Christine and the Queens stellen de juiste vragen: ‘Wat zou er gebeuren als ik de macho uithang?’

Sinds haar coming-of-agedebuut Chaleur humaine (2014) heeft de Franse Héloïse Letissier, beter bekend als Christine and the Queens, zich tot een fenomeen ontpopt. Nu verkent ze de genderrollen en haar eigen libido verder onder het vermannelijkte alias Chris. Rijper, schalkser, perverser. Wij vroegen haar wie haar op zulke fijne gedachten gebracht heeft.

Eerst Christine, nu Chris: voor de tweede keer leeft de uit Nantes afkomstige zangeres, danseres en songschrijfster zichzelf publiekelijk uit in een wat onloochenbaar een rol is. De Française gebruikt haar alter ego’s als verlengstukken waarmee ze elk hoekje van haar persoonlijkheid kan uitborstelen. ‘Als jonge queer woman voelde ik me eenzaam en buitengesloten. Daaruit is mijn eerste plaat ontstaan, uit een nood aan bevrijding’, zegt ze. ‘Nu zit die bevrijding in een tweede fase: ik ben sterker en assertiever geworden, ook op seksueel vlak, en ik denk er niet aan me daarvoor te excuseren.’

Letissier schenkt ons toelichting in het Engels, want we mochten kiezen: net zoals u bij de aanschaf van Chris voor de Frans- of Engelstalige versie kunt opteren. Eveneens tweeledig is het imago dat ze zich tegenwoordig aanmeet. Het lange haar van weleer heeft kennisgemaakt met de schaar, en in combinatie met hemd en broek geeft die korte coupe haar een androgyn aanschijn. Een bekénd androgyn aanschijn, zelfs. ‘Lijk ik écht op Mike Hadreas van Perfume Genius? Oh la la, dat is een fantastisch compliment! Ik hou van Mike. We hebben ooit samen een duet opgenomen, Jonathan – het staat op de special edition van Chaleur humaine.’

Het voorstel om haar nieuwe plaat nader te verklaren aan de hand van haar voornaamste inspiratiebronnen ziet Letissier meteen zitten. Zodus: en avant. Of beter: let’s go.

Héloïse Letissier: Een vrouw die het voor het zeggen heeft, dat is natuurlijk een idee waaraan Madonna meedogenloos heeft gewerkt. Ze straalt macht uit zonder de minste moeite te doen om die accepteerbaar te maken. Integendeel: ze is ronduit agressief in haar noden. Dat maakt van haar een pure bedreiging.

Is Chris een testcase om te zien hoe dicht je haar op dat vlak kunt benaderen?

Letissier: Neen, want ik heb niet dezelfde verscheurende energie als zij. Maar haar status heeft me wel geholpen om te wennen aan dat veranderde krachtveld om me heen. Ik verontschuldig mezelf niet langer voor mijn seksualiteit. Als dat ertoe leidt dat ik een slet word genoemd, dan accepteer ik dat. Anderzijds ga ik op een andere manier met die macht om. In zekere zin is Madonna een klassieke feministe, hoewel ze dat soms zo op de spits heeft gedreven dat het bijna camp werd. Zelf kom ik uit een queerhoek, en dat maakt het veel ambivalenter.

Eind 2015, toen haar Rebel Heart-tournee in Parijs langskwam, mocht je even als zoveelste ‘unapologetic bitch’ met haar het podium op. Sommige commentatoren vonden het vreemd dat je jezelf daar zo gewillig liet wegzetten als spank-object.

