De diepere draai (8): (her)ontdek het oeuvre van Timbaland, heerser van de nillieshiphop

De cafés blijven op slot, de cultuursector ligt stil en versoepelingen zijn (nog) niet aan de orde. De uitgelezen kans om eens een muzikaal oeuvre uit te diepen. Tot het échte leven zich opnieuw in gang trekt, gidsen we u in de reeks ‘De diepere draai’ elke vrijdag door de discografie van een artiest, in vijf eenvoudige stappen. Deze week: legendarisch hiphop- en r&b-producer Timbaland.

En waarom zou het elke keer een zanger(es)/muzikant moeten zijn? Zeven keer en evenveel weken draaiden wel al diep in het oeuvre van een performer, deze keer is het de beurt aan een artiest die (voornamelijk) van achter de schermen zijn stempel drukte op de muziekgeschiedenis: Timothy Mosley, alias Timbaland.

Tussen eind jaren ’90 en het midden de nillies was Timbaland de knoppendraaier met de magic touch, de klankentapper, inspirator, en songschrijver die garant stond voor een hit. Het rijtje artiesten die via Timbaland de charts veroverde oogt dan ook indrukwekkend lang. De meeste kleppers scoorde hij aan de zijde van jeugdvriendin Missy Elliot, maar ook Nelly Furtado, Justin Timberlake, Jay Z, Aaliyah, Brandy, Beyoncé, Ginuwine, Rihanna, en Madonna deden ooit beroep op zijn diensten.

Tegenwoordig komen de meeste hiphop-, r&b-, en popalbums – of zelfs individuele songs – tot stand met hand- en spandiensten van een uitgebreid team schrijvers en producers. Maar in de gloriedagen van Timbaland was hij voor enkele albumklassiekers de enige (of voornaamste) copiloot die mee aan het roer zat. We zetten de meest interessantste titels op een rij.

Timothy Mosley en Melissa ‘Missy’ Elliot groeiden op in dezelfde contreien van Virginia, en het was Elliot die de jonge dj en beginnende producer zijn eerste kansen in een professionele studio gaf, nadat ze met haar r&b-kwartet Fayze in 1991 een platencontract tekende. Het begin van een lang en vruchtbaar verbond, dat mee het verloop van de hiphopgeschiedenis transformeerde.

Timbaland en Missy hadden er al samen haar eerste soloalbum Supa Dupa Fly (1997) en opvolger Da Real World (1999) opzitten toen ze het nieuwe millennium inluidden met de opnames van Miss E… So Addictive. Hun signatuur lag al grotendeels vast: de flexibele, stotterende breakbeats, een futuristisch, glossy klankpalet, soms minimaal, soms met veel ruimte voor blitse percussie en gemanipuleerde samples.

En toen bedachten ze: Get Ur Freak On, de single die Missy Elliots derde album voorafging. Een Japans gesproken intro, een sample van een Duitse new age-artiest, maar vooral: een verknipt, Indiaas bhangra-ritme, dat Timbaland bekwam door aparte noten van een tumbi-gitaar te samplen.

In één klap werden exotische samples de rigueur in de rapwereld. Timbaland de trendsetter had toegeslagen, en de single werd de ideale inleiding voor wat Missy Elliots meest succesvolle album zou worden. ‘An album that sets its own agenda and sounds like nothing else in hip-hop’, volgens The Guardian.

De vlijmscherpe snaredrums in Lick Shots, de spacey effectjes doorheen One Minute Man, de minimale, precies afgemeten ritmes in Step Off: onweerlegbaar Timbaland. En dan waren er nog de tracks Old School Joint en 4 My People, met hun hedendaagse clubgeluiden. Lang voor rappers of r&b-zangeressen als Rihanna MDMA ontdekten en mee op de dancetrein sprongen, draaide Timbaland al elementen uit house en rave door z’n producties.

In 1995 bevond Aaliyah zich in een lastig parket. De jonge r&b-zangeres was een jaar eerder doorgebroken met haar debuutalbum Age Is Nothing But A Number, maar stond nu in het middelpunt van een schandaal omdat ze illegaal in het huwelijk was getreden (ze was pas vijftien) met haar mentor R. Kelly. Ze ruilde haar platenlabel Jive in voor Atlantic Records, en probeerde de heisa achter zich te laten door zich te concentreren op nieuwe muziek.

Producers staan niet bepaald in de rij om zich aan de verbrande Aaliyah te wagen. Sean ‘Puffy’ Combs reikt een helpende hand, maar hun gezamenlijke sessies draaien op niets uit. En daar zijn dan Timbaland en Missy Elliot, op dat moment een nieuw, dynamisch, maar nog redelijk onbekend duo studioratten. Een gok, maar wel eentje die lucratief zou blijken. Want met One In A Million loodsen Timbo en Missy hun nieuwe protegé de toekomst van de hedendaagse r&b in. ‘Where hip-hop gets seduced by R&B, and dives into a satin sea of sheets’, volgens Billboard.

De beats van Timbaland veranderden de hele cadans, de ganse tred van r&b. Wat ooit glijdend en zwoel was, werd hitsig en mechanisch. Luister maar naar die typisch verspringende snaredrums van de titeltrack, of het smeulend minimalisme van Hot Like Fire (in een later decennium later gecoverd door The xx, in hun beginjaren). Velen zien in de ritmische innovaties van Timbaland zelfs de blauwdruk voor het hele UK garage-genre, en zijn karakteristieke stijl maakte school bij producers als Rodney Jerkins, die een gelijkaardig, ‘springerig’ procedé toepaste op hits van Brandy & Monica en Destiny’s Child.

