‘Kendrick Lamar boeken is niet genoeg’: hebben de grote festivals een diversiteitsprobleem?

Sfeerbeelden tijdens het optreden van Willy Sommers op Pukkelpop © /

Knack Focus brengt u in de laatste weken van 2018 de beste verhalen van het afgelopen jaar. Een daarvan is onze analyse over festivals en diversiteit. ‘Als ik op een groot festival kom en alleen maar witte mensen zie, gaat er bij mij een alarmbelletje af.’

Het publiek van de grote festivals is overwegend wit, schreven meerdere opiniemakers na het ‘Congo is van ons!’-incident op Pukkelpop. De vraag is of dat een probleem is en zo ja, of festivals daar iets aan moeten, of kunnen, doen. ‘Wie vandaag niet target op minderheden, zal de volgende jaren steeds minder bezoekers over de vloer krijgen.’

Lees hier de rest van de beste Knack Focus-verhalen uit 2018.

‘Je bent in een witte ruimte, je wordt aangevallen door witte mensen terwijl andere witten [sic[ mensen toekijken en niets doen. Je kunt het gaan aanklagen bij de witte organisatoren die wellicht niets zouden hebben gedaan, als je zwarte vriend die er niet durfde tussen te komen […] Je kunt een klacht indienen bij UNIA, een witte ‘onafhankelijke’ instelling voor ‘gelijke kansen’ die bijzonder weinig doet voor het bestrijden van racisme. Of je kunt zwijgen – en vaak zwijgen we. Wie zou zich hier in godsnaam veilig voelen?’

Aan het woord is schrijfster en activiste Sabrine Ingabire, die in haar column voor MO* terugkomt op het racistische incident tijdens de slotdag van Pukkelpop. Enkele jongens scandeerden ‘Congo is van ons!’ tegen zwarte festivalgangers. Zij werden er achteraf door getuigen van beticht het incident te hebben uitgelokt of zich op z’n minst asociaal te hebben gedragen. Een van de slachtoffers kreeg ook heel wat kritiek om haar eigen racistische uitlatingen op sociale media. Op haar Twitter-account, dat inmiddels verwijderd is, schreef ze onder meer dat lichtgekleurde mensen ‘vuilniszakken’ zijn.

'Kendrick Lamar boeken is niet genoeg': hebben de grote festivals een diversiteitsprobleem?
© Wouter Van Vaerenbergh

Ingabire beschouwt het festival in Kiewit dus als een ‘witte ruimte’, een mening die ze deelt met Mourad Bekkour, programmator in de Arenbergschouwburg en bezieler van ‘Nuff Said, een multidisciplinair concept dat maandelijks plaatsvindt in verschillende steden. ‘Als ik op een groot festival kom en alleen maar witte mensen zie, gaat er bij mij een alarmbelletje af. Dat overkomt me overal waar ik kom en nauwelijks mensen van kleur zie. Hoor ik hier wel thuis, vraag ik me af. Vergelijk het met als vrouw een café binnengaan waar enkel mannen zitten. Je bent de vreemde eend in de bijt.’

Overgangsrite

Maar zijn de grote festivals wel zo’n wit fenomeen? Wanneer we socioloog John Lievens (UGent) naar cijfermateriaal vragen over festivalbezoek door etnisch-culturele minderheden, blijkt dat dat nauwelijks bestaat. ‘Er is in ons taalgebied heel weinig onderzoek gevoerd naar minderheden en kansengroepen, laat staan naar hun vrijetijdsparticipatie. Aan de participatiesurvey die wij om de vijf jaar houden, werken te weinig mensen uit een minderheid mee om er betrouwbare conclusies uit te trekken.’

Uiteindelijk haalt Lievens onderzoek uit 2013 aan, waaruit blijkt dat 46,4 procent van middelbare scholieren ouder dan 16 jaar en met grootouders die in België geboren zijn weleens een festival bezoekt. Van de leerlingen met grootouders die in Turkije, Marokko of het Midden-Oosten zijn geboren, is dat 9,1 procent. Van de groep met grootouders die in andere niet-Westerse landen zijn geboren, is dat 27,1 procent.