Letissier: Er zijn nu eenmaal lui die de charme van jezelf aan iemand overgeven niet begrijpen. Zeker op seksueel vlak. (lacht) Madonna beheerst dat spel meesterlijk. Als je vreugde puurt uit je eigen onderwerping, dan behoud je volgens mij evengoed controle. Bovendien: toen ze me daar op het podium een banaan gaf, die ik vervolgens in mijn broek stopte als een fallus, heb ik haar meteen mee uit gevraagd. Ik bedoel maar: het was allemaal heel speels. Wie het filmpje wil opzoeken: gewoon ‘christine and the queens banana madonna’ googelen. Nooit gedacht dat díé woordcombinatie ooit ergens op zou slaan. (lacht) Ik had dus helemaal niet het gevoel dat ik mezelf die avond verlaagd heb. Maar dat ze mij schaamteloos heeft geseksualiseerd, is zeker juist. Geen bezwaar, hoor. Vooral het Franse publiek zag mij tot dan nog niet als een seksueel individu. Daarvoor moest Madonna mij dus eerst kletsen op mijn achterste verkopen!

Ondervind je dat mensen je anders benaderen nu je je als Chris door het leven beweegt?

Letissier: Voorlopig niet. Ik had veel meer weerstand verwacht, moet ik toegeven. Maar integendeel: mensen omarmen dit nieuwe verhaal als iets spannends, als een boeiende nieuwe energie. Ik word vrij gelaten en dat is fijn. Als ik op die manier hier en daar een vastgeroest denkbeeld kan loswrikken, ben ik al tevreden.

Voor dat loswrikken adopteer je nu mannelijke eigenschappen. Wat ons bij Gainsbarre brengt: de vulgaire, verlopen kant van Gainsbourg, zijn perverse Mr. Hyde.

Letissier: Ja, en wat zo smakelijk en fantastisch is aan zijn Gainsbarre-periode, die je nog het beste hoort op zijn plaat Love on the Beat uit 1984, is hoe immens queer hij daarop is. The album is so fucking queer it’s insane. Het maakt me gek dat ze dat in Frankrijk weigeren in te zien. (lacht) Het ene moment gaat het over seks in New Yorkse achterkamers, seks met mánnen. Het andere moment is hij een pure macho. Die twee kanten gaan perfect samen op een heel moderne manier. Wat ik zo interessant vind aan extreem machogedrag is hoe dicht het aansluit bij homo-erotiek. Die grens is flinterdun. Spieren, juwelen: dat is zuivere performance, theater. Fascinerend en krachtig. De vraag die ik me dus stelde, was: wat zou het gevolg zijn mocht ik mij als vrouwelijke queer die machokarakteristieken toeëigenen?

Een mindfuck.

Letissier: Juist! In feite had ik mijn plaat zo moeten noemen: Mindfuck, by Chris. (lacht)

Maar dat heb je niet gedaan en in feite ben je bij de benaming van je meest expliciet seksuele song ook voorzichtig gebleven. Op de Franse versie van de plaat heb je het Spaanse werkwoord voor ‘neuken’ gebruikt, Follarse. En op de Engelse versie heet de song zelfs Damn (What Must a Woman Do).

Letissier: Het leek me wel wat om mensen een song te doen meeneuriën waarvan ze niet weten dat die ‘Neuken’ heet. (grinnikt) Ook weer een mindfuck, maar guitig. Anderzijds hou ik wel van het woord follarse: heel klankvol en visueel.

Je hebt eens gezegd dat je vroeger energie putte uit afwijzing.

Letissier: Klopt.

Hoe ga je dan om met de toenemende bewondering die je te beurt valt?

Letissier: Ik zoek nog altijd gevaar en risico op. Het is niet mijn betrachting wat ik verwezenlijkt heb te bestendigen. Dat ik nu de naam Christine and the Queens tot op vijf letters heb doorstreept, is een signaal van constante emancipatie. Het is ook pervers. Die demarche zegt veel over wat ik als artiest probeer te doen. Voor mij voelt het alsof ik alles op het spel zet. Ik heb naam gemaakt als Christine and the Queens, maar die naam wijs ik nu af. Deze plaat zou hoe dan ook nooit Chaleur humaine, hoofdstuk twee zijn geworden. Ik moet altijd verder gaan, zowel persoonlijk als artistiek. Het ene voedt het andere. In schrijven schuilt een ontegenzeglijke kracht. Het is een cocon waarin ik mezelf kan heruitvinden, repareren of verhelderen. Waarin ik gevoelens en situaties kan rechtvaardigen, en kan zijn wie ik ben. Ik ben vrij introvert maar als ik schrijf ben ik niet bang.