Maar de magie van het origineel is moeilijk te overtreffen. Na One In A Million was de carrière van Timbaland definitief gelanceerd, en in 2000 zouden hij en Aaliyah nog één keer samen uithalen, met de single Try Again. Nieuwerwetse, hypnotiserende funk richting toekomst gekatapulteerd door een moddervette acid house-synth, enkel Timbaland bedenkt zoiets. Amper een jaar later verongelukt Aaliyah in een vliegtuigcrash en verliest de r&b haar kroonprinses.

Na de dood van Aaliyah belande een depressieve Timbaland even in het sukkelstraatje, en daalde z’n productiviteit. Tot hij een nieuwe, jonge ster vond die wel wat leiding en innovatie kon gebruiken: Justin Timberlake, voormalig boyband-idool omgeturnd tot succesvol solozanger. Die zat na het succes van z’n debuut Justified (2002) ook wat in het slop. Opgebrand, richtingloos, zoekend. Wat Michael Jackson-fan Timberlake nodig had was zijn eigen Quincy Jones, iemand die hem naar een volgend plateau kon tillen.

Timbaland had meegewerkt aan vier tracks op Justified (waaronder de hitsingle Cry Me A River), dat vooral de stempel droeg van The Neptunes, het producersduo met zijn neef Pharrell Williams. Maar voor FutureSex/LoveSounds neemt hij de teugels helemaal zelf in handen. Hij zet Timberlake op een dieet van oude Prince en seventiesrock, en ze beginnen aan wat gaandeweg intern ‘onze eigen Thriller‘ wordt genoemd. ‘Let’s go far left and just see what happens’, zegt Justin tegen zijn producer, die hij ‘een gekke wetenschapper’ noemt.

En de pers had wel oor naar de risico’s die de nieuwe, meer voor experiment ontvankelijke Timberlake nam op z’n tweede album. Pitchfork prees zijn durf, en noemde het album ‘ambitieus’ en ‘grandioos’, Rolling Stone sprak van ‘een zeer bekwame opvolger’ voor Justified. En inmiddels zijn singles als het stomende SexyBack en My Love (met die streep dissonante trance in verwerkt) uitgegroeid tot hedendaagse klassiekers.

Een intense knipperlichtrelatie, zou je de band tussen Jay Z en Timbaland kunnen noemen. Hun pad kruiste voor het eerst al in 1998, op het album Vol. 2…. Hard Knock Life, en twee jaar later zouden ze samen één van hun eerste grote hits scoren: Big Pimpin’, met een prominente Egyptische buikdanssample die een voorbode op Get Ur Freak On zou blijken. Maar op Jay Z’s succesalbum The Blueprint (2001) tekent Timbaland maar voor één track (Hola’ Hovito), en is het een ander aanstormend knoppentalent die met het meeste krediet gaat lopen: Kanye West.

In 2003 kondigt Jay Z z’n pensioen aan, om drie jaar later op z’n stappen terug te keren, en verder platen te maken die uitblinken in wisselvalligheid en rare keuzes, zoals collaboraties met – serieus? – R. Kelly en – gruwel! – Linkin Park. De rapper wordt steeds meer zakenman en – na z’n huwelijk in 2008 met Beyoncé – echtgenoot. Muziek raakt op de achtergrond.

Magna Carta… Holy Grail moet in 2013 het album van de grote comeback worden, en dan rekent men op oude bekenden. Timbaland heeft hand in elf van de zestien songs, en stelt – in tegenstelling tot Jay Z zelf, volgens verschillende reviews – niet teleur. Het potige Picasso Baby zou de te volgen leidraad voor het album vormen, en vooral met het sloom borrelende Tom Ford, het licht psychedelische ingeklede F.U.T.W., en het hyperkinetische La Familia bewijst Timbaland dat hij zich nog steeds kan meten met de jonge, hippere honden die nu mee aan de producersdis zitten.

Eind 2006, begin 2007 zit Timbaland op een wolk. Hij is de r&b en hiphop overstegen, met albums als Loose van Nelly Furtado (met die aanstekelijke monstersingle Maneater) en FutureSex/LoveSounds van Justin Timberlake. Hij steekt toe aan hits van 50 Cent (Ayo Technology) en The Pussycat Dolls (Wait A Minute), en Elton John doet mee op z’n soloalbum Shock Value. SexyBack wint een Grammy, en hijzelf wordt zowel op de BET Hip Hop-awards als op de VIBE-awards in de bloemetjes gezet als producer van jaar.

Oh ja: en in 2007 maakt Timbaland ook beats voor Björk. Er was vooraf zelfs sprake dat de producer in totaal zeven tracks zou leveren voor haar album Volta. Uiteindelijk eindigen er drie op de tracklist, en de hectische openingstrack koppelt hem zowaar aan Konono N°1, het Congolese collectief met hun elektrisch versterkte duimpiano’s. Maar het is het euforische breakspektakel Innocence die duidelijk maakt dat ‘Timbjörk’ een verdomd geslaagde combinatie is. Twee wegbereiders met één been in de avant-garde en één been in de pop.

Niet alle zijsprongetjes van Timbaland landen trouwens op beide voeten. De plaat die Mosley in 2009 maakt met Soundgarden-zanger Chris Cornell, Scream, wordt in de pers zowat unaniem neergesabeld. Billboard houdt het nog beleefd op ‘sometimes it’s good bizarre. Other times it’s bad bizarre’, maar NME is genadeloos: ‘neither rock enough to rock nor hip-hop enough to, well, make your hips hop’. Zelfs grote visionairen moeten af en toe door het stof.