartney & Wings (Band on the Run) , Iggy Pop (The Idiot) , Thin Lizzy (Live and Dangerous) en nu ja The Dandy Warhols (Welcome to the Monkey House) in goede banen leiden. De tandem Visconti-Bowie was met The Next Day voor het eerst in tien jaar, sinds Reality (2003), herenigd, en ook voor Blackstar hield die stand.

‘Ziggy played guitar, jamming good with weird and gilly

And the spiders from Mars

He played it left hand

But made it too far’

Ziggy Stardust , de sleuteltrack op The Rise and Fall of Ziggy Stardust and The Spiders from Mars, Bowies vijfde album, uit 1972. Hoewel een van de bekendste songs in het Bowie-repertoire is Ziggy Stardust nooit op single verschenen.

Ziggy Stardust is een van de meest tot de verbeelding sprekende alter egos uit de rockmuziek. De naam Stardust pikt Bowie bij de obscure rockabillyartiest The Legendary Stardust Cowboy, maar ook ouwe vetkuiven als Vince Taylor en Gene Vincent staan model voor Ziggy, half alien, half profeet, naar de aarde gezonden om de goede rock-n-rollboodschap naar de dolende jeugd te brengen. Velen zien in Ziggys verhaal een link naar gitaargod Jimi Hendrix, ook linkshandig. Weird en Gilly zouden de bijnamen zijn van Hendrixdrummer Mitch Mitchell en -bassist Noel Redding, but made it too far zou verwijzen naar Hendrix dood.

DE SIDEKICK

Dé sleutelfiguur bij The Spiders from Mars is gitarist, arrangeur en ultieme sidekick Mick Ronson. De chemie tussen beide haantjes komt vooral live uit de verf: Bowie als de androgyne alien Ziggy, en daarnaast Ronson, het down-to-earthtype uit het ruige noorden van Engeland, een echte vent op plateauzolen weliswaar. Er hangt elektriciteit in de lucht wanneer ze het podium delen, niet het minst wanneer Bowie/Ziggy er de gewoonte van maakt fellatio te simuleren met Ronsons gitaar, en zo olie op het door de pers opgestookte vuurtje omtrent Bowies biseksuele geaardheid gooit. Na The Rise and Fall of Ziggy Stardust is Ronsons gitaarwerk ook te horen op Aladdin Sane en Pinups, maar wanneer Bowie in 1973 Ziggy Stardust dood verklaart, scheiden hun wegen.

Ronson brengt verschillende soloalbums uit, maar hij blijft vooral actief als producer, arrangeur en gitarist, onder meer bij Ian Hunter van Mott the Hoople en Van Morrison. Tussen 1975 en 1976 maakt Ronson zelfs deel uit van Bob Dylans liveband, tijdens de Rolling Thunder Revue. Zijn laatste grote wapenfeit in de studio stamt uit 1992, wanneer Ronson aan de knoppen zit bij Morrisseys album Arsenal. Bowie wordt nog één keer herenigd met zijn favoriete handlanger, op het Freddie Mercury Tribute Concert in 1993, in een stomende versie van Heroes. Op 29 april van datzelfde jaar overlijdt Mick Ronson aan de gevolgen van leverkanker.

‘You’ve got your mother in a whirl

She’s not sure if you’re a boy or a girl

Hey babe, your hair’s alright

Hey babe, let’s go out tonight’

De openingslijnen uit Rebel Rebel, de laatste glamrocksingle (uit 1974) van Bowie, die het vooral in de States erg goed doet.

Na drie albums Ziggy Stardust, Aladdin Sane en Pinups is Diamond Dogs het definitieve afscheid van Bowie en Ziggy. Een jaar na de beruchte persconferentie waarop Bowie het einde van zijn alter ego aankondigt, en het bijbehorende afscheidsconcert te Londen, in juli 1973, dient hij hem met zijn achtste plaat het genadeschot toe. Niet zomaar zelfmoord, maar een heuse genocide (this aint rock ‘n’ roll / this is genocide, klinkt het in de titeltrack). Bowie werpt zijn mantel van profetische glamrocker af en sluit een tijdperk af.

Beïnvloed door George Orwells dystopische roman 1984 schept Bowie een postapocalyptische wereld, een nucleair braakland waarin verminkten en mutanten ronddwalen en feesten op de smeulende restanten van planeet aarde. Hijzelf beschrijft het als een politiek geladen album, zijn versie van een protestplaat, die met haar nihilistische themas een voorloper blijkt van de ontluikende punkscene.

De hoes van Diamond Dogs is ontworpen door striptekenaar-schilder Guy Peellaert, gestorven in 2008. De Brusselaar is zijn hele carrière lang beïnvloed door de Amerikaanse popcultuur, in het bijzonder de muziek. Zijn eerste stripfiguren Jodelle en Pravda zijn geïnspireerd op Sylvie Vartan en Françoise Hardy. Het boek Rock Dreams (1974) wordt een bestseller en wordt in die tijd vooral in muziekmiddens erg gewaardeerd vanwege de hyperrealistische portretten. Het leverde Peellaert zijn ticket naar de opperste rockechelons op en hij mag bijna tegelijkertijd de hoezen ontwerpen voor Bowies Diamond Dogs en Its Only Rock n Roll van The Rolling Stones. Die voor Bowie zorgt meteen voor controverse: op het originele en integrale schilderij heeft Peellaert de hybride Bowie half mens, half hond een flink klokkenspel aangemeten. Elpees met de originele hoes zijn inmiddels in verzamelaarmiddens duizenden dollars waard. Naast albumhoezen ontwerpt Peellaert ook verschillende filmposters, het bekendst zijn die voor Taxi Driver, Paris, Texas en Short Cuts.