Over waar dat verschil vandaan komt, zijn de meeste onderzoekers die rond culturele participatie werken het met elkaar eens, zeggen Lievens en zijn UGent-collega Henk Roose. ‘Om te beginnen speelt het opleidingsniveau mee. Wie laag opgeleid is – en leden van etnische minderheden zijn dat vaker dan witte mensen – consumeert minder cultuur. Omdat festivals vrij duur zijn, komt daar ook het inkomensniveau bij’, legt Lievens uit. ‘Voor goedkopere vormen van cultuur is dat uiteraard minder van belang. Veel musea zijn bijna gratis toegankelijk, maar ook zij slagen er niet om een etnisch divers publiek aan te trekken.’

‘Onderschat de culturele factor niet. Voor veel Belgen horen vier dagen Werchter of Pukkelpop bij het volwassen worden, het is na zoveel jaren een overgangsrite geworden. Jongeren uit een etnisch-culturele minderheidsgroep zien dat veel minder zo.’

Liefde en samenhorigheid

Bart Rogé is directeur van Demos, een kenniscentrum dat de participatie van kansengroepen aan cultuur, jeugd en sport wil verhogen, en trekt het bestaande onderzoek over culturele participatie in twijfel. ‘Het houdt te veel rekening met door de overheid erkende organisaties, die vaak grotendeels wit zijn. Daardoor wordt er te gemakkelijk van uitgegaan dat niet-witte jongeren niet naar festivals gaan. Dat doen ze wel, maar ze gaan naar andere festivals, die weinig aandacht krijgen en in de marge worden georganiseerd. We zouden beter kijken naar hoe we die festivals, die wél een divers publiek kunnen aantrekken, verder kunnen laten ontwikkelen, in plaats van altijd aan de grote spelers te vragen op zich aan te passen. Wie enkel spreekt over kansen creëren en drempels verlagen, heeft het echt niet begrepen.’

Een van die festivals die wel een gevarieerd publiek bereikt, is Fire Is Gold, de hiphop-hoogmis in Vilvoorde die in juni nog maar aan zijn tweede editie toe was. ‘Hiphop heeft een enorm rijke en multiculturele achtergrond’, zegt organisator Jef Willem. ‘Als festival proberen wij die diversiteit extra in de kijker te zetten. We stimuleren mensen om vooral zichzelf te zijn, programmeren zo divers mogelijk en stellen liefde, samenhorigheid en de community centraal. Het diverse publiek volgt vanzelf.’

'Kendrick Lamar boeken is niet genoeg': hebben de grote festivals een diversiteitsprobleem?
© Wouter Van Vaerenbergh

Hiphop krijgt ook steeds meer plaats op de line-ups van de grote spelers, denk maar aan de prominente plaatsen die Kendrick Lamar en Travis Scott – al zegde die laatste op het nippertje af – kregen op de affiche van Pukkelpop, twee weken geleden. Ook Mourad Bekkour van ‘Nuff Said voelt zich veiliger op festivals met meer hiphop en niet-westerse muziek op de line-up, zoals Polé Polé, de Antilliaanse Feesten en Couleur Café.

Goede bedoelingen

‘Maar Kendrick Lamar boeken is niet genoeg’, klinkt het streng. ‘Alles begint bij de organisatie. Als die niet divers is, zal het festival dat ook niet worden. Het blijft dan beperkt tot goede bedoelingen die slecht worden uitgevoerd.’

De vraag is of de samenstelling van het publiek vandaag al een topprioriteit is voor festivals. ‘Mocht ik een festival organiseren, ik zou dit zeker niet problematiseren’, zegt Lievens. ‘Ik denk niet dat de Rock Werchters of Pukkelpops van deze wereld te klagen hebben over een gebrek aan belangstelling.’

Bekkour is het niet eens met die analyse ‘We naderen een keerpunt’, zegt Bekkour. ‘Slimme bedrijven targeten nu al volop op minderheden. Lang niet altijd uit idealisme, wel omdat daar een nieuwe markt open ligt. Wie er vandaag niet aan begint, zal de volgende jaren steeds minder bezoekers krijgen.’

We vroegen de persverantwoordelijken van Rock Werchter en Pukkelpop naar hun diversiteitsbeleid. Nele Bigaré, woordvoerder van Rock Werchter, was op vakantie bij het schrijven van dit stuk. Frederik Luyten, woordvoerder van Pukkelpop, was niet bereikbaar voor commentaar.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar jasper.van.loy@knack.be.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content