In 1986 zag Gainsbourg/Gainsbarre als gast in een Franse televisieshow Whitney Houston optreden. Nadat ze naast hem was komen zitten, zei hij tegen de presentator: ‘I want to fuck her.’ Toen brutaal, nu onvoorstelbaar.

Letissier: (grijnst) Ik heb een andere relatie met risico. Want als vrouw kun je jezelf véél makkelijker saboteren dan als man. Het volstaat om expliciet en rauw te zijn. Hij is ermee weggekomen, maar ik zou zoiets niet moeten proberen – helaas. Dat incident onderstreept trouwens de zelfhaat in Gainsbourgs levensverhaal. Gainsbarre was de teloorgang van Gainsbourg. Hij vond dat hij haat waard was. Dat vind ik verontrustend op een manier die ik enigszins begrijp. Net zoals komiek Andy Kaufman haalde Gainsbourg zichzelf graag publiekelijk onderuit.

Letissier: Groovy lady. Ik was al lang fan, maar sinds enkele jaren apprecieer ik haar nog veel meer. Vooral aan The Velvet Rope uit 1997 heb ik vaak gedacht terwijl ik Chris aan het vormgeven was. Er schuilt complexiteit in die plaat. Elke song lijkt een facet van een vrouwelijk personage. Ze behandelt aanvaarding, afwijzing, liefdesverdriet en machtiging. Er is een nummer waarin ze masturbeert terwijl ze met een vriendin telefoneert. Mij heeft die plaat getoond hoe persoonlijk muziek kan zijn. Zeker in deze tijd, waarin pop vaak het product is van geijkte processen, van vijf producers per plaat en tien mensen die aan één song meeschrijven. Dat is cool, dat kan ik plaatsen. Maar voor mijn manier van werken, schrijvend vanuit de eerste persoon, is dat niet aan de orde. Perfume Genius is net zo: heel persoonlijk maar nog altijd op popterrein. Hij is veeleer een auteur, en zo zie ik mezelf ook.

Voor we een verkeerd beeld scheppen: Chris is meer dan een cerebraal concept. Zonder specifieke emoties en primaire lust was het idee je nooit komen aanwaaien.

Letissier: Voor mij voelt Chris heel genereus aan. Dat neemt niet weg dat het schrijven van sommige songs pijnlijk was. Omdat ze geboren zijn uit frustratie, stukgelopen verlangens. Maar voor mij is geen emotie te hard om er géén popsong uit te puren. Dat doorzettingsvermogen kun je in de plaat horen, vind ik. Niet alleen in de teksten maar ook in de klank, de productie. Janet Jackson maakte zeker deel uit van mijn sound moodboard vanwege haar producers toen, Jimmy Jam en Terry Lewis. Ook de groep Cameo zat voortdurend in mijn hoofd, die harde funk. En Michael Jackson met Dangerous, het begin van de samples waarin alles heel expressief is, en je de wil hoort om een wereld te creëren uit chaos. Die intentie hoor je overal in popmuziek van eind jaren tachtig, begin jaren negentig: (met grote, enthousiaste ogen) let’s make a super jam out of this mess!

Je noemt jezelf panseksueel: je valt niet voor geslachten maar voor persoonlijkheden. Is het moeilijk om verwante zielen te vinden?

Letissier: Integendeel: het is veel simpeler dan het klinkt. Ik verras mezelf altijd: o, ben ik nu verliefd op díé? Oké, cool. (denkt na) Het schenkt best wel voldoening te weten dat je voor heel verschillende lieden kunt vallen. Ik ben volkomen vrij om te ontdekken. Voor sommige van de mensen met wie ik een liefdesrelatie heb en die helemaal homo of hetero zijn, ben ik een plek waar ze onvermoede nuances over hun seksualiteit ontdekken. Dan zeggen ze mij: ‘Jij bent waarschijnlijk de enige met wie ik hierover kan praten.’ Omdat ze weten dat ik geen onderscheid maak tussen geslachten. Wat mij ertoe leidt te geloven dat er diep in iederéén een vorm van panseksualiteit leeft, dat idee van gendervloeibaarheid. Alleen kies je zelf om dat te exploreren of niet. Alle begrip daarvoor. Het is natuurlijk beangstigend om je ánders te voelen of seksueel verward. De maatschappij máákt je er bang voor. Zelf kon ik niet anders dan handelen naar die verlangens. Ik was verliefd, ik kon mijn gevoelens niet langer onderdrukken, dus moest ik wel buiten de lijnen gaan denken. Nu voel ik me comfortabel in het onbekende. Maar ik snap dat dat niet voor iedereen is weggelegd. Sommige mannen bij wie ik ben geweest, vertelden me brutale verhalen over hoe ze zich als adolescent gedwongen voelden hun mannelijkheid te bewijzen, te overdrijven feitelijk, om toch maar aanvaard te worden in de groep. Als je werd geslagen, dan sloeg je best terug als je niet wilde dat ze je voor de rest van het schooljaar als mietje brandmerkten. Zulke onderdrukking maakt me triest. Dat is het beeld dat ik probeer te ontkrachten en te deconstrueren, om mensen te tonen dat er andere wegen zijn.

Over geweld gesproken. Slim Shady is een personage you love te hate.

Letissier: You love to love ook, maar heimelijk. Enfin, ik geloof niet in guilty pleasures. Slim Shady is een geniaal poppersonage, of je nu van Eminem houdt of niet. Mensen zullen misschien raar opkijken als ik zeg dat hij ook wel invloed op mijn plaat heeft gehad. Vooral met zijn provocaties en humor. Chris bezit ook een losheid die Christine minder had. ‘Kom dichter, laat me je iets vertellen. Of neen, bij nader inzien…’ Chris is veel opener. Aanvankelijk dacht ik dat dit een heel donkere plaat zou worden, heel Slim Shady. Maar om de een of andere reden komt het er bij mij toch altijd ‘lumineus’ uit. Ik ben zelf veel donkerder dan mijn songs.

Met The Slim Shady LP merkte je dat Eminem zichzelf, na die eerste en immens succesvolle plaat Infinite, wilde saboteren. Alsof dat verleden niet bestond. Hoe kon hij zo lichtzinnig omspringen met iets wat voor zo veel mensen zo veel was gaan betekenen? Ook een vorm van wegkrassen, en zo de poort openzetten voor chaos, zien wat er gebeurt. Dát heb ik bij Slim Shady gehaald.

Voel je je geboren om op het podium te staan?

Letissier: Oeh. Dat zou nogal pretentieus zijn. Maar tegelijk ook niet. (lacht) Op het podium kan mij niets vreselijks overkomen. Ik zal er altijd in slagen er het beste van te maken, denk ik. Ik voel me er vrij en veilig. Het is natuurlijk een bizarre plek om je thuis te voelen, vol verbeelding en – in zekere zin – leegte. (denkt na) Ik ben nooit bang voor ik op moet. But real life freaks the fuck out of me. Daarbuiten weet ik vaak niet hoe ik aan een gesprek of verhouding moet beginnen. Dat maakt me hyperzelfbewust, wat vreselijk is. Op het podium kan ik zelf bepalen hoe ik besta, accepteer ik onvoorziene omstandigheden veel makkelijker. Naast Madonna op een podium dansen doet me niet verkrampen. Maar iemand die mij onverwacht groet, ho maar. Dat is een mysterie voor mij, ik kan het niet goed verklaren. Geen geruststellende situatie. Want wat zal ik doen als niemand mijn songs nog wil horen? In een bar op het Franse platteland op een leeg podium stappen en voor mezelf optreden? (lacht) Ach, misschien moet ik maar eens een psychiater zien.

Dat is nog niet gebeurd?

Letissier: Are you kidding me? Daar ben ik bang voor. Ik zie hem al verlekkerd denken: ‘Met deze freudiaanse vetpot zit ik gebeiteld tot aan mijn pensioen!’ (lacht)