Don’t you wonder sometimes

About sound and vision?

Sound and Vision, de eerste single uit Low, 1977.

Low is de eerste vrucht van Bowies drie jaar durende Berlijn-periode, die begint wanneer The Thin White Duke zijn nieuwste alias eind 1976 van Los Angeles via het mondaine Zwitserland naar West-Berlijn verhuist, vastbesloten zijn carrière nieuw leven in te blazen en zijn cocaïneverslaving onder de knoet te houden. Het is de muziek die Bowie naar de westelijke kant van de Muur lokt, meer bepaald die van bands als Kraftwerk en Neu! Hij neemt hun doorgedreven minimalisme over, gaat fel snijden in zijn teksten en experimenteert met synthesizers en andere electronica. De helft van het album bestaat uit bevreemdende instrumentals, wat gemengde reacties uitlokt bij de gevestigde muziekpers. Velen stellen later hun mening bij, en Low geldt tegenwoordig als een van de beste, invloedrijkste albums ooit. Rolling Stone noemt het tegenwoordig de muziek van een overgestimuleerd brein in een uitgeput lichaam.

Brian Eno wordt vaak verkeerdelijk gecrediteerd als producer van Low oude getrouwe Tony Visconti neemt de honneurs waar maar zijn invloed achter de schermen op de hele Berlijntrilogie (na Low volgen Heroes en Lodger) valt niet te onderschatten. Vooral tijdens de vele instrumentale tracks zijn Eno en zijn machinerie van onschatbare waarde. De ex-keyboardspeler van Roxy Music hij heeft de band in 1973 verlaten heeft dan al drie soloalbums achter zijn naam, en vooral de beginnende ambientexperimenten op Another Green World (1975) zijn van grote invloed op Bowie. Eno brengt ook zijn pas ontwikkelde Oblique Strategies naar de studio, een doosje steekkaarten bedoeld om de artiest uit zijn comfort zone te lokken. Opdrachten luidden bijvoorbeeld wat zou je beste vriend doen?, probeer het te faken en eer de fout als een verborgen intentie. Eno past die strategie later ook toe bij Talking Heads (Remain in Light) , U2 (The Joshua Tree, Achtung Baby) en Coldplay (Viva la Vida) .

‘We learn dances, brand new dances

Like the nuclear bomb’

Nightclubbing, geschreven door Bowie en Iggy Pop, terug te vinden op Pops eerste soloalbum The Idiot (1977). Minstens even bekend, zo niet nog bekender, is de versie van Grace Jones, die er in 1981 haar vijfde album naar noemt.

Eigenlijk is The Idiot het officieuze startschot van Bowies Berlijnperiode. Het album verschijnt pas na Low, maar is ervoor ingeblikt, met dezelfde producer (Visconti) en in hetzelfde Château d’Hérouville – o ja, het leeuwendeel van The Idiot en de Berlijntrilogie is wel degelijk opgenomen in Frankrijk, en pas later gemixt in Berlijn. De legende wil dat toen Joy Division-zanger Ian Curtis na zijn zelfmoord gevonden werd, The Idiot nog steeds rondjes lag te draaien op de platenspeler.

Het onder de nucleaire dreiging swingende Berlijn van de Koude Oorlog, tiens! ‘Ik was het centrum van de cocaïne ontvlucht, maar kwam terecht in dat van de smack’, heeft Bowie ooit gezegd over zijn verhuis van LA naar de stad van de Muur. ‘Gelukkig is heroïne mijn ding niet.’ Toch is het een vreemd idee: twee afkickende rocksterren die op de lappen gaan in een van dé drugshoofdsteden van Europa. Want dat deden ze, Pop en Bowie, zich te goed doen aan de artistieke smeltkroes die West-Berlijn dan is. Nightclubbing mag je dan ook letterlijk nemen, volgens Iggy. ‘Het was mijn commentaar op hoe het voelde om met Bowie elke nacht opnieuw op stap te gaan.’

De twee hebben in Los Angeles hun innige vriendschap gesmeed: Bowie komt er vaak op bezoek in de psychiatrische kliniek waar Pop, die voor de tweede keer heeft gebroken met The Stooges, zichzelf heeft laten opnemen. Dat Bowie tijdens die bezoekjes ook cocaïne naar binnen smokkelt, blijft een hardnekkige roddel. In 1976 neemt Bowie zijn maatje mee op de Station to Station -tournee, en leggen ze de basis voor wat later het tweeluik The Idiot en Lust for Life zou worden, de twee, bij fans nog steeds voor verdeeldheid zorgende ‘Bowie-albums’ van Iggy Pop. ‘Arme Jim’, vertelt Bowie later. ‘Hij was het proefkonijn voor wat ik wilde bereiken met geluid. Zelf had ik geen materiaal en totaal geen zin om me aan het schrijven te zetten. The Idiot was dus de perfecte opportuniteit